Ársrit um starfsendurhæfingu - 2019, Síða 76

endurhæfingu. Með því er hægt að setja
raunhæf markmið varðandi endurkomu til
vinnu eða náms. Rannsóknir á endurkomu
til vinnu í kjölfar heilaskaða hafa skilgreint
stöðu á vinnumarkaði með misjöfnum
hætti. Sumar þeirra flokka ólaunaða vinnu
og atvinnu með stuðningi sem árangursríka
endurkomu á vinnumarkað á meðan aðrar
skoða eingöngu þá sem komast í fullt starf á
almennum vinnumarkaði8.
Nýleg rannsókn Sawamura o.fl. beindist
að gagnsemi taugasálfræðilegra prófa
varðandi stöðu á vinnumarkaði í kjölfar
heilaskaða7. Þátttakendur voru prófaðir og
þremur mánuð-um eftir taugasálfræðilegt
mat var staða á vinnumarkaði
athuguð. Þeim var skipt í hópa
eftir því hvort þeir hefðu komist
í starf á almennum vinnumarkaði
án stuðnings, í atvinnu með
stuðningi eða væru enn atvinnu-
lausir.
Niðurstöður rannsóknarinnar
bentu til þess að marktækur
munur væri á hópunum
með tilliti til frammistöðu á
taugasálfræðilegum prófum.
Þetta þýðir að þeir sem komust
aftur á vinnumarkað án stuðnings
stóðu sig betur á ýmsum prófum
sem meta vitræna getu. Einnig
var marktækur munur á vitrænni
getu hjá þeim sem komust í
vinnu með stuðningi og þeim
sem voru utan vinnumarkaðar.
Þeir vitrænu þættir sem reyndust
mikilvægastir í þessu samhengi
voru minni, athygli og stýrifærni (executive
function). Frammistaða á greindarprófi
hefur í sumum rannsóknum spáð fyrir um
endurkomu til vinnu en í þessari rannsókn
reyndist sá þáttur ekki hafa forspárgildi.
Einnig spáði alvarleiki heilaskaðans ekki fyrir
um stöðu á vinnumarkaði7.
Rannsóknin benti því til þess að heildar-
frammistaða í taugasálfræðilegu mati spái
ekki fyrir um stöðu á vinnumarkaði eftir 3
mánuði heldur afmarkaðir þættir vitrænnar
getu. Taugasálfræðilegt mat getur verið
mikilvægt þegar kemur að því að hjálpa
einstaklingum að aðlagast vinnumarkaði á
ný og gera raunhæfar væntingar varðandi
ýmsa atvinnumöguleika. Ekki má gleyma að
skert vitræn færni getur haft aðrar alvarlegar
afleiðingar í för með sér. Einstaklingar
eiga oft erfiðara með félagsleg samskipti
og finna fyrir vanmætti sínum sem getur
dregið úr félagslegri virkni. Vegna skertrar
vinnugetu verða lífsgæði minni og oft koma
upp erfiðleikar í samböndum. Stuðningur
og fræðsla um einkenni PCS, bæði fyrir
aðstandendur og einstaklinginn sjálfan,
geta skipt sköpum varðandi líðan og fram-
tíðarhorfur.
Endurkoma á vinnumarkað
Þar sem vitræn einkenni geta haft veruleg
áhrif á starfsgetu einstaklinga hafa margir
rannsakendur athugað hversu langan
tíma það taki að komast aftur til vinnu. Í
yfirgripsmikilli rannsókn (meta-analysis)
Bloom o.fl. var farið yfir tæplega 1000
rannsóknir á vægum heilaskaða og/eða PCS
með tilliti til endurkomu til vinnu5. Fram
hætti (gradual return to work) jókst eftir því
sem lengri tími leið. Um tveimur vikum eftir
greiningu fór rétt undir 50% einstaklinga á
vinnumarkað með stigvaxandi hætti en við
6 mánuði fóru næstum allir á vinnumarkað
með þeim hætti.
Heilahristingsheilkenni, mikil þreyta, þung-
lyndi, höfuðverkur, meiðsli og heilablæðing
eða heilamar voru þættir sem virtust spá
fyrir um fjarveru af vinnumarkaði eftir 12
mánuði. Aðrir þættir sem ekki tengjast
höfuðáverkanum með beinum hætti virðast
einnig skipta máli. Nokkrar rannsóknir
komust að því að hærra menntunarstig
spáði fyrir um farsæla endurkomu til
vinnu eftir 6 mánuði. Fjöldi
veikindadaga á árinu fyrir skað-
ann, sálræn streita og minnkuð
virkni almennt virtist einnig
hafa forspárgildi þegar kom að
fjarveru af vinnumarkaði 12
mánuðum eftir mTBI.
Hlutverk starfs-
endurhæfingar
Eins og fram hefur komið leiðir
vægur heilaskaði stundum til
heilahristingsheilkennis sem
getur haft veruleg áhrif á vinnu-
getu til langs tíma. Mikilvægi
þess að koma einstaklingum
aftur til vinnu snýst ekki ein-
göngu um að auka lífsgæði
og velferð þessa hóps og
aðstandenda þeirra, heldur er
mikill fjárhagslegur ávinningur
fyrir samfélagið í heild. Óbeinn
kostnaður skertrar starfsgetu, þ.m.t.
örorkubætur, vegna ákomins heilaskaða
var um 20 milljarðar evra árið 2010 í
Evrópu. Beinn kostnaður, þ.m.t. kostnaður
vegna heilbrigðisþjónustu, var töluvert
lægri eða sem nemur um 14 milljörðum
evra10. Það er því til mikils að vinna.
Þörf er á snemmtæku inngripi og kort-
lagningu á vanda hvers og eins. Þannig
er hægt að veita viðeigandi endurhæfingu
og aðstoða þennan hóp við að komast aftur
á vinnumarkað með farsælum hætti. Þó svo
að fólk hafi ekki möguleika á endurkomu í
fyrra starf þá er hægt að meta bæði styrk – og
veikleika í kjölfar skaðans og með þeim hætti
finna starf sem hentar getu hvers og eins.
Hlutverk starfsendurhæfingar fyrir ein-
staklinga með vægan heilaskaða og heila-
hristingsheilkenni getur verið flókið
vegna einstaklingsbundinna einkenna,
kemur í rannsókninni að af öllum þeim sem
leita til bráðamóttöku í Englandi og Wales í
kjölfar höfuðáverka má greina allt að 90%
með vægan heilaskaða. Af þeim hópi eru
um 15% sem upplifa langvarandi einkenni
og skerta virkni9.
Markmið rannsóknar Bloom o.fl. var að
komast að því hversu langan tíma það
tekur einstaklinga með vægan heilaskaða
að komast aftur á vinnumarkað. Af þessum
1000 rannsóknum sem fundust voru ekki
nema 14 rannsóknir sem stóðust ströng
útilokunarviðmið (exclusion criteria). Helstu
niðurstöður voru þær að einum mánuði
eftir höfuðáverkann, sem leiddi til vægs
heilaskaða, var um helmingur sjúklinga í
vinnu og að 6 mánuðum liðnum var hlutfallið
komið í 80%. Í þessum rannsóknum var
meðaltímalengd í dögum breytileg, eða frá
25 til 93 dögum að meðaltali. Hlutfall þeirra
sem fóru á vinnumarkað með stigvaxandi
76 virk.is