Bændablaðið - 13.12.2018, Síða 58

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. desember 201858
Gunnar Sæmundsson sauðfjár-
bóndi í Hrútatungu er forystu-
maður í sinni sveit og sat í
stjórn Búnaðarfélags Íslands.
Í ævisögu Gunnars er sagt
frá uppvaxtarárum Gunnars
og farsælum ferli hans í þágu
bænda, auk þess sem fjallað
er um mannlíf og náttúru í
Hrútafirði.
Í eftirfarandi texta í bókinni
er gripið niður þar sem fjallað
er um setu Gunnars í stjórn
Búnaðarfélags Íslands:
„Það reyndist mér afar
lærdómsríkt að sitja í stjórn
Búnaðarfélagsins. Ég fann til
vanmáttarkenndar þar sem ég
hafði enga búnaðarmenntun og
einsetti mér að fara varlega fyrst
í stað, hafði skoðanir á málum
en reyndi að vanda mig. Ég fann
líka fyrir því að Jónas Jónsson
búnaðarmálastjóri leit niður
á mig í fyrstu. Það tókst aftur
fljótlega góður kunningsskapur
milli okkar Egils Jónssonar.
Hann hringdi mikið til mín. Þessi
kunningsskapur entist meðan
báðir lifðu. Það þróaðist síðan svo
að Jón Helgason fór að hafa meira
samband við mig og vinskapur
okkar jókst jafnt og þétt. Við áttum
gott samstarf meðan við sátum
saman í stjórn Búnaðarfélagsins.
Ég áttaði mig á því hvílíkur
mannkostamaður hann var. Hann
var fastur fyrir, dugnaðarforkur og
feikilega drjúgur að koma málum
sínum fram.
Jónas Jónsson hafði verið meira
en búnaðarmálastjóri síðustu
fjögur árin á undan vegna þess að
Hjörtur á Tjörn gekk ekki heill til
skógar og var ekki verulega virkur
formaður, með fullri virðingu fyrir
honum. Því var Jónas allt í öllu.
Þarna breyttist þetta. Jónas
áttaði sig á því að Jón Helgason
væri áhrifamikill stjórnandi. Það
bar eitt sinn til, snemma á fyrsta
starfsárinu, að upp kom mál sem
Jónasi líkaði stórilla en Jón fylgdi.
Jónas reiddist heiftarlega, rauk
upp og tilkynnti að hann segði
af sér sem búnaðarmálastjóri
og strunsaði út. Ég sat við
borðsendann á móti Jóni og velti
því fyrir mér hvernig þetta myndi
fara. Hermann og Magnús sátu
eins og dæmdir en Egill Jónsson
brosti og sagði: „Gott að hann er
farinn,“ Þeim Jónasi samdi aldrei.
Jón Helgason haggaðist ekki í
stólnum og hélt áfram fundi eins
og ekkert hefði í skorist. Ég var
alveg hissa en þagði. Hermann
og Magnús sátu að mestu hljóðir.
Það liðu svo u.þ.b. tíu mínútur.
Þá opnuðust dyrnar, inn gekk
Jónas með allt öðrum svip, baðst
afsökunar á framkomu sinni
og dró öll sín ummæli til baka.
Enginn sagði neitt.
Jónas sá að hann hafði hlaupið
á sig og var tilbúinn að koma til
baka. Ég kynntist honum vel þegar
fram í sótti. Vissulega var hann
nokkuð fljótur að skipta skapi
en það fór fljótt úr honum aftur.
Mannlegu kostirnir voru miklir.
Um Jónas vil ég segja að ég held
að það séu fáir menn á seinni árum
sem hafa staðið jafn fast á málstað
íslensks landbúnaðar og hann. Og
hann var gegnheill í því. Ég tel að
ekki hafi allir áttað sig á þessu. Ég
held líka að ritstörf Jónasar muni
halda nafni hans lengi á lofti.
Þessi fundur varð mikill
tímamótafundur. Ég held
að við höfum allir virt Jón
Helgason miklu meira eftir þetta.
Stjórnarsamstarfið varð í heild
sinni gott og margt breyttist.
Stéttarsambandið hafði verið
ráðandi í félags- og kjaramálum
bænda. Búnaðarfélagið var talið
vera á niðurleið. Nú var kominn
nýr formaður og ný stjórn, stjórn
sem fór að hafa skoðun á öllum
málum er vörðuðu landbúnað.
Ákveðið var að fara í hringferð
um landið og halda fundi með
stjórnum og starfsmönnum
búnaðarsambandanna heima í
héraði.
Þeir sem fóru allan hringinn
voru Jón Helgason, Jónas Jónsson,
Magnús á Gilsbakka og ég. Stefán
Skaftason, ráðunautur á Húsavík,
var með okkur megnið af leiðinni
og fjallaði um ný atvinnutækifæri
í sveitum á fundunum.
Útgefandi er Sæmundur.
MENNING&BÆKUR
Jarðvegur er hvarvetna ein af
undirstöðum búsetu en oft hefur
jarðvegur landa eða landsvæða
mikla sérstöðu og það á til dæmis
við um Ísland. Bókin Jarðvegur,
myndun vist og nýting er í senn
almennt fræðirit um íslenskan
jarðveg þar sem leitast er við að
vitna í nær allar heimildir þar sem
fjallað hefur verið um íslenskan
jarðveg á seinustu áratugum og
um leið grundvallarrit til kennslu í
jarðvegsfræði á háskólastigi.
Höfundur bókarinnar er
Þorsteinn Guðmundsson, doktor
í jarðvegsfærði frá háskólanum í
Aberdeen, og var kennari og síðan
prófessor við Landbúnaðarháskóla
Íslands. Hafði áður starfað
við háskólann í Freiburg og
tækniháskólann í Berlín í Þýskalandi.
