Bændablaðið - 22.02.2018, Blaðsíða 41

41Bændablaðið | Fimmtudagur 22. febrúar 2018
SKÓGRÆKT&LANDGRÆÐSLA
Lífið er vatn og vatn fyrir alla
Ísland var fyrr á tíð eðlilega
skilgreint sem túndra, ekki það
að það hafi verið á túndrubeltinu
heldur einfaldlega vegna
ástandsins á landinu. Það var
og er enn skilgreint hnattrænt
á barrskógarbeltinu og verður
líklega í laufskógabeltinu ef fram
fer sem horfir.
Landnemar gengu á landsins
gersemar. Aðstæður breyttust og
hefur það haft áhrif á þjóðina og
aukið á harða lífsbaráttu. Ágangur
mannsins í tímans rás gekk mjög
á landsins gæði.
Upp úr þarsíðustu alda mót-
um,1900, var landið orðið gróður-
snautt og auðnir sanda og hásléttna
voru einkenni Íslands, ásamt
jöklum. Átak var hafið til að binda
þessi auðu svæði þrautseigum
gróðri svo landið fyki ekki út á haf.
Nokkru síðar hófst yfirgrips-
mikil aðgerð um land allt við að
ræsa fram votlendi með það fyrir
augum að stækka ræktarland og
haga (beitiland). Meiri framleiðni
gróðurs, sem nýtist í fóður, er á
framræstu landi en í mýrum.
Aðferðir til að hefta sandfok
Í áranna rás hefur gengið vel að
finna aðferðir til að hefta sandfok
og binda land en verkefnin eru
enn stór. Ein aðferð er að nýta
hávaxnari gróður en grös til
bindingar og eru ýmsar tegundir
hentugar, t.d. tré.
Gróður þarf vatn til
uppbyggingar. Þar sem tóra
nægjusamar og þrautseigar
plöntur er væntanlega vottur af
vatni. Regnvatn drýpur ekki eins
hratt í gegnum jarðveginn þar sem
plöntur nýta sér það og því má
segja að vatnið staldri lengur við.
(Líkt og með peningahagkerfið,
því meira sem peningar nýtast í
heimabyggð, því blómlegri er
byggðin.)
Að nota skógrækt til landbóta
bindur ekki bara jarðveg heldur býr
skógurinn til skjól fyrir landsvæðið
í kring. Þetta felur í sér ótalmarga
kosti. Tré, eins og annar gróður,
nýta fyrst og fremst vatn og loft til
uppbyggingar. Því umfangsmeiri
og stærri sem plantan sækist eftir
að vera, því meira vatn þarf hún til
að binda kolefni úr loftinu.
Þar sem mörg tré koma
saman er mikið vatn á ferðinni.
Á sumrin nýtist vatnið uppvexti
trjáa og dýra. Að vetri safnast
snjór fyrir í skóginum og bráðnar
svo hægt fram eftir vori. Þannig
nýtist vætan lífríkinu betur en ef
snjórinn bráðnaði allur hratt í fyrstu
vorhlýindunum eins og gjarnan
gerist á gróðursnauðu landi.
Stærstu tré hátt til fjalla
Stærstu tré jarðar (m.a. mammúttré
(Sequoia)) er að finna hátt
uppi í fjöllum þar sem mikill
raki er í loftinu, eins konar
háfjallaregnskógur.
Regn er ferskvatn; flyst í formi
skýja frá heitu lofti úr sjónum í suðri
og ummyndast í dögg eða úrkomu
þegar kólnar eða þegar norðar
dregur. Mikilvægt er að ferskvatn
staldri sem lengst við á landi frekar
en að renna hindranalaust í sjóinn.
Selta sjávarins er grundvöllur að
jafnvægi loftslags í hnattrænum
skilningi.
Ef gróðurs nyti ekki við
myndi regnvatnið skolast eftir
fjallshlíðunum, á hraðri leið sinni til
sjávar en síður ofan í grunnvatnið.
Allt gróið land hægir á streymi
ferskvatns til sjávar en votlendi
stöðvar það tíma-bundið. Vatn
er í grunninn samsett úr vetni og
súrefni. Þegar vatn staðnar súrnar
jarðvegur. Í votlendi vex lágvaxinn
og sérhæfður gróður. Ef hraðað er
á rennsli vatns um votlendi (landið
ræst fram) þornar landið smám
saman og aðstæður fyrir annan
gróður batna, þar á meðal gjöful
grös og tré.
Gróið land besta nýtingin
Land, sem er gróðri klætt, er besta
nýting lands fyrir líf. Því meiri
gróður, því meira annað líf. Líf,
eins og við þekkjum það, byggist
á vatni. Ef Ísland væri klætt gróðri
frá fjöru til fjalla tæki vatnið lengri
tíma að ferðast til sjávar en nú er.
Ef Ísland væri gróðri klætt væri
minna um votlendi og enn minna
um súrar mýrar. Með hávaxnari
gróðri hægist enn frekar á hraða
vatnsins til sjávar.
Ávinningurinn er endalaus:
Jafnara ferli vatns frá fjöllum til
fjara eykur gróður, bindir kolefni,
bætir beitarskilyrði, jafnar rennsli í
ám þrátt fyrir vatnsaukningu og það
vatn sem loks rennur til sjávar er
hlaðið náttúrlegum næringarefnum
fyrir lífríki sjávar. Mýrar væru
áfram til, en óþarfi væri að ræsa
þær fram því gnægð væri af öðru
gjöfulla landi.
En Ísland er ekki klætt gróðri
Hér hefur nokkuð verið alhæft
og hlutir einfaldaðir í því
skyni að benda á skynsam-
legar áherslur í landgræðslu og
skógrækt. Nauðsynlegt er að líta á
votlendismálin frá víðu sjónarhorni.
Ekki má gleyma skógrækt í því
samhengi. Skógrækt er vænlegur
valkostur á framræstu landi og þar
sem ekki hentar eða vilji er fyrir
að fylla í skurði og bleyta í landi á
ný. Til lengri tíma er skógrækt ódýr
og arðvænleg leið til að ná fram
bindingu í framræstu landi. Beita
þarf af skynsemi þeim aðferðum
sem tiltækar eru, hvort sem það er
endurheimt votlendis, landgræðsla
eða skógrækt.
30.janúar 2018
Hlynur Gauti Sigurðsson,
framkvæmdastjóri
Landssamtaka skógareigenda.
Að nota skógrækt til landbóta bindur ekki bara jarðveg heldur býr skógurinn til skjól fyrir landsvæðið í kring.
Hlynur Gauti Sigurðsson, framkvæmdastjóri Landssamtaka skógareigenda. Fé í vetrarskógi að Víðivöllum ytri.