Bændablaðið - 07.05.2020, Qupperneq 34

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. maí 202034
„Sú mynd er stundum dreg­
in upp af íslensku sveitafólki
að það sé ýmist rótfast í for­
tíð sveitarinnar eða á leiðinni
til framtíðarinnar á mölinni.
Þetta þrástef má til dæmis
sjá í mörgum íslenskum bíó­
myndum, alveg frá Landi og
sonum og Óðali feðranna til
Hrúta og Héraðs,“ segir Þór­
oddur Bjarnason, prófessor
við Háskólann á Akureyri, sem
stýrir rannsókninni Byggðafesta
og búferla flutningar: Íslensk
sveita samfélög.
Vísbendingar eru um að íbúar
í strjálbýli séu fjölbreyttur og
hreyfanlegur hópur. Langflestir
íbúanna hafa reynslu af því að búa
annars staðar en hafa kosið að búa
í sveitinni. Það á bæði við um þá
sem snúa heim á ný og hina sem
eiga þar engar rætur en kjósa sér
líf og störf í dreifbýli.
Rannsóknin stendur enn yfir og
hvetur Þóroddur íbúa í íslenskum
sveitasamfélögum eindregið til að
taka þátt í könnuninni. Alls hafa
borist um 2.000 svör en til að hægt
sé að draga áreiðanlegar ályktan­
ir af könnuninni segir Þóroddur
að helst þyrfti að fá a.m.k. 4.500
svör. Könnunin er hluti af sam­
starfsverkefni Byggðastofnunar
og háskólanna og fjallar um
byggðafestu og búferlaflutninga
á Íslandi. Sambærileg könnun var
gerð í þorpum og smærri bæjum
á síðasta ári og stefnt er að því að
gera slíkar kannanir á stærri þétt­
býlisstöðum næsta vetur.
Þriðjungur hefur búið erlendis
Þau svör sem þegar hafa borist
gefa áhugaverðar vísbendingar.
Sem dæmi nefnir Þóroddur að
yfirgnæfandi meirihluti þátttak­
enda í íslenskum sveitum og öðru
strjálbýli hefur reynslu af því að
búa annars staðar. Einungis 17%
íbúa í strjálbýlinu hefur aldrei búið
annars staðar, rúmlega helmingur
þátttakenda hefur búið á höfuð­
borgarsvæðinu og um tveir þriðju
hafa búið annars staðar á Íslandi.
Þá hefur rúmlega þriðjungur búið
erlendis. „Þetta gengur þvert gegn
viðteknum hugmyndum um að
íbúar í strjálbýli séu upp til hópa
rótfastir í sinni fæðingarsveit. Þvert
á móti hafa flestir svarenda valið
að flytja í sveitina, annaðhvort
sem nýir íbúar eða snúið heim í
heimahagana,“ segir Þóroddur.
Fáir hugsa sér til hreyfings
Þá benda fyrstu niðurstöður til þess
að lítill minnihluti íbúa í strjálbýli
hugsi sér til hreyfings á næstu
tveimur til þremur árum. Um 80%
segjast líklega eða örugglega ekki
munu flytja og 12% til viðbótar
segja það óvíst. Aðeins 8% telja
líklegt að þau muni flytja, þar af
ætla 3% örugglega að flytja.
„Þegar litið er til framtíðar er
tiltölulega lítill hluti íbúanna sem
hyggst flytja búferlum á næstu
árum. Yngra fólkið er í miklum
meirihluta í þeim hópi eins og vera
ber – það er varla markmiðið að
fólk lifi öllu sínu lífi á sömu torf­
unni. Það er ekki áhyggjuefni að
ungt fólk vilji flytja á brott, skoða
heiminn og kynnast nýju fólki.
Sumir koma aldrei aftur eins og
gengur, en framtíð fámennra sam­
félaga veltur ekki á því að enginn
flytji á brott heldur því hvort sumir
snúi til baka og hvernig tekið er
á móti nýjum íbúum sem vilja
ganga til liðs við samfélagið,“
segir Þóroddur.
Haldbærar upplýsingar
um viðhorf og framtíðaráform
fólks mikilvægar
Bændur í öllum greinum land­
búnaðar eru 58% þeirra sem svarað
hafa könnuninni. Um þriðjungur
þeirra telur að börn þeirra eða aðrir
í fjölskyldunni muni taka við búinu
þegar þeir hætta búskap en tveir af
hverjum fimm telja það ólíklegt
eða útilokað. Um fjórðungur er
óviss um það.
„Það er rétt að staldra aðeins við
þær niðurstöður að aðeins þriðj­
ungur bænda telji það líklegt eða
öruggt að einhver í fjölskyldunni
taki við búinu en fjórðungur telji
það óvíst. Það er auðvitað ákveðið
hættumerki en það mætti líka færa
rök fyrir því að þar séu ákveðin
sóknarfæri. Ef vel er stutt við
kynslóðaskipti í landbúnaði gæti
meirihluti lögbýla verið áfram í
höndum ungra bænda sem ólust þar
upp, en jafnframt verða augljóslega
vistaskipti á mörgum bæjum. Þar
getur auðvitað brugðið til beggja –
eða kannski margvíslegra – vona.
Sums staðar hefja kannski nýjar
fjölskyldur hefðbundinn búskap
eða finna sér nýjar leiðir til fram­
færslu í sveitinni. Annars staðar er
hugsanlegt að jarðir fari í eyði eða
hverfi undir sumarhúsabyggð, og
eflaust verða fleiri jarðir leikvellir
íslenskra eða erlendra auðmanna
í framtíðinni. Þetta er samt ekk­
ert náttúrulögmál, við getum haft
mikil áhrif á þróunina til framtíð­
ar og þá skiptir öllu máli að hafa
haldbærar upplýsingar um viðhorf
og framtíðaráform fólks í stjál­
býli,“ segir Þóroddur.
Íbúar strjálbýlis
hvattir til að taka þátt
Hann segir að rétt sé að ítreka að
þessar niðurstöður gefi aðeins
ákveðna vísbendingu, það skipti
öllu máli að sem flestir íbúar í
sveitum og öðru strjálbýli taki
þátt í könnuninni. „Það er ekki nóg
að einn á hverju heimili taki þátt,
við þurfum að heyra frá körlum
og konum, ungum og öldnum,
bændum, kennurum, vélsmiðum
og forriturum og svo framvegis,
sem sé – öllum íbúum í strjálbýli,“
segir Þóroddur. Og hvetur alla íbúa
í strjálbýli 18 ára og eldri til að
taka þátt en könnunina má finna á
slóðinni www.byggdir.is.
LÍF&STARF
Rannsóknin Byggðafesta og búferlaflutningar: Íslensk sveitasamfélög
Bróðurpartur íbúa hefur búið
annars staðar en í sveitinni
– Yfir 90% íbúanna telja ólíklegt að þeir flytji úr sveitinni á næstu tveimur til þremur árum
Þóroddur Bjarnason, prófessor við Háskólann á Akureyri, stýrir rannsókninni Byggðafesta og búferlaflutningar:
Íslensk sveitasamfélög. Mynd / Skafti
Margrét Þóra Þórsdóttir
mth@bondi.is
Hafnarsjóður Skagafjarðarhafna:
Aukin umsvif og meiri tekjur
Umsvif hafnarsjóðs Skaga­
fjarðar hafna hafa aukist mikið
hin síðari ár og hafa tekjur sjóðs­
ins til að mynda ríflega tvöfaldast
frá því árið 2015. Þetta kom fram
í máli Dags Þórs Baldvinssonar
hafnarstjóra sem fór yfir ársyfir­
lit Skaga fjarðarhafna fyrir árið
2019 á fundi nýverið.
Á fundinum var farið yfir ver­
kefni næstu ára, m.a. breytingar
og viðbætur í Sauðárkrókshöfn og
Hofsóshöfn, móttöku skemmti­
ferðaskipa á Sauðárkróki og fleira.
Alls er búið að bóka 14 komur
skemmtiferðaskipa á Sauðárkók
á næstu þremur árum, tveimur í
ár, átta árið 2021 og fjórum árið
2022.
Á samgönguáætlun 2020 til
2024 eru áætlaðar 385 milljónir
í framlag ríkissjóðs til hafnar­
framkvæmda á Sauðárkróki og
Hofsósi í endurbyggingu við­
legukanta, viðhaldsdýpkana og
frumrannsókna vegna stækkun­
ar á Sauðárkrókshöfn Landaður
afli á Sauðárkróki og Hofsósi var
30.271 tonn á liðnu ári sem er nýtt
met í lönduðum afla. Á árinu voru
fragtskipakomur alls 71 og inn­ og
útflutningur frá Sauðárkrókshöfn
var samtals 46.370 tonn.
Veitu­ og framkvæmdasvið
Sveitar félagsins Skagafjarðar hefur
sent siglingasviði Vegagerðarinnar
erindi þar sem farið er yfir atburði
síðustu mánaða tengdum veðri og
sjólagi, einkum tvo atburði þar
sem sjór gekk á land með tjóni og
röskunum fyrir fyrirtæki á svæðinu
og veg farendur. Lögð er áhersla á
að þörf sé á lagfæringu eða endur­
gerð varnargarða við Skarðseyri
og Strandveg á Sauðárkróki og að
framkvæmdirnar þoli ekki bið.
Þegar hefur borist jákvætt svar
við erindinu frá siglingasviði
Vegagerðarinnar.
/MÞÞ