Tímarit Öryrkjabandalags Íslands - 01.03.2002, Síða 6

AÐGENGI
AÐGENGI
Hraðbankar eru óaðgengilegir sjónskertu fólki.
/
öllum þjóðfélögum heims eru
enn fyrir hendi hindranir sem
koma í veg fyrir að fatlað fólk
geti notið réttar síns og frelsis til
athafna og hindra það um leið í að
taka þátt í almennum athöfnum sam-
félagsins. Hverju ríki ber skylda til að
fjarlægja slíkar hindranir (Meginregl-
ur SÞ, formáli, grein 15).
Ríkjum ber að viðurkenna hversu
aðgengi er mikilvægt þegar fjallað er
um jafnrétti á hinum ýmsu sviðum
þjóðlífsins. Til þess að koma til móts
við þarfir fólks með hvers kyns fötlun
er lagt til að ríki a) geri áætlanir um
með hverjum hætti megi ryðja hindr-
unum úr vegi þeirra sem eru líkam-
lega fatlaðir og b) sjái til þess að upp-
lýsingar og boðskipti verði aðgengi-
leg (Meginreglur SÞ, 5. regla).
Skortur á aðgengi
er mannréttindabrot
Innan Evrópska efnahagssvæðisins
og aðildarríkja þess er í auknum mæli
farið að fjalla um málefni fatlaðra út
frá mannréttindasjónarmiðum og
kröfum um jöfn tækifæri handa öll-
um þegnum. A síðastliðnum áratug
hafa verið samþykkt í ýmsum lönd-
um heims lög sem banna mismunun
vegna fötlunar. Má nefna sem dæmi
Ástralíu, Bandaríkin, Stóra-Bretland
og Suður-Afríku. Hér á landi voru
einnig sett lög um málefni fatlaðra á
síðasta áratug en ákvæði þeirra um
mismunun eru harla veik. I Banda-
ríkjunum hefur verið gengið einna
lengst í þessa átt. Árið 1990 voru
samþykkt þar sérstök lög um málefni
fatlaðra, Americans with Disabilities
Act (ADA).
Fatlað fólk hefur sömu réttindi og
skyldur og aðrir þjóðfélagsþegnar.
Þetta þýðir með öðrum orðum að
drengir og stúlkur, konur og karlar á
öllum aldri eiga að hafa jafnan rétt og
tækifæri til að stjóma lífi sínu og að
óskir þeirra séu virtar.
Mikilvægur árangur náðist í rétt-
indabaráttu fatlaðra þegar þing
Sameinuðu þjóðanna samþykkti
meginreglur um jafna þátttöku og
tækifæri fatlaðra árið 1993. Þeirri
skoðun eykst nú fylgi að í stað
meginreglnanna beri að vinna að
alþjóðlegum sáttmála um réttindi
fatlaðra. Eru sáttmálar um réttindi
kvenna og bama nefndir sem fyrir-
myndir. Meginreglumar skylda ekki
ríkisstjórnir aðildarríkja Sameinuðu
þjóðanna til þess að grípa til aðgerða.
Ýmis ríki hafa þó leitt ákvæði í lög
sem má með beinum hætti rekja til
meginreglnanna. Má þar nefna Kín-
verska alþýðulýðveldið en þar hefur
mikið starf verið unnið til þess að
bæta hag fatlaðra. Meginreglurnar
hafa haft áhrif á störf dómstóla víða
um heim þar sem talið er að í þeim
felist ákveðin mannréttindi sem rétt
sé að taka tillit til. Má þar nefna dóm
Hæstaréttar 19. desember 2000 en í
málsreifun sinni vitnaði Ragnar
Aðalsteinsson meðal annars til
ákvæða í meginreglunum. Þá hafa
þessar reglur orðið til þess að öll
Norðurlöndin nema Island hafa sett
fram sérstaka áætlun um úrbætur í
aðgengismálum.
Málefni fatlaðra
eru mannréttindi
Á fundum sínum hefur Mannrétt-
indanefnd Sameinuðu þjóðanna tekið
málefni fatlaðra til umræðu sem
mannréttindamál. í síðustu ályktun
nefndarinnar um þessi efni (Ályktun
2000/51) beinir nefndin því til sam-
taka og stofnana að fylgja eftir álykt-
unum nefndarinnar. Einnig er skorað
á aðildarríki Sameinuðu þjóðanna að
fjalla um stöðu fatlaðra í skýrslum
sínum um mannréttindi. Nefndin gaf
einnig út svo hljóðandi yfirlýsingu
sem lýsir afstöðu hennar til megin-
reglnanna:
„Hvers kyns brot á grundvallar-
hugmyndum um jafnrétti, hvers kyns
aðgreining eða mismunun eða hvers
konar neikvæður aðskilnaður fatlaðra
er brot á mannréttindum þeirra”.
Bamasáttmáli SÞ er einnig mikil-
vægt skjal sem vitna má til um mál-
efni fatlaðra, en sáttmálinn var sam-
þykktur 20. nóvember 1989. Þar er
fjallað um ýmis réttindi bama og
6