Skessuhorn - 06.03.2019, Blaðsíða 25

MIÐVIKUDAGUR 6. MARS 2019 25
þau kæmust heilu og höldnu á leið-
arenda. Þá bar meðal annarra Sigurð
nokkurn Jónsson á góma, eða Sigga
ha!, sem einnig hafði búið í Hólakoti
í einsetumannshúsi handan lækjar.
Viðurnefnið hafði hann fengið vegna
þess hversu illa hann heyrði og hváði
því oft. Hænurnar hennar Guddu á
hinum Hólakotsbænum máttu til að
mynda alls ekki komast yfir lækinn til
Sigga ha, sagði sagan. Og svo hlógu
þeir karlarnir að æskuminningunum
um löngu gengna sveitunga, kynlega
kvisti og aðra.
Sérstaða systkinanna
Rifjað er upp hversu afburða grenja-
skytta Leifur á Uppsölum var, en
hann var einkum þekktur fyrir að
vinna á þeim erkióvin sem minkur-
inn var í íslenskri náttúru. Stundum
kom Leifur auk þess með tófuyrð-
linga heim sem hann ól til að nýta
skinnið af þeim fullvaxta. Hlini hugs-
ar til þess tíma með hryllingi. Hann
vorkenndi tófunni og fannst þetta
ömurlegt hlutskipti hennar.
Þeir Gísli og Hlini eru einhuga
um að hestakostur hafi verið góður á
Uppsölum. Þar sem féð af bæjunum
gekk saman á hálsinum rifjar Gísli
það upp að þær systur hafi verið afar
fjárglöggar og kindurnar þeirra leit-
að heim um leið og þær sáust á ferð.
„Þær voru fjárglöggar og gátu smalað
úr hópnum sínum kindum og komið
þeim heim án nokkurra vandkvæða.
Kindurnar skildu að nú ættu þær
að fara heim og sóttust greinilega í
það. Hlini tekur undir að hestakost-
ur hafi verið góður á bænum. Hann
hafi sjálfur fengið hest til brúks þann
tíma sem hann dvaldi hjá þeim systk-
inum og hafi hann Jarpur heitað. Á
Jarpi hafði hann því það frjálsræði að
geta heimsótt vini sína, börn og ung-
menni á næstu bæjum, og þannig á
sinn hátt rofið þá einangrun sem ella
hefði verið fyrir ungling í sveit hjá
vandalausum.
Uppgjör
Við þökkum þeim Fíu og Gísla
bændum á Uppsölum fyrir að leyfa
okkur að kíkja við og rifja saman upp
gengið samferðafólk og liðna tíma.
Við Hlini höldum áfram för okkar,
ökum rangsælis Hálsasveitarhringinn
og gamli maðurinn rifjar upp fleiri
sögur af fólkinu sem byggði bæina í
Hálsasveit við lok síðari heimsstyrj-
aldarinnar. Hann getur þess þegar
við rennum í hlað á Akranesi að þessi
ferð hafi verið fyrir sig eins og ákveð-
ið uppgjör við liðinn tíma. „Það var
alltaf dálítill kökkur í hálsinum á mér
vegna minninga um þessa vist sem ég
var sendur í til vandalausra sem óh-
arnað barn. Sá kökkur er nú loksins
farinn. Mér finnst að það eigi aldrei
að neyða hvorki börn né aðra að vera
langdvölum einhvers staðar gegn
vilja. Það vildi ég óska að það þyrfti
aldrei oftar að gerast,“ segir Hlini
Eyjólfsson.
mm
Fimmtudaginn 14. mars verð-
ur fyrirlestur í Safnahúsi Borgar-
fjarðar um skáldið og Borgfirð-
inginn Þorstein frá Hamri. Það er
Dr. Ástráður Eysteinsson prófess-
or sem mun segja frá Þorsteini og
ljóðlist hans. Ástráður hefur starf-
að við Háskóla Íslands um ára-
bil og er höfundur fjölda rita og
greina á sviði bókmennta en hef-
ur einnig fengist við bókmennta-
þýðingar. Hann hefur verið gisti-
prófessor við erlenda háskóla og
er virkur í alþjóðlegri rannsókna-
samvinnu, auk þess að hafa sinnt
margskonar stjórnunarstörfum
við Háskóla Íslands. Þar var hann
forseti Hugvísindasviðs frá tilurð
þess 2008 til ársloka 2015. Þess
má geta að Ástráður bjó á æskuár-
um sínum í Borgarnesi og honum
er héraðið kært
Þorsteinn frá Hamri fæddist 15.
mars 1938 að Hamri í Þverárhlíð
og átti þar sín bernsku- og ung-
lingsár. Hann lauk landsprófi við
Héraðsskólann í Reykholti 1954.
