Bændablaðið - 12.04.2018, Blaðsíða 50

50 Bændablaðið | Fimmtudagur 12. apríl 2018
SKÓGRÆKT&LANDGRÆÐSLA
Skógrækt til sveita:
Umhirða skógarplantna heima á hlaði
Þróttmiklar skógarplöntur eru ein
af undirstöðum árangursríkrar
skógræktar. Heilbrigðar plöntur
eru betur í stakk búnar til þess
að takast á við aðstæður á
gróðursetningarstað sem oftast
eru mun óblíðari en þær aðstæður
sem ríkja í gróðrarstöðinni þar
sem plöntum er séð fyrir vatni,
næringu og skjóli.
Líklegra er að þróttmikil og
heilbrigð skógarplanta komist á
legg en sú sem þegar er veikluð
við gróðursetningu og því til mikils
að vinna að koma skógarplöntum
hraustum í jörðina.
Ferlið frá því að plöntur yfirgefa
gróðrarstöð og þar til búið er að
gróðursetja þær er viðkvæmt. Margt
getur farið úrskeiðis sem verður svo
til þess að skógarplantan er ekki eins
þróttmikil og hún gæti verið þegar
til gróðursetningar kemur. Hér er
dregið fram hvernig standa verður að
flutningi skógarplantna og hvernig er
best að hugsa um skógarplönturnar
heima á hlaði meðan þær bíða
gróðursetningar.
Gróðursetja sem fyrst
Fyrst bera að nefna að það er alltaf
best að gróðursetja plöntur sem
allra fyrst eftir að þær eru sóttar. Ef
plöntur eru geymdar of lengi heima
við gengur á næringarforða þeirra
vegna þess að þar eru þær aðeins
vökvaðar með áburðarlausu vatni.
Í gróðrarstöðvum eru plöntur
alltaf vökvaðar með áburðarvatni.
Grámygla í barri getur verið
fylgifiskur langrar geymslu en
hún skemmir laufblöð og barr og
plantan hefur þá ekki eins mikinn
laufmassa til að ljóstillífa til vaxtar
og orkusöfnunar. Svo má nefna
að vaxtarsproti plantna verður
brothættari eftir því sem hann
lengist, sérstaklega á stafafuru og
greni, svo því lengur sem plöntur
bíða í geymslu því meiri hætta er á að
vaxtarsprotinn brotni við það hnjask
sem gróðursetningu fylgir.
Flytja í lokuðu rými
Ef plöntur eru fluttar heim í opinni
kerru eða á palli verður gríðarleg
uppgufun úr barri og laufi vegna
vindálags, svo mikil að það getur
stórskaðað smávaxnar plönturnar
jafnvel þótt leiðin sé stutt. Þess
vegna skal alltaf flytja þær í lokuðu
rými.
Meðhöndla bakka varlega
Rannsóknir hafa sýnt að það getur
dregið verulega úr rótarvexti
bakkaplantna ef bökkunum er hent
harkalega niður1, 2. Því verður alltaf
að leggja bakkana varlega frá sér og
forðast þannig að valda skaða sem
getur dregið úr hæfni plantnanna til
að mynda rætur eftir gróðursetningu.
Slétt, hart undirlag
Rótarhnaus plantna þornar frekar
ef loftar undir bakkana. Því er
mikilvægt að raða þeim á slétt
undirlag þannig að allur neðri flötur
bakkanna liggi á undirlaginu. Halli
bakkinn vegna óslétts undirlags
rennur vökvunarvatnið frekar af
honum í stað þess að síga niður í
rótarhnausana. Mikilvægt er að raða
bökkunum þétt saman. Þannig er
komið í veg fyrir að loft leiki á milli
bakka og um leið dregið úr uppgufun
frá þeim. Gott er að hrófla möl upp
að köntum bakkabreiðunnar eða setja
fjalir með fram köntunum. Kantarnir
þorna upp fyrst og draga má úr þeirri
þornun með því að verja kantana
sérstaklega með þessum hætti.
Skjól og skuggi
Velja þarf bakkaplöntunum geymslu -
stað í skjóli. Vindur eykur uppgufun
úr barri og laufi plantna og við það
verður meiri þörf á vökvun og meiri
hætta á skemmdum. Betra er að
staðsetja plöntur í skugga, fremur
en að hafa þær sunnan undir vegg
þar sem sólarinngeislun er mest. Í
skugganum dregur úr vökvunarþörf.
Aldrei skal þó geyma plöntur í
útihúsi eða skemmu því dagsbirtan
er plöntunum nauðsynleg til
orkusöfnunar.
Rétt tæki til vökvunar
Mikilvægt er að byrja strax með
jafna vökvun til þess að geta fylgst
betur með því að öll bakkabreiðan
sé í lagi. Jöfn vökvun næst með því
nota úðara sem hægt er að stilla upp
við eða inni í bakkabreiðunni. Með
útbúnaði sem þessum þarf ekki að
standa yfir plöntum með stút á
slöngu meðan á vökvun stendur.