Þorsteinn er ritstjóri Icelandic
Agricultural Sciences.
Í bókinni er í meginatriðum
fjallað um jarðvegsmyndun og
tengsl við umhverfið, eðliseiginleika
jarðvegs, næringarefni, ræktun og
landnýtingu. Auk þess sem fjallað
er um álag á jarðveg, flokkun
hans, bæði innlenda og alþjóðlega
og mat á jarðvegi og landi. Bókin
er bæði handhægt og aðgengilegt
uppsláttarrit fyrir þá sem koma að
ákvörðunartöku um skipulag og
nýtingu lands og fyrir alla sem hafa
áhuga á náttúru Íslands. Útgefandi
er Háskólaútgáfan.
Aðdragandi og tilgangur bókar
Þorsteinn segir að allt frá því hann
hóf kennslu í jarðvegsfræði við
Búvísindadeild Bændaskólans á
Hvanneyri hafi hann hugsað sér að
koma saman efni saman um jarðveg
sem hentaði háskólastigi í faginu.
„Ég fann reyndar strax að
efni um jarðveg á íslensku væri
nauðsynlegt og nemendur sóst í og
óskað eftir íslensku kennsluefni. Í
fyrstu tók ég saman fylgirit með
fyrirlestrunum sem náði yfir hluta
efnisins. Fljótlega varð mér ljóst
að í raun væri nauðsynlegt að hafa
bókina almennari þannig að hún
næði einnig til þeirra sem vinna með
jarðveg og nýtingu landsins og að
vera með rit sem gæfi gott yfirlit
yfir allar rannsóknir sem gerðar hafa
verið á íslenskum jarðvegi seinustu
áratugina. Þetta hefur leitt til þess að
ritun bókarinnar hefur tekið mörg
ár.“

Sérstaða jarðvegs á Íslandi
„Jarðvegur allss taðar í heiminum
hefur einhverja sérstöðu og það
sem ræður sérstöðunni eru þættir
eins og úr hvaða bergi hann er
myndaður, loftslag þar sem
úrkoma og hiti skipta miklu
máli, landslag, gróður og sá tími
sem jarðvegurinn hefur haft til
að myndast.
Sérstaða jarðvega á Íslandi er
fyrst og fremst að berggrunnurinn
er að mestu basalt, gosefni,
þar sem bæði fast berg og
aska eru einkennandi. Þannig
sker Ísland sig algjörlega frá
nágrannalöndum og þó víðar
væri leitað. Eldfjallaeyjar í
Atlantshafi eru til dæmis
Kanaríeyjar og Azoreyjar en
þar er loftslag mun hlýrra og
að hluta mjög þurrt og gróður
allt annar.
Oft er einfaldlega sagt að
á Íslandi sé eldfjallajarðvegur en
hann er ekki eða vart til í okkar
nágrannalöndum.“
Hvar er jarðvegur?
„Ég hygg að allir hafi einhverja
hugmynd um hvað jarðvegur
er og margir allgóða. Þó hygg
ég að hugmyndir margra séu
allyfirborðskenndar í orðsins fyllstu
merkingu þar sem snerting okkar við
jarðveg er einmitt yfirborð jarðar.
Til að skerpa á hvað jarðvegur
er og hvernig hann myndast er í
fyrsta hluta
bókarinnar f jal lað um
jarðvegsmyndun, hvernig jarðvegur
verður til og hvað er að gerast neðan
yfirborðs í þessu efsta lagi jarðar sem
plöntur og fjölbreytt líf þrífst í.
Í öðrum hluta bókarinnar er
fjallað um hæfileika jarðvegs til
að geyma og miðla vatni, lofti og
næringarefnum og það er það sem
hefur mest áhrif á hvaða gróður þrífst
í jarðveginum og hvað hægt er að
rækta.
Margir mundu tala um þetta
sem frjósemi jarðvegsins og hvað
þyrfti að gera til að viðhalda
henni en einnig verðum
við að vita hvað verður um
næringarefni sem borin eru
á. Enda hefur það ekki bara
áhrif á ræktað land heldur á
öll vistkerfi á landi. Í öðrum
hluta er einnig komið að því
hvernig jarðvegur hlýnar og
kólnar sem fylgir lofthita en
þó með seinkun, jarðvegurinn
hlýnar seinna á vorin og
kólnar hægar á haustin.“
Mat á jarðvegi
Þorsteinn segir að í þriðja hlut
bókarinnar taki hann saman
nokkra eiginleika jarðvegs
saman í einföldum töflum og
leggi grunn að því til hvaða
þátta þarf að taka við mat á
jarðvegi og þegar meta skal
land til hinna ýmsu hlutverka
sem hann gegnir.
„Þessi nálgun er hugsuð fyrir
alla sem vinna með landið og
þurfa að leggja mat á jarðveg. Í
þessum hluta er einnig fjallað um
framræslu og ræktun, álag á jarðveg,
jarðvegsrof, þjöppun og skaðleg efni.
Þekkingu á rofi hefur fleygt fram
en lítið hefur verið fjallað um þjöppun
og skaðleg efni en nauðsynlegt er
að vera vel meðvitaður um og hafa
viðmiðanir til að vinna með.
Í lok bókarinnar er fjallað um
mat á landi og flokkun eftir því til
hvers megi nýta það til ræktunar eða
annarra hluta,“ segir Þorsteinn.
/VH
Dr. Þorsteinn Guðmundsson.
Jarðvegur, myndun vist og nýting:
Jarðvegur í sinni fjölbreyttustu mynd
Gunnar í Hrútatungu:
Genginn ævivegur
Gunnar Sæmundsson við snjómokstur á Holtavörðuheiði 1968.