Spássían - 2013, Side 58

58
visögulegar bækur
Eddu Andrésdóttur eru
fjórar talsins og allar
fjalla þær á einn eða annan hátt
um lífið sem var - veröld sem var.
Fyrsta bók hennar, Á Gljúfrasteini
(1984), er viðtalsbók við Auði
Laxness. Næst kom samtalsbókin
Auður Eir - Sólin kemur alltaf
upp á ný (2005) og svo bókin Í
öðru landi (2007) sem fjallar um
baráttu föður Eddu við Alzheimer-
sjúkdóminn. Nú beinir Edda hins
vegar sjónum að æskustöðvum
sínum og æskuminningum,
Heimaeyjargosinu, ásamt einum
fyrstu - og eftirminnilegustu -
skrefum sínum sem blaðamaður.
Bókin heitir Til Eyja og fjallar um
sautján sumur í Eyjum á sjötta
og sjöunda áratug síðustu aldar
og ferð hennar til Eyja í upphafi
gossins 1973. Þar fylgdist hún með
hrauninu gleypa æskuslóðir sínar
og flutti landsmönnum fréttir af
öllu saman.
 Til Eyja er lítil og lágstemmd
bók, skemmtilega skrifuð í
nostalgískum stíl sem gjarnan
einkennir bækur sem fjalla um
barnæskuna. Edda bjó ekki í
Eyjum sem barn, foreldrar hennar
höfðu flutt þaðan og ung gert
sér heimili í Reykjavík, en hún
fór þangað öll sumur og dvaldi
hjá ömmu sinni á Kirkjubæ. Á
Kirkjubæ, sem var austast á
Heimaey, voru sex íbúðarhús og
tilheyrandi fjölskyldur. Þetta var
einn af sögufrægari stöðum í
Vestmannaeyjum en þarna hafði
verið kirkjustaður frá þrettándu
öld og prestsetur fram á þá
nítjándu. Þetta var líka staðurinn
„þar sem sumir sögðu að eyjan
væri fallegust og segja enn með
dálitlum trega“ (10). Húsin í
Kirkjubæ voru næst gosinu þar
sem jörðin rifnaði eða í um 200
metra fjarlægð og voru fljót að
hverfa undir hraun, eld og ösku.
Edda lýsir hverju húsi, íbúum
þess og þeim anda sem sveif
yfir Kirkjubæ, með greinilegri
væntumþykju og söknuði:
Allt var umlukið himni og
sjó og sjávarlofti á Kirkjubæ.
Stundum varð svo fagurblátt
og heiðríkt þarna austast á
eyjunni að það hefði mátt
halda að almættið væri
ekki víðs fjarri; að það hefði
tyllt sér um stund á hvítt og
baðmullarkennt ský. Enda gæti
það hafa verið nær fólki í þá
daga en oft á seinni og meiri
efasemdartímum. Svo ekki sé
talað um ömmu sem sótti til
þess styrk handa sér og sínum í
stórsjóum lífsins (12).
Höfundur segir líka frá gleði,
leikjum og hlátri meðal
stallsystra sinna og ættingja;
drullumalli, búðarleikjum í
hálfköruðu súðarherbergi,
öllum sem komu í heimsókn,
lundapysjum, sjónvarpsleysi og
svo sjónvarpsáhorfi. Svo tekur
alvara lífsins við, æskunni lýkur,
brauðstritið hefst og Edda er orðin
blaðamaður á dagblaðinu Vísi og
hætt að fara til Eyja á sumrin.
 Edda hafði ekki titlað sig
blaðamann lengi, varla meira
en eitt ár, þegar hún var ræst út
gosnóttina 1973 og flaug til Eyja
ásamt ljósmyndaranum Braga
Guðmundssyni til að flytja fréttir
um gosið í Eyjum. Þarna var hún
í heila viku, skrifaði niður fréttir
og las þær svo upp í gegnum
landsímann. Edda segir bæði frá
persónulegri upplifun sinni af
gosinu og hvernig hún upplifði
það sem blaðamaður. Inn í þetta
fléttast frásagnir af því hvernig
vinir og ættingjar tóku fréttunum
og hvernig þeir brugðust við. Og
frá þessu tekst Eddu oftast að
segja án þess að verða of væmin
- sem hefði eflaust verið mjög
auðvelt. Lýsingarnar eru þó margar
ansi magnaðar, eins og þegar
Edda situr í flugvél á leiðinni til
Eyja, undarlega róleg og horfir á
andstæðurnar sem blasa við henni
á jörðu niðri:
Jafnvel sprungan ein var full
af andstæðum. Hún átti ekki
heima þarna. Það var eitthvað
mjög ögrandi við þetta afl
sem hafði skyndilega rutt
sér leið upp á yfirborðið,
eins og Heimaey hefði verið
höggin eða skorin og blæddi
eldi og brennisteini. Um leið
var eitthvað rólyndislegt og
næstum eðlilegt við þetta, líkt
og sprungan væri straumhörð
á eða foss. Það gæti hafa stafað
af fjarlægðinni; við vorum enn
fyrir ofan, drunurnar náðu ekki
til okkar, við höfðum einungis
vélargnýinn í eyrum eða rabb
okkar sjálfra eða þögnina innra
með okkur. Þess utan var eins
og eitthvað í sálinni færi strax
að reyna að sætta sig við það
sem orðið var og halda því
fram að allt yrði í lagi (66).
Bernskunni, dvöl Eddu við
blaðamennsku í Eyjum og
nútímanum er fléttað saman og
tekst oftast vel til þótt stundum
sé óljóst um hvaða tíma sé talað
hverju sinni. Það er fengur að
Til Eyja fyrir alla þá sem þekkja
til Eyja - svo ekki sé talað um þá
sem muna sjálft gosið. Þetta er
saga um tímann fyrir gos, meðan
á gosi stóð og hvað gerðist á eftir.
Bókin togar eflaust ekki jafn fast
í þá sem ýmist muna ekki eftir
Heimaeyjargosinu, voru ekki
fæddir þegar það átti sér stað eða
þekkja ekkert til Vestmannaeyja.
Til Eyja mun þó áreiðanlega
glæða áhuga þessa fólks á
Vestmannaeyjum - bæði sögu
eyjanna og sjálfum eyjunum eins
og þær eru í dag.
Eftir Helgu Birgisdóttur
Edda Andrésdóttir.
Til Eyja. JPV. 2013.
veröld sem var,
en er þess
verð að segja frá
Æ