Læknablaðið - des. 2019, Blaðsíða 22

558 LÆKNAblaðið 2019/105
R A N N S Ó K N
Umræða
Rannsóknin er sú fyrsta sinnar tegundar hér á landi. Niðurstöð-
ur hennar benda til þess að meðferð með hreyfiseðli auki mark-
tækt virkni kvenna sem greindust með meðgöngusykursýki eftir
fæðingu. Ávísun á hreyfingu sem meðferð innan heilbrigðisþjón-
ustunnar á sér ekki langa sögu og hér á Íslandi eru eingöngu þrjú
ár síðan hreyfiseðlar sem meðferðarúrræði voru í boði á öllum
heilbrigðisstofnunum landsins. Ávísun á hreyfingu er útfærð
með mismunandi hætti á milli landa og rannsóknir á gagnsemi
slíkrar meðferðar til að auka virkni og hreyfingu eru hvorki stór-
ar né margar.29-31 Í heild benda niðurstöður þeirra til gagnsemi en
frekari rannsókna er þörf. Rannsóknir á áhrifum meðferðar með
breytingu á mataræði og aukinni hreyfingu hjá fólki með skert
sykurþol sýna verulegan árangur. Í þeim er meðferðarheldnin
mun betri í hreyfingarþætti meðferðarinnar en mataræðishlut-
anum.32 Því skiptir miklu máli að þróa slíka meðferð innan heil-
brigðisþjónustunnar og að hún sé aðgengileg og notuð markvisst.
Niðurstöður okkar, sem eru niðurstöður úr raunverulegum að-
stæðum í heilsugæslu á Íslandi, styðja það að hægt sé að ná mark-
tækum árangri í að auka hreyfingu eftir fæðingu hjá konum sem
greindust meðgöngusykursýki.
Í nýlegri safngreiningu á áhrifum íhlutunar á lífshætti eins og
hreyfingu og mataræði, hjá konum í kjölfar meðgöngu þar sem
meðgöngusykursýki var til staðar, kemur fram að marktækur ár-
angur sást á þyngd, líkamsþyngdarstuðli og mittismáli en ekki
á fastandi blóðsykri eða langtímasykri. Athyglisvert er að betri
árangur varð í þeim rannsóknum þar sem íhlutun byrjaði fyrr
eftir fæðinguna.33 Niðurstöðum okkar svipar til þessara niður-
staðna þar sem íhlutunarhópurinn léttist og viðmiðunarhópurinn
þyngdist en niðurstöður náðu ekki marktækni. Hafa verður í huga
að íhlutanir í rannsóknum á þessu sviði eru talsvert ólíkar, bæði
að formi til og lengd.
Samkvæmt niðurstöðum Pennings og félaga34 virðist insúlín
tengjast áhættunni á þyngdaraukningu á næstu árum, sérstak-
lega hjá þeim einstaklingum sem eru með eðlilegan blóðsykur.
Niðurstöður okkar sýndu að fylgni á milli þyngdar og insúlíns
var sterkari en fylgnin á milli fastandi blóðsykurs og insúlíns. Þær
konur sem eru með hækkað insúlín en eðlilegan blóðsykur eru
því hugsanlega sá hópur sem ætti að fylgjast sérstaklega með í
kjölfar meðgöngusykursýki vegna hættu á þyngdaraukningu og
þróunar á SS2.
