Fréttablaðið - 04.01.2020, Síða 58

Það eru alls konar skoð­anir uppi þegar kemur að þessu m sau ma­skap. Ein kona sagði: Ég sauma ekki mann sem hefur drepið annan
mann, en það er dálítið erfitt þegar
um tíma Íslendingasagna er að
ræða,“ segir Jóhanna Erla Pálma­
dóttir, bóndi og handavinnukenn­
ari, brosandi þar sem hún situr við
hið mikilfenglega útsaumsverk
Vatnsdalsrefilinn. Við erum stödd
í Textílmiðstöð Íslands á Blönduósi
þar sem Jóhanna er verkefnastjóri.
Heimur Vatnsdælasögu er að verða
til í myndum, fyrir hennar atbeina,
og hún leiðir okkur Anton ljós­
myndara fúslega inn í þann heim.
„Vatnsdælasaga gerist á árunum
frá 840 til 1030. Hér er skip Ingi­
mundar gamla og Vigdísar konu
hans að koma að ströndum Íslands.
Fólkið er sjóveikt en okkur gekk
mjög illa að fá einhvern til að sauma
æluna! Á Borðeyri í Hrútafirði sér
Ingimundur nýrekið viðarborð og
nefnir eyrina eftir því. Síðar koma
þau hjón að Vatnsdalshólunum þar
sem Vigdís segir: Hér mun eg eiga
dvöl nokkra því eg kenni mér sóttar.
Þá segir Ingimundur eins og góðir
menn gera: Verdi þat að góðu – og
hún fæðir Þórdísi, fyrsta innfædda
Húnvetninginn.“
Fyrsta veturinn kemur Ingi­
mundur að vatni, samkvæmt sög­
unni. Svo skemmtilega vill til að á
bökkum þess er Jóhanna fædd og
uppalin og býr þar enn á bænum
Akri sem stendur við Húnavatn.
„Þar fann Ingimundur ísbirnu
með tvo húna og af því leiðir að
við erum enn Húnvetningar! Faðir
minn, Pálmi Jónsson, sem ég stríddi
stundum á að kynni betur Vatns­
dælu en sína eigin fjölskyldusögu,
vildi meina að birnan hefði trú­
lega verið drepin, því þær eru svo
grimmar þegar þær hafa húna að
verja. En Ingimundur fór með hún­
ana heim og geymdi þá,“ segir hún
og heldur áfram leiðsögninni: „Hér
er Sauðadalurinn, lítill dalur milli
Vatnsdals og Svínadals, Ingimund­
ur týndi sauðum sínum og þeir
fundust í þessum litla dal. Síðan
týndust svínin líka, þessi göltur sem
var gamall og lífsreyndur og hafði
verið á skipinu að utan, svam yfir
vatn sem nú heitir Svínavatn. Þann­
ig að örnefnin í landinu okkar eru
hér á þessum fyrstu metrum refils­
ins, við köllum hann líka örnefna­
kaflann. Svo voru bæjarheitin eftir
annaðhvort búskaparháttum eða
körlunum sem bjuggu þar og þau
notum við enn í dag.“
Verkið næstum hálfnað
Jóhanna útskrifaðist frá Hånd­
arbejdets Fremmes Seminarium í
Kaupmannahöfn 1988. Hún hlaut
fálkaorðuna 17. júní á nýliðnu ári
fyrir störf í þágu safna og menn­
ingar í heimabyggð. Vatnsdalsrefill­
inn er hennar hugmynd og eign en
teikningarnar eru gerðar af annars
árs nemendum arkitekta­ og hönn­
unardeildar Listaháskóla Íslands
árið 2011, undir stjórn Kristínar
Rögnu Gunnarsdóttur myndlistar­
konu. Samhliða því sem nemarnir
teiknuðu kveðst Jóhanna hafa verið
að sauma alls konar teikningar sem
þeir sendu henni til að átta sig á
hversu smáar teikningarnar máttu
vera fyrir refilsaumsporin sem ein­
kenna verkið.
Nú er búið að sauma um 22 metra
af ref linum af 46. Nálin stendur í
mynd af Hofi í Vatnsdal þegar við
erum á ferð. Jóhanna heldur áfram
sögunni: „Í síðustu ferð Ingimundar
til Noregs fer hann með þrjá ísbirni
og gefur þá Haraldi hárfagra, vini
sínum – ísbirnir þóttu konunglegar
gjafir. Í staðinn fær hann tvö skip,
Haraldur bað hann að velja en Ingi­
mundur var svo snjall pólitíkus að
hann bað konuginn að velja fyrir
sig, hann valdi skipið Stíganda og
annað til og fyllti þau af viði. Stíg­
andanafnið er enn til á gömlu tré­
smíðaverkstæði hér á Blönduósi.
Svo dvaldi Ingimundur eitt ár í
Noregi og þegar hann kom heim var
hann orðinn gamall maður og kall­
aður Ingimundur gamli eftir það.
Næst gerist það að fyrsta skrá­
setta veiðideila Íslandssögunnar fer
fram þegar Ingimundarsynir reyna
að aftra því að hinn ódæli Hrol­
leifur veiði í Vatnsdalsá. Sú deila
endar með því að Hrolleifur drepur
Ingimund gamla. Það gerðist upp
úr árinu 900 en við Húnvetningar
erum ekki enn búnir að fyrirgefa
Hrolleifi það óhæfuverk.“
Ingimundur í rauðri skikkju
Kaf larnir í Vatnsdælu eru 47 en
nemendurnir sem teiknuðu refilinn
voru 22, að sögn Jóhönnu. „Kristín
Ragna skipti köf lunum niður í 22
þætti, setti þá í hatt og lét nem­
endurna draga, sumir fengu sam­
liggjandi einn, tvo eða þrjá kaf la,
enginn gat ráðið hvaða kafla hann
fékk en þurfti að taka tillit til þess
sem á undan fór og þess sem á eftir
gerðist. Auðvitað eru teikningarnar
breytilegar því teiknararnir fengu
að halda eigin stíl. Ingimundur er
því ekki alltaf eins á ref linum, en
hann þekkist alltaf á rauðu skikkj­
unni sinni. Hrolleifur hefur sérstök
einkenni líka, svo og mamma hans
með allar sínar vörtur. Nemend­
urnir stúderuðu mikið veiðiskap í
þeim gögnum sem þeir gátu fengið.
Svo eru alls konar tákn í reflinum.
Hrafnarnir birtast þegar einhver
er drepinn, eða slíkt er yfirvofandi.
Jóhanna á hugmyndina að gerð Vatnsdalsrefilsins og á mörg saumspor í honum. Þegar gerð hans lýkur sér hún hann fyrir sér á Þingeyrum þar sem Vatnsdæla var rituð. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
Endursegja
söguna með
útsaumi
Þráðlistin á sér öflug vígi við Árbraut á
Blönduósi, í Heimilisiðnaðarsafninu og
Textílmiðstöð Íslands. Í því síðarnefnda
dvelur listafólk tímabundið. Sumt á sín spor
í Vatnsdalsreflinum sem er þar í mótun.
Gunnþóra
Gunnarsdóttir
gun@frettabladid.is
HROLLEIFUR HEFUR
SÉRSTÖK EINKENNI LÍKA,
SVO OG MAMMA HANS MEÐ
ALLAR SÍNAR VÖRTUR.
Ingimundur gamli og hans fólk gaf kennileitum nöfn sem enn eru í gildi, svo sem Borðeyri og Víðidalur.
4 . J A N Ú A R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R26 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð