Bændablaðið - 19.03.2020, Side 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 19. mars 202020
Mikið hefur verið rætt um að
byggja upp varaflugvöll fyrir
millilandaflugið í Hvassahrauni
sunnan við Hafnarfjörð sem
taki þá við því hlutverki af
Reykjavíkurflugvelli. Nú er hins
vegar orðið ljóst að Hvassa hraun
er á miklu áhættusvæði vegna
mögulegra eldsgosa á Reykjanesi
sem jafnvel má búast við í næstu
framtíð.
Jarðfræðingar telja nú að allar
eldstöðvar á Reykjanesskaganum
séu komnar á tíma. Ef gos fer þar í
gang á næstu misserum, eða árum,
má búast við áratuga atburðarás með
mismikilli eldgosavirkni og hraun­
flæði á því svæði.
Bygging flugvallar fyrir hundr­
uð milljarða króna á slíku svæði
hlýtur því að teljast afar áhættusöm
framkvæmd svo ekki sé meira sagt.
Að þeim sökum er ekki óeðlilegt
að menn hugsi til flatneskjunnar
í Árnes­ eða Rangárvallasýslum
fyrir millilandaflugvöll þar sem
nægt hindranalaust rými virðist
vera fyrir stórar flugvélar að athafna
sig á við aðflug og flugtak. Þar er
landrými ekki heldur vandamál
við að koma fyrir slíkum flugvelli
með tilheyrandi flugvélastæðum og
annarri aðstöðu. Efnisflutningar eru
líklega hvergi hagkvæmari og flug­
vallagerðin ætti þar af leiðandi að
vera ódýrari en víðast hvar annars
staðar á landinu.
Er Reykjavík nafli alheimsins?
Mönnum er afar gjarnt á að hugsa
allt millilandaflug út frá bein­
tengingu við Reykjavík þar sem
öll helsta opinbera þjónustan er í
dag. Keflavíkurflugvöllur er þar
augljósasti kosturinn og hann má
örugglega stækka og efla, ef ekki
verður reynt að koma í veg fyrir það
af umhverfispólitískum samtökum.
Ef hann ætti líka að virka sem mið­
stöð innanlandsflugs þyrfti að meta
staðsetningu opinberrar þjónustu
upp á nýtt. Einnig skilgreiningu
á heilbrigðisþjónustu eins og hún
er hugsuð í dag með uppbyggingu
háskólasjúkrahúss í miðborginni
með allri þeirri gríðar kostnað­
arsömu rannsóknaraðstöðu sem
slíku sjúkrahúsi fylgir. Staðsetning
landssjúkrahúss með neyðarþjón­
ustu gæti því allt eins hentað betur
í Keflavík, eða jafnvel á Suðurlandi.
Það er heldur ekkert náttúrulögmál
að allar helstu stjórnsýslustofnanir
landsins séu staðsettar í Reykjavík
og nær örugglega ekki rekstrarlega
hagkvæmast.
Varaflugvöllur er nauðsynlegur
Það er ljóst að varaflugvöllur er
nauðsynlegur fyrir millilandaflug
til og frá Íslandi af öryggisástæðum.
Þar hefur Egilsstaðaflugvöllur verið
nefndur sem fyrsti valkostur af
flugmálayfirvöldum og Akureyrar­
völlur númer tvö. Líka mætti nefna
Alexandersflugvöll í Skagafirði sem
álitlegan þriðja valkost, enda aðflug
þar ágætt.
Flugvöll í Hvassahrauni verður
seint hægt að líta á sem varaflugvöll
ef Keflavíkurflugvöllur yrði ófær
vegna veðurs eða annarra náttúru­
hamfara, þar sem hann er aðeins
í nokkurra kílómetra fjarlægð.
Reykjavíkurflugvöllur hefur verið
talinn mun álitlegri af fjölmörgum
reyndum flugmönnum sem hafa tjáð
sig um málið. Líklega er sama hvað
menn skipa margar opinberar nefnd­
ir og skrifa margar fínar og dýrar
skýrslur um það mál, jafnvel færustu
sérfræðingar munu aldrei geta breytt
þjóðhagslegum, eðlisfræðilegum,
landfræðilegum og jarðfræðilegum
staðreyndum í þeim efnum.
Af hverju ekki
Suðurlandsundirlendið?
Ef til álita kæmi að byggja nýjan
milli landaflugvöll á suðvesturhluta
landsins, þá hljóta menn að þurfa að
vega og meta hlutina út frá nýjum
forsendum. Þá yrði væntanlega ekki
sjálfgefið að horfa á Reykjavík sem
nafla alheimsins.
Stór millilandaflugvöllur á Suður ­
landi hefði t.d. þann kost að geta
breytt samgöngum milli lands hluta.
Gæti gjörbreytt bílaumferð
á höfuðborgarsvæðinu
Góður sumarvegur með varan legu
slitlagi yfir Kjöl gæti þar gjörbreytt
stöðu ferðaþjónustunnar og létt á
álagi og umferð af vegum í kringum
Reykjavík og í borginni sjálfri.
Trausti Valsson prófessor hefur
einmitt lengi viðrað slíkar hugmynd­
ir. Í því sambandi má benda á að
minni bílaumferð í og við borgina
er einmitt sú óskastaða sem borgaryf­
irvöld hafa verið að kalla eftir í mörg
ár. Stuðningur höfuðborgaryfirvalda
við hugmyndir sem gætu gert þetta
að veruleika ætti því að vera nokkuð
borðleggjandi.
Náttúra landsins er
mesta aðdráttaraflið
Mjög stór hluti ferðamanna sem til
landsins koma eru ekki að sækjast
eftir götumenningunni í Reykjavík.
Borgarlíf af svipuðum toga má
finna úti um allan heim. Þeir eru
miklu frekar að sækja í náttúrufyr­
irbæri á Suðurlandi og víðar um
land. Með því að fljúga beint inn á
Suðurland væri væntanlega hægt að
opna þeim ákjósanlega möguleika
með tiltölulega stuttri tengingu yfir
á Norðurland um Kjalveg. Bent
hefur verið á að bættur vegur með
bundnu slitlagi yfir Kjöl myndi upp­
ræta mikla rykmengun af umferð á
svæðinu og draga úr jarðvegsrofi
vegna utanvegaksturs.
Bygging flugvallar á Suðurlandi
býður upp á nýja hugsun á mörgum
sviðum. Allt veltur það þó á rann­
sóknum á veður farsaðstæðum fyrir
flug og að sjálf sögðu fjármagni..

Flugvallarmöguleikar
við Selfoss og Hellu
Hópur áhugafólks hefur lengi haft
áhuga á að skoðaður yrði mögulegur
millilandaflugvöllur í nágrenni við
Selfoss, en á því svæði var breski
herinn með flugvöll á stríðsárunum,
eða nánar tiltekið í Kaldaðarnesi.
Á því svæði og þar fyrir austan
er væntanlega mun hentugra og
ódýrara land frá náttúrunnar hendi til
flugvallagerðar en í Hvassahrauni.
Í seinni heimsstyrjöldinni byggði
breski flugherinn (RAF) flugvöll í
Kaldaðarnesi. Þangað kom fyrst
Cameron Highlanders hersveit frá
Ottawa í Kanada þann 9. júlí 1940,
en þar hafði verið skilgreindur
mögulegur lendingarstaður fyrir
breskar herflugvélar. Í snatri var haf­
ist handa við að opna þar nothæfar
flugbrautir.
Lenti fyrsta L5343 vél breska
flughersins þar þann 27. ágúst 1940
eftir fimm klukkustunda og tuttugu
mínútna flug frá Wick í Skotlandi.
Var þetta jafnframt fyrsta lending
herflugvélar breska flughersins RAF
á Íslandi í stríðinu og var vélin undir
stjórn W/Cdr. G.R. Ashton.
Þrátt fyrir að Bretum þættu
aðstæður ekki góðar var haldið
áfram að byggja upp flugvöllinn.
Var þar síðan rekin aðstaða fyrir
flugherinn allt þar til Ölfusá flæddi
yfir bakka sína 6. mars 1943 og olli
miklum skemmdum á flugvellinum.
Árið 1999 var reistur minnisvarði
við Selfossflugvöll um veru breska
flughersins í Kaldaðarnesi.
Bandaríkjamenn
skoðuðu möguleika á stórum
herflugvelli við Hellu
Þegar heimsstyrjöldin síðari stóð
sem hæst höfðu Bandaríkjamenn
uppi áform um að byggja upp stóran
millilandaflugvöll á Geitasandi
við Hellu á Rangárvöllum fyrir
sprengjuflugvélar á leið til Evrópu.
Tengt flugvellinum var áformað að
grafa höfn fyrir birgða­ og olíuskip
inn í Rangárnar, eða öllu heldur inn
í ósa Hólsár sem Ytri­ og Eystri­
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Reykjavík er ekki endilega nafli alheimsins þegar hugað er að flugsamgöngum við útlönd og innanlandssamgöngum:
Mörg svæði gætu verið álitlegri fyrir
millilandaflugvöll en Hvassahraunið
– Í Árnes- og Rangárvallasýslum eru áhugaverðir kostir fyrir stóran varaflugvöll sem m.a. Bretar og Bandaríkjamenn höfðu augastað á
Tvær af fjórum Lockheed Hudsons vélum Royal Air Force úr flugsveit 269
sem höfðu aðsetur á flugvellinum í Kaldaðarnesi við Selfoss. Fyrstu þrjár
Hudson vélarnar lentu þar 12. apríl 1941. Sex dögum seinna brotlendi fjórða
Hudson vélin á flugvellinum í Kaldaðarnesi. Mynd / Historic Wings
Verkefni breska flughersins á Kaldaðarnesi sem og flughers Bandaríkjamanna
sem kom í kjölfar Bretanna var að fylgjast með ferðum þýskra kafbáta í ná-
grenni Íslands. Hér er einn þeirra, U-570, í fjörunni við Þorlákshöfn 30. ágúst
1941. Áhöfnin hafði siglt honum upp í fjöru þar sem skipverjar óttuðust að
hann sykki. Hann var þó lítt skemmdur og var dreginn til Hvalfjarðar þar
sem gert var við hann og síðan siglt til Skotlands. Fékk hann þar nafnið
HMS Graf og var notaður af breska sjóhernum við háleynilegar aðgerðir.
Flugvél breska flughersins RAF af gerðinni L5343. Svona vél var fyrst til að
lenda á Kaldaðarnesflugvelli þann 27. ágúst 1940, eftir fimm klukkustunda
og tuttugu mínútna flug frá Wick í Skotlandi. Það var jafnframt fyrsta breska
herflugvélin til að lenda á Íslandi í stríðinu. Heimild: Axis History Forum
Mögulega eru þetta frumdrög af flugvellinum á Kaldaðarnesi við Ölfusá sem
var í raun fyrsti millilandaflugvöllurinn á Íslandi. Mynd / Axis History Forum
Millilandaflugvöllur á Suðurlandsundirlendinu gæti ýtt undir nýja ferða-
möguleika og lagfæringar á Kjalvegi með góðri sumartengingu við Norð-
urland. Trausti Valsson prófessor hefur margsinnis bent á hagræðið af því
að lagfæra Kjalveg. Það myndi auk þess létta verulega umferðarálagi af
höfuðborgarsvæðinu.
Ekki er alveg ljóst hvort þessi mynd var tekin á Kaldaðarnesflugvelli.