Eftir það bjó hann á höfuðborgar-
svæðinu allt til dánardags, 28. janú-
ar 2018, en hélt lifandi tengslum
við æskuslóðir sínar og nafnkenndi
sig við þær. Þess má geta að hann
fylgdist ávallt vel með starfsemi
Safnahúss og leitaði þar fanga í
fræðistörfum sínum.
Þorsteinn er þekktastur fyrir ríkt
safn ljóða, en hann samdi einnig
þrjár mikilvægar skáldsögur á um-
brotaárum í íslenskri frásagnarlist,
fékkst við íslenska sagnageymd og
þjóðleg fræði auk þess að þýða ýmis
erlend skáldverk á íslensku. Hann
er eitt mikilvægasta ljóðskáld ís-
lenskra bókmennta fyrr og síðar
og afburðaþekking og tök hans á
íslenskri tungu eru víðkunn. Árið
1996 var honum veittur riddara-
kross hinnar íslensku fálkaorðu
og Heiðurslaun Alþingis frá 2001.
Verk Þorsteins hafa verið þýdd á
fjölmörg tungumál.
Fyrirlestur Ástráðs í Safnahús-
inu hefst kl. 19.30 og tekur um
klukkutíma í flutningi. Að honum
loknum verður spjallað og heitt
verður á könnunni. Ef ástæða er
til að breyta tímasetningu við-
burðarins vegna veðurs verð-
ur það auglýst á www.safnahus.
is. Er fólk hvatt til að mæta og
hlýða á vandaða framsögu um
þetta merka efni.
-fréttatilkynning
Fyrirlestur sem nefnist „Þegar
fjarskinn kemur til fundar“
Þorsteinn frá Hamri (1938-2018).
Við hverfum rúm sjötíu ár aftur í
tímann. Á bæinn Uppsali í Hálsa-
sveit er ellefu ára drengur sendur í
vist til vandalausra. Móðir hans hafði
alið hann upp ein, fyrstu þrjú árin á
Húsavík við Skjálfandaflóa, en eft-
ir það í Reykjavík þar sem hún vann
þau störf sem buðust. Kjörin voru
afar kröpp, svo bág að hún ákveð-
ur að senda drenginn sinn í vist til
vandalausra upp í Borgarfirði. Hon-
um var komið þar fyrir eins og sagt
er. „Mamma hafði kynnst kerlingu
þarna úr sveitinni, sem var flutt suður,
en vissi til þess að á Uppsölum vant-
aði léttadreng. Þeim kom því saman
um að þetta væri góður ráðahagur.
Ég var því sendur að Uppsölum ell-
efu ára gamall og átti eftir að vera þar
í tæp þrjú ár. Gekk í farskóla í sveit-
inni og endaði þessa sveitadvöl mína
á að læra sund í Reykholti og ganga
um leið til prests og fermast hjá Séra
Einari Guðnasyni í Reykholti vor-
ið 1946.“ Það er Hlini Eyjólfsson
fyrrum sjómaður, en nú ekkill bú-
settur á Akranesi, sem segir frá. För
hans og blaðamanns var heitið upp í
Borgarfjörð í liðinni viku. Ákveðið
hafði verið að vitja þessara æskuslóða
Hlina, fara í bíltúr í sveitina og rifja
upp minningabrot frá unglingsárum
sem óneitanlega sitja í drengnum. Í
þessa vist fór hann nefnilega ófús og
var feginn þegar henni lauk.
Án kyndingar
Á Uppsölum í Hálsasveit bjuggu
á þessum árum sem Hlini var í vist
þrjú systkini ásamt móður þeirra.
Þau höfðu nokkru áður verið síð-
ustu ábúendur á kotbýlinu Hólakoti
í sömu sveit, en þar var jarðnæði af
skornum skammti og var afkoma rýr,
eftir því sem fram kemur í bókinni
Engjafangi, minningarbrotum sem
Magnús Kolbeinsson bóndi í Stóra-
Ási skráði í bók sína þar sem fjallað er
um mannlíf á liðinni öld í Hálsasveit.
Eftir að flutt var að Uppsölum féll frá
Þorsteinn heimilisfaðirinn frá Hóla-
koti og eftir voru systkingin Guðrún,
Guðlaug og Þorleifur ásamt Guðríði
móður þeirra. Þorleifur hafði verið í
vinnumennsku um árabil, lengst af á
Giljum, og náð að öngla saman fyr-
ir kaupum á Uppsalajörðinni. Ekk-
ert af Hólakotssystkinum átti afkom-
endur og „öll voru þau nokkuð sér-
lunduð,“ skrifar Magnús í Stóra-Ási
í bók sinni. Fyrir komu Hólakots-
fólksins hafði verið tvíbýlt á Upp-
sölum og var húsakostur tveir gamlir
torfbæir, fremur rýr húsakynni jafn-
vel á þess tíma mælikvarða, og ekki
búið að steypa upp nýtt hús eins og
víða var verið að gera í sveitum á
þessum árum. „Það var hrikalega kalt
í húsunum á vetrum, engin húshitun,
nema að ylinn frá eldavélinni gat lagt
inn í baðstofuna í stærri bænum. Ég
og Þorleifur sváfum hins vegar sam-
an í minna húsinu og þar var alls eng-
in kynding og oft kom það fyrir að ég
svæfi alklæddur og með húfu,“ rifjar
Hlini upp.
