Ársrit um starfsendurhæfingu - 2018, Qupperneq 62

þunglyndis frá 2014 kemur fram að áhrif
D-vítamíns á þunglyndi séu sambærileg
við áhrif viðurkenndra þunglyndislyfja.
Höfundur telur að þó þörf sé á að staðfesta
þessar niðurstöður séu þær engu að síður
mikilvægt innlegg í meðferð þunglyndis-
sjúklinga17. Slíkar niðurstöður eru ekki síður
athyglisverðar í ljósi fyrrnefndrar staðreyndar
um að nýgengi örorku vegna geðraskana
hér á landi hafi tvöfaldast á tímabilinu 2011
til 20164.
Mikilvægt er að meðhöndla greindan
D-vítamín skort á áhrifaríkan hátt. D-vítamín
innihald í flestum fæðutegundum fyrir utan
feitan fisk og þar með talið D-vítamínbættum
mjókurafurðum er lágt og jafnvel hverfandi18.
Því er þörf á inntöku D-vítamíns þegar um
skort er að ræða og til að byrja með í stórum
skömmtum ef skorturinn er mikill. Ekki er
heldur nægilegt að taka lýsi en á vefsíðu Lýsis
má sjá að dagskammtur af þorskalýsi fyrir 6
ára og eldri inniheldur 20 míkrógrömm sem
samsvarar um 800 alþjóðlegum einingum.
Í kennslubók um innkirtlalæknisfræði
(internal medicine) frá 2012 er mælt með
50.000 alþjóðlegum einingum af D-2
vítamíni vikulega í 8 vikur ef gildi mælast
fyrir neðan 20 ng/mL. Síðan ætti að mæla
gildin aftur og gefa viðhaldsskammt af 600-
1000 alþjóðlegum einingum af D-3 vítamíni
daglega19. Hér skal þó tekið fram að svo
stóra skammta ætti eingöngu að gefa þegar
alvarlegur skortur hefur verið staðfestur og
þá á vegum læknis“.

Gildandi tilmæli um verklag og viðmiðunar-
mörk við greiningu á D-vítamínskorti hjá
fullorðnum sem gefin eru út af Land-
spítalanum eru ekki alveg í takt við fyrr-
nefndar rannsóknir. Þar er rætt um að
fjölgun á mælingum á D-vítamíni í sumum
löndum jaðri við mælingafaraldur. Höfundar
telja ekki þörf á almennri skimun og að ekki
sé réttlætanlegt að mæla D-vítamínstyrk
þegar ekki sé líklegt að niðurstaða breyti
ráðleggingum um dagskammt. Mælt er þó
með skimun í áhættuhópum s.s. þeim sem
gætu verið með beinmeyru20.
Skjaldvakabrestur
Skjaldkirtillinn gegnir stóru hlutverki í
efnaskiptum, vexti og þroska líkamans
með seitingu hormóna út í blóðflæðið.
Tölur um algengi skjaldvakabrests eru
mismunandi eftir heimildum. Í grein
frá Landlæknisembættinu sem birtist í
Læknablaðinu árið 2014 kemur fram að
algengi skjaldvakabrests hjá fullorðnum
sé um 2%21. Safngreining Madariaga og
tímanlega þar sem járn er nauðsynlegt fyrir
starfsemi allra lífæra27.

