Spássían - 2013, Qupperneq 61

61
um hjálp, þar sem Enheduanna
dregur upp sterka mynd af þjáningu
sinni og óréttlætinu sem hún er
beitt. Verk Enheduönnu bera sterk
höfundareinkenni sem sjást vel í
einstakri (fyrir hennar samtíma)
notkun á blæbrigðaríku og lýsandi
myndmáli. Eitt af mörgum góðum
dæmum er í öðru ljóði, „Inanna og
Ebih“, sem segir frá baráttu gyðjunnar
við fjallið Ebih sem neitar að lúta valdi
hennar:
Inanna
barn Mánaguðsins
brum sem blómstrar senn
drottningarskikkja hennar hylur
grannan stilkinn
á slétt enni sitt málar hún
eldstungur og ógnvekjandi
leiftur
festir karneól
blóðrautt og glóandi
um háls sinn
…
og hún fer út
hvítsindrandi, geislandi
í kvöldhiminsins dökku
hvelfingu
gengur stjörnum prýddum
skrefum
í gegnum hlið undranna.3
Hér lýsir Enheduanna því þegar
Inanna býr sig undir að fara á fund
föðurs síns. Hún dregur upp sterka
mynd af gyðjunni, hún á greinilega
að vera ung þar sem henni er lýst sem
barni og hefur enn ekki blómstrað. Þó
vekur gyðjan ugg í brjóstum manna,
með eldsloga og leiftur á enni sínu og
blóðrauða steina um hálsinn. Samspil
andstæðna eru líka áhugaverðar,
við sjáum skýrt fyrir okkur hina
hvítgeislandi gyðju ganga yfir svartan
himinn.
Þriðja ljóðið hennar er oft kallað
„Frúin hugdjarfa“ og er eins konar
samansafn af sálmum til dýrðar
Inönnu en hefur ekki söguþráð eins og
hin ljóðin tvö.
Þegar við lítum yfir ferilskrá
Enheduönnu getur maður ekki annað
en spurt sig „hvers vegna?“. Hvers
vegna er Gilgameskviða óðum að
verða eins þekkt og Hómerskviður en
menntafólk við háskólana veit varla
hver Enheduanna er? Akademískar
deilur um höfundarstöðu hennar eiga
ekki að hafa nein áhrif á útbreiðslu
verka hennar. Það veit enginn hver
Hómer var en samt eru verk eignuð
honum lesin enn þann dag í dag.
SAFFÓ
Það leið síðan töluvert langur tími
þar til næsta kona komst á spjöld
bókmenntasögunnar en hún gerði það
líka svo um munaði og fékk bragarhátt
nefndan eftir sér. Þessi kona hét Saffó,
og eftir henni er nefnt saffóarlag.
Hún er ein af þekktustu höfundum
Forn-Grikkja og jafnframt frægasta
konan sem ég fjalla um í þessari grein.
Það má með sanni segja að hún sé
Strympa þessa hóps, þar sem hún er
eina nafnið sem almennt ber á góma
þegar umræðan snýst um skáldkonur
til forna.
Saffó, frá grísku eyjunni Lesbos, var
uppi í kringum 600 f.Kr, og auk ljóða
sinna er hún einna frægust fyrir að
hafa kennt stúlkum á fyrrnefndri eyju.
Eins og glöggir lesendur vita er orðið
„lesbía“ dregið af nafni eyjunnar vegna
þess að skáldkonan er upprunnin
þaðan, en talið er að Saffó hafi jafnt átt
ástkonur og elskhuga.
Það er dagljóst að Saffó hefur haft
gríðarleg áhrif á vestræna menningu,
nafni hennar hefur verið hampað
meðal skálda allt frá samtíma hennar
fram til dagsins í dag. Hún var svo
vinsæl á Grikklandi að hún var kölluð
tíunda listagyðjan, þar sem hún veitti
óteljandi skáldum innblástur, og gerir
enn. Því miður er mikill hluti verka
hennar horfinn, og flest ljóðin sem
hafa varðveist eru í brotum. Bjarni
Thorarensen þýddi ljóð eftir hana sem
hann titlar „Eftir Saffó“. Ljóðið sýnir
fegurð skáldskapar hennar, en hún
notaði fyrstu persónu í ljóðum sínum
og einblínir á ást en ekki hernað, líkt
og venjan var hjá samtímamönnum
hennar. Brot úr ljóðinu, úr bók
Kolbrúnar Ingólfsdóttur, Merkiskonur
Sögunnar, hljóðar svo:
Hefi ég þá í huga mér
svo harla margt að segja þér,
en orð frá vörum ekkert fer,
því eitthvað málið hindrar.
[…]
Sem blossa nálgast flugan fer,
mig færa vil ég nærri þér,
brátt hitinn vex en böl ei þver,
ég brenn mig fyrr en varir.4
Áhugi fólks í dag á þessari
hæfileikaríku konu virðist þó
frekar beinast að kynhneigð
hennar en verkum. Vangaveltur
um samkynhneigð ástarsambönd
hennar komu fyrst upp í kringum
nítjándu öld, enda var það á þeim
tíma sem hin fræðilega skilgreining
á gagnkynhneigð og samkynhneigð
kom fram. Áður beindist áhuginn að
hinum frumlega bragarhætti hennar
og efnistökum. Talið er að markvisst
hafi verið reynt að eyða verkum
hennar, en það var ekki hægt að skrifa
Saffó út af spjöldum sögunnar vegna
þess hve margir nefndu hana í verkum
sínum, tileinkuðu verk sín henni og
líktu eftir stíl hennar langt fram eftir
öldum. Verkum hennar var meira að
SAFFÓ
Nafni hennar hefur verið
hampað meðal skálda allt
frá samtíma hennar fram
til dagsins í dag. Hún var
svo vinsæl á Grikklandi
að hún var kölluð tíunda
listagyðjan, þar sem hún
veitti óteljandi skáldum
innblástur, og gerir enn.