Nafnið var
eftirminnilegt
Í ljósi þess að Uppsalasystkin eru nú
öll fallin frá leitum við tenginga við
þessi æskuár Hlina með því að heim-
sækja núverandi ábúendur og eigend-
ur Uppsalajarðarinnar. Þannig var að
þegar Guðlaug, það Uppsalasystkina
sem lengst lifði, var komin á dvalar-
heimili, ákveður hún að bjóða Gísla
Höskuldssyni og Kristfríði Björns-
dóttur frá Hofsstöðum í sömu sveit
að kaupa kotið. Þau höfðu reynst
systkinunum vel og ekki var fyrirhug-
að hjá Laugu að selja kotið hverjum
sem væri. Það varð úr að þau kaupa
og fluttu Gísli og Fía að Uppsölum
eftir að íbúðarhúsið sem byggt var á
sjötta áratugnum hafði verið lagfært
töluvert. Blaðamaður og Hlini höfðu
fengið leyfi til að kíkja í kaffi að Upp-
sölum þar sem rifjað var upp sitt-
hvað, einkum sameiginlegir vinir og
samferðarfólk þeirra Gísla og Hlina.
Gísli frá Hofsstöðum var kominn í
sveitina nokkrum árum áður en vist
Hlina hófst á Uppsölum. Gísli hafði
flutt ásamt foreldrum sínum, Hösk-
uldi og Gíslínu, ellefu ára frá Saurbæ
sem er jörð skammt frá Villingaholti
í Flóa. Sjö ára aldursmunur er á Gísla
og Hlina og þekktust þeir takmarkað
fyrir þessa heimsókn okkar. „Ég man
einna best eftir nafninu, Hlini er svo
óvenjulegt nafn,“ rifjar Gísli upp.
Hlini segist hins vegar vel muna eft-
ir Gísla enda var hann orðinn ungur
maður þegar hann kom í sveitina og
þá þegar ríðandi á góðum hrossum.
Kváðust á við endastöð
mjólkurbílsins
Hlini segir vistina hafa verið þokka-
lega á Uppsölum, en systkinin hafi
þó reynst honum misvel. Þá hafi
Gudda móðir þeirra verið dálítið
skrítin. Þeim Gísla kom saman um
að hún hafi einhvern veginn verið
föst í þeim tíma sem hún hafði búið
í Hólakoti og þótt vistaskiptin slæm,
allt hefði í minningu gömlu konunn-
ar verið betra í Hólakoti. „Það að-
lagast ekki allir breytingum,“ bend-
ir Gísli á. Þeir rifja upp sitthvað úr
sveitinni. Hagyrðinga sem sumir
voru jafnvel níðskældir. Gísli minn-
ist þess þegar Guðlaugur á Signýj-
arstöðum og Vilmundarstaðafeðg-
arnir Geir og Pétur kváðust á með
því að skilja eftir til skiptis kerskn-
isvísur á þeim stað sem mjólkurbíll-
inn hafði endastöð á skammt fyrir
neðan Hofsstaði. „Það voru stund-
um klámfengnar vísur og alls ekki
til að hafa neitt eftir af þeim,“ sagði
Gísli og brosir. Þá var rifjuð upp far-
skólaveran á Norður-Reykjum þar
sem dvalið var hálfan mánuð í senn
en kennarinn kenndi í Hvítársíðuna
þess á milli. Þeir minnast öðlings-
ins Gríms sem bjó á Norður-Reykj-
um sem endaði margar sögurnar um
mann og annan með því að hnýta
við þær; „og hann var alveg óvana-
lega ansvíti sterkur.“ Gísli bætir því
við að Grímur hafi ætíð fylgt þeim
krökkunum á Hofsstöðum heim
undir túnfót til að fullvissa sig um að
Bernskuslóða vitjað
eftir ríflega sjötíu ár
„Fyrir mig var þessi ferð dálítið
eins og uppgjör við liðinn tíma“
Þessa fallegu vatnslitamynd af núverandi Uppsalabæ málaði listakonan Jósefina Morell í Giljum.
Gestgjafarnir Kristfríður Björnsdóttir og Gísli Höskuldsson
frá Hofsstöðum, nú búsett á Uppsölum.
Gísi Höskuldsson og Hlini Eyjólfsson við eldhúsborðið á
Uppsölum.
Hér eru þeir saman komnir í Fljót-
stungurétt nágrannarnir Höskuldur á
Hofsstöðum og Þorleifur á Uppsölum.
Árið mun vera 1961.