Tryggja þarf að vökvunarúðinn nái
yfir alla bakkabreiðuna í hvert sinn
sem vökvað er og taka þá tillit til
áhrifa vinds á úðann hverju sinni.
Gott er þó að eiga líka handúðara
framan á slöngu til að grípa til
ef í ljós kemur að aðeins kantar
bakkabreiðunnar þurfa vökvun.
Hvenær á að vökva?
Hér vandast málið. Feta verður
gullinn meðalveg í vökvuninni, því
eins og það er hægt að vökva of
lítið, er líka hægt að vökva of mikið
og of oft. Stöðugur raki í blaðmassa
bakkabreiðunnar býður heim
hættunni á grámygluskemmdum.
Kjöraðstæður hennar eru raki
og hiti og því er nauðsynlegt að
blaðmassinn nái að þorna á milli
þess sem vökvað er. Ekki ætti
að setja sér markmið um það að
rótarhnausinn sé alltaf rennblautur
eins og hann er þegar hann er
nývökvaður, heldur að vatnið nái
að minnka í rótarhnaus á milli þess
sem vökvað er með uppgufun úr
plöntunni og ræktunarefninu í
rótarhnausnum.
Vökvunarþörf er jafnan metin
með tvennum hætti. Í fyrsta lagi
með því að handfjatla rótarhnausa
plantnanna og finna með því
hvort yfirborð moldarinnar er
rakt viðkomu. Ef rótarhnausinn
er kreistur laust og vatn rennur
úr honum er ekki þörf á að vökva
(sama aðferð er notuð til þess að
meta hvenær er búið að vökva nóg).
Sé rótarhnausinn hins vegar
léttur og ekkert vatn rennur úr
honum þegar hann er kreistur er
ráðlegt að vökva. Hér verður að hafa
varann á sér því ef rótarhnausinn
þornar of mikið getur reynst erfitt
að fá ræktunarefnið til að draga
aftur vatn í sig og þá er plantan
þegar komin í hættu. Yfirborð
rótarhnausa má því aldrei verða
þurrt viðkomu.
Í öðru lagi má nota þá aðferð
að vega allan bakkann í hendi sér.
Og byggja þannig smám saman
upp tilfinningu fyrir því hvað
nývökvaður bakki vegur í hendi
og á móti hvað bakki vegur í hendi
sem kominn er tími til að vökva.
Í gróðrarstöðvum er þessi aðferð
notuð með nákvæmari hætti.
Fullvökvaður 40 gata plöntubakki
vegur 2,5 kg. Þegar þungi bakkans
er komin niður í 1,9 kg er kominn
tími á vökvun.
Alltaf skal kanna ástand
rótarhnausa í kanti fyrst, en teygja
sig svo inn í bakkabreiðuna og
kanna ástand rótarhnausa þar líka
áður en tekin er ákvörðun um að
vökva alla bakkabreiðuna. Ef aðeins
plöntur í kantinum eru komnar á
vökvunarstig má nota stút framan
á slöngu til að vökva kantinn og
sleppa því þá að láta úðarann ganga
yfir alla breiðuna með tilheyrandi
hættu á grámygluvexti.
Hvenær er vökvun orðin
nægjanleg?
Varast skal að vökva meira en
svo að nægi til þess að bleyta
rótarhnausinn vel upp. Ef vatnið
er látið ganga á plöntum lengi
hefur það í för með sér óþarfa
kælingu á plöntunum auk þess sem
rótarhnaus getur orðið laus í sér
og næringarefni í moldinni skolast
alveg út. Til þess að kanna hvort
búið sé að vökva nóg eru nokkrir
rótarhnausar valdir af handahófi
og kreistir laust í hendi. Ef vatn
rennur auðveldlega úr þeim er búið
að vökva nóg.
Dagleg vöktun
Á meðan plöntur bíða
gróðursetningar verður að athuga
vökvunarþörf á hverjum degi,
sérstaklega ef sólar nýtur. En hafa
ber í huga að þó hann rigni, rignir
mögulega ekki nóg til að væta
vel í bökkunum. Þetta verk krefst
ekki mikils tíma á hverjum degi
en þeim tíma er vel varið því natni
við verðandi skóg skilar sér í betri
lifun og vexti og þar með arði af
dagsins amstri.
Heimildir
1. Helen M. McKay o.fl (1999).
The effect of desiccation and
rough-handling on the survival
and early growth of ash, beech,
birch and oak seedlings. Annals
of Forest science. Vol 56, nr 5.
Bls. 391-402
2. J.D. Deans o.fl (1990). The
influence of desiccation, rough
handling and cold storage on
the quality and establishment
of Sitka spruce planting stock.
Forestry, Vol. 63, nr. 2, bls.
129-141.
Rakel J. Jónsdóttir,
skógræktarráðgjafi
Skógræktarinnar í Suður- og
Norður- Þingeyjarsýslum
Rakel J. Jónsdóttir. Nægjanlega mikil vökvun.
Verðandi skógur.
Kantar bakkabreiðu.
Rétt tæki til vökvunar.