McLean og félagar komust að því árið 2009
að blóðskortur hrjái um fjórðung mannkyns
og sé algengastur á meðal ungra barna og
kvenna28. Þetta stemmir við niðurstöður
Margrétar Guðrúnar Gunnarsdóttur sem
kannaði blóðhag blóðgjafa á Íslandi á
árunum 2015-2017 en tæplega fjórðungur
nýskráðra kvenkyns blóðgjafa reyndist vera
með járnskort29.
Konur á barnseignaraldri eru sérstakega
útsettar fyrir járnskorti vegna tíðablæðinga.
Fraser og félagar könnuðu algengi mikilla
tíðablæðinga (heavy menstrual bleeding:
HMB) á meðal kvenna á aldrinum 18-
57 ára í fimm Evrópulöndum árið 2012.
Alls bárust 4506 svör og af þeim höfðu
27,2% upplifað tvö eða fleiri skilgreind
einkenni HMB árið á undan en þrátt fyrir
það höfðu 46% þeirra aldrei ráðfært sig
við lækni. Konur sem reyndust vera með
HMB fengu viðbótarkönnun (330 svöruðu)
og 63% þeirra höfðu aldrei verið greindar
með járnskort eða blóðleysi tengt járnskorti.
Niðurstaða höfunda er að margar konur
með HMB leiti ekki til læknis og að fáar af
þeim sem hafa gert það segjast hafa fengið
viðeigandi meðferð. HMB haldi því áfram að
vera ógreindur og illa meðhöndlaður vandi30.
Járn er nauðsynlegt fyrir fjölda ensíma
sem taka þátt í nýmyndun taugaboðefna.
Greining á mænuvökva vefjagigtarsjúklinga
hefur leitt í ljós minna magn efna á borð við
dópamín, noradrenalín og serótónín. Ortancil
og félagar gerðu samanburðarrannsókn á
46 vefjagigtarsjúklingum og 46 heilbrigðum
einstaklingum. Teknar voru blóðprufur til að
mæla járnmagn, B12-vítamín og fólinsýru.
Niðurstöður sýndu að járngildi undir 50
ng/ml olli 6,5% sinnum aukinni áhættu
á vefjagigt sem höfundar telja benda til
mögulegra tengsla á milli lækkaðs járngildis
og vefjagigtar31. Aðrir benda á að þörf sé á að
mæla járnmagn áður en vefjagigt er greind
þar sem einstaklingar með lágt járngildi
finna oft mun á vöðvaverkjum við járngjöf32.
Haas og félagar gerðu athygliverða
yfirlitsrannsókn á orsakasambandi á milli
járnskorts og líkamlegrar vinnugetu.
Járnskortur var skoðaður á jafnbili frá
alvarlegum járnskorti sem veldur blóðleysi
til miðlungs alvarlegs járnskorts sem veldur
blóðleysi og allt til járnskorts án blóðleysis.
Vinnugeta var metin út frá loftháðri getu,
úthaldi, orku, virkni og framleiðni. Skoðaðar
voru alls 29 rannsóknarskýrslur sem sýndu
sterkt orsakasamband á milli járnskorts og
Algengi þunglyndis
og kvíða fer hratt
vaxandi og samkvæmt
nýrri íslenskri meistara-
rannsókn mælast um
þriðjungur eða 34,4%
háskólanema á Íslandi
með einkenni þunglyndis
og tæp 20% með
einkenni kvíða.“
félaga á heimsvísu sýndi að algengi áður
ógreinds skjaldvakabrests væri almennt
á bilinu 4-7% en allt að rúmlega 12% í
sumum rannsóknum. Niðurstaða höfunda
er að stór hluti Evrópubúa sé óafvitandi með
skjaldkirtilsvanda og þeir velta því fyrir sér
hvort réttlætanlegt sé að taka upp skimun
fyrir vandanum a.m.k. fyrir vissa hópa22.
Niðurstöður annarrar yfirlitsrannsóknar eru
að skjaldvakabrestur sé einn af algengustu
kvillunum í Bandaríkjunum en jafnframt sá
sem sé hvað mest misskilinn og yfirsjáist
hvað oftast. Þar kemur fram að í BNA séu
a.m.k. 27 milljónir en allt að 60 milljónir með
skjaldkirtilsvanda23.
Þeir Häuser and Wolfe skoðuðu rannsóknir
og þýskar gagnreyndar aðferðir og mæla
m.a. með blóðprufu við greiningu vefjagigtar
m.a. til að útiloka innkirtlasjúkdóma24.

Í nýlegri grein sem birtist í Pain Reports
benda höfundar á að við greiningu vefjagigtar
ætti að hafa í huga aðrar orsakir sem geta
valdið útbreiddum langvarandi verkjum svo
sem innkirtlavanda sérstaklega ef það er
fjölskyldusaga um skjaldkirtilsvanda og ein-
kenni eins og þyngdaraukning eru til staðar25.
Járn
Járn er nauðsynlegt til myndunar á tveimur
prótínum sem bera súrefni í líkamanum;
blóðrauða og mýóglóbíns. Við járnskort er
hætt við því að einstaklingur þrói með sér
blóðleysi vegna járnskorts; ástand þar sem
rauðu blóðfrumurnar geta ekki borið nægt
súrefni til allra fruma líkamans26. Mikilvægt
er að greina og meðhöndla járnskort
62 virk.is