Það er áhugavert að samkvæmt niðurstöðum okkar rannsóknar
voru insúlíngildi marktækt hærri hjá þeim konum sem ekki voru
með með barn sitt á brjósti og var þetta óháð þyngd þeirra. Það
gæti bent til að brjóstagjöf sé verndandi þáttur fyrir sykursýki hjá
móður, en sýnt hefur verið fram á að brjóstgjöf minnkar líkur á
óeðlilegu sykurþolsprófi ári eftir fæðingu35 og er verndandi þáttur
fyrir þróun SS2.36
Rannsóknir hafa sýnt að regluleg hreyfing eykur insúlínnæmi.37
Engin marktæk breyting varð á insúlíni eftir íhlutun í rannsókn-
inni, sem gæti skýrst af því að hreyfingin í íhlutunarhópi hafi ekki
verið nægilega mikil eða með nægilegri ákefð til að skila mark-
tækum áhrifum. Einnig er hugsanlegt að hópurinn hafi verið of
lítill til að fram kæmi marktækur munur. Fræðilega gæti sú aukna
hreyfing sem náðist fram í rannsókninni minnkað áhættuna á SS2
síðar, sérstaklega ef virkniaukning viðhelst til lengri tíma.38
Styrkleikar og veikleikar rannsóknarinnar
Rannsóknin var úr raunverulegum aðstæðum í íslenskri
heilsugæslu þar sem konurnar komu með ungbörn í ung- og smá-
barnavernd á sinni heilsugæslustöð, var boðin þátttaka í rann-
sókninni og síðan fylgt eftir af hjúkrunarfræðingunum þar til
barnið kom í 8 mánaða skoðun. Íhlutunin var hreyfiseðill sem er
meðferð í boði á öllum heilsugæslustöðvum en ekki sérhönnuð
rannsóknaríhlutun. Þannig hafa niðurstöðurnar vægi beint inn
í umhverfi heilsugæslunnar á Íslandi. Hreyfiseðilsmeðferðin
á Íslandi hefur verið í þróun frá 2014 og þó hreyfistjórarnir séu
margir, eða um það bil 25 um landið allt í 5,5 stöðugildum, þar af
tveimur hjá HH, hefur verið lagt mikið upp úr samræmdu vinnu-
lagi og skráningu. Meðferðarheldni í rannsókninni var góð og
svipuð meðferðarheldni í hreyfiseðilsmeðferð almennt.
Framkvæmd „raunveruleikarannsóknar“ á 15 heilsugæslu-
stöðvum með mörgum starfsmönnum, bæði ljósmæðrum, hjúkr-
unarfræðingum og hreyfistjórum, án sérstaks launaðs starfs-
manns var talsverð áskorun og hafði vafalaust áhrif á þátttöku og
brottfall úr ákveðnum hluta rannsóknarinnar. Röðun í hópana fór
fram á hverri heilsugæslustöð fyrir sig og reyndist heildarfjöldi
í íhlutunar- og viðmiðunarhópi ekki sá sami þegar gögn voru
tekin saman. Talsvert brottfall varð úr rannsókninni á meðferðar-
tímabilinu sem skýrir að hluta hvers vegna ekki fengust niður-
stöður úr öllum breytum fyrir allar konurnar. Við framkvæmd
rannsóknarinnar, sem var að miklu leyti í höndum starfsmanna
hverrar heilsugæslustöðvar, fórst í einhverjum tilvikum fyrir að
kalla eftir ákveðnum þáttum, svo sem spurningalistum. Í rann-
sókninni voru ekki skráðar konur sem höfnuðu þátttöku eða var
ekki boðin þátttaka og er óljóst hversu stór sá hópur var. Sá hópur
kvenna sem ekki var boðin þátttaka eða þáði hana ekki var ekki
sérstaklega skoðaðar eða borinn saman við rannsóknarhópinn.
Rannsóknarhópurinn var ekki stór, sem getur haft áhrif á að til-
hneiging til jákvæðra breytinga, svo sem á þyngd, náði ekki töl-
fræðilegri marktækni. Stöðlun mælinga var erfið í framkvæmd
þar sem rannsóknaraðilar voru margir og mælitækin, svo sem
vogir, voru af mismunandi gerðum en framkvæmdin endurspegl-
ar raunverulegar aðstæður Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins.
Ályktun
Niðurstöðurnar sýna að meðferð með hreyfiseðlum eykur virkni
kvenna sem höfðu meðgöngusykursýki, þremur til 8 mánuðum
eftir fæðingu. Ekki var hægt að sýna fram á áhrif þessarar auknu
hreyfingar á blóðþrýsting, blóðsykur, blóðfitur eða insúlín en já-
kvæð en ómarktæk áhrif fundust á þyngd, líkamsþyngdarstuðul
og lífsgæði. Þessar niðurstöður ættu að vera hvatning til að nýta
hreyfiseðil í meðferð og eftirfylgd þessara kvenna sem eru í auk-
inni hættu á að þróa SS2. Tengsl brjóstagjafar og insúlíns svo og
þyngdar og insúlíns eru athyglisverð og gefa tilefni til frekari
rannsókna.