Spássían - 2013, Side 62

62
segja safnað saman á fornöld og þau
gefin út í níu bindum, sem þó hafa að
mestu glatast. Papýrus handrit með
verkum hennar fundust í Egyptalandi
á nítjándu öld og þar með eru til yfir
600 ljóðlínur frá Saffó, þó það sé bara
brot af heildarverkum hennar.
Saffó var ekki eina konan sem samdi
ljóð á hinum klassísku tímum, hún er
ekki einhver undraverð undantekning
heldur frekar dæmi um það hvernig
sagan hefur nálgast konur; ein sem
þykir standa uppúr er valin og restin
hunsuð. Ljóðskáldin og nöfnurnar
Sulpicia I og Sulpicia II voru til dæmis
Forn-Rómverjar og sömdu um ást,
þó á ólíkum forsendum. Sulpicia I
samdi ástarljóð til elskhuga síns og
Sulpicia II erótísk ljóð um hjónaást.
Það tók þó fræðimenn langan tíma
að viðurkenna þær sem höfunda
verka sinna, ýmist þóttu ljóðin of
djörf til að vera ort af konum eða
of vel skrifuð. Þetta eru rök sem eru
oft notuð á nútímaskáldkonur til að
gera lítið úr afrekum þeirra, eins og
Joanna Russ sýnir fram á í bók sinni
How To Suppress Women‘s Writing
(1983). Þar segir Joanna að þegar
skáldkonur dirfist að fjalla um efni
sem talið er fara út fyrir svið þess sem
þykir kvenlegt og við hæfi kvenmanna
sé tilhneiging til þess að afneita
höfundinum eða reyna að gera lítið úr
efninu og höfundinum:
Ástæður fyrir höfnuninni eru
margar; venjur, leti, traustið sem
lagt er á söguna eða aðferðafræði
sem er þegar spillt, fáfræði (sem
auðveldast er að afsaka), óttinn
við að hrófla við þægindunum
sem fylgja fáfræðinni (sem er
ekki eins auðvelt að afsaka), [...]
þægindin sem fylgja því að halda
sig innan klúbbs sem samþykkir
bara hvíta karlmenn, sama
hverjir gallarnir eru, og stundum
er það hið skýra viðhorf að ef
utanaðkomandi er hleypt inn
í klúbbinn [...] truflar það hið
óbreytta ástand sem heldur
téðum klúbbi gangandi.5
HRÓÐSVÍTA
Frá tímum Forn-Grikkja færum við
okkur yfir til miðalda en þar er um
auðugri garð að gresja. Strax á 10. öld
var uppi nunna sem hét Hrotsvitha
frá Gandersheimi (en í námskeiðinu
Latneskar miðaldabókmenntir við
Háskóla Íslands leyfðum við okkur að
þýða nafnið hennar sem Hróðsvíta og
held ég mig við það). Þau verk hennar
sem hafa varðveist samanstanda af átta
helgisögum, sex leikritum, stuttu ljóði
og tveimur söguljóðum (sem eru sama
bókmenntagrein og Hómerskviður
teljast til).
Hún er fyrsta kristilega leikskáldið,
og þar með einnig fyrsta konan sem
samið hefur leikrit, auk þess að vera
fyrsta skáldið af saxneskum uppruna.
Fyrir utan þetta allt saman var hún
ansi gott skáld. Þessi upptalning á
afrekum Hróðsvítu virkar samt sem
afsökun til þess að hleypa henni í
klúbbinn góða sem Joanna Russ
nefnir hér að ofan. Þessi ofuráhersla
á að konur þurfi að afreka eitthvað
stórkostlegt, umfram það að vera
góð skáld, er þreytandi og gerir lítið
úr getu skáldkvenna. Jafnan heyrast
þær gagnrýnisraddir að ekki eigi að
hampa konu sem semur, fyrir þær sakir
einar að hún hafi skrifað eitthvað,
en það eru forréttindi sem hvítir
karlkyns rithöfundar hafa notið um
áratugaskeið. Kannski er kominn tími
til að setja meiri kröfur á þann hóp, og
jafnframt líta um öxl. Mætti kannski
grisja mesta forréttindahópinn til þess
að koma að hæfileikaríkum skáldum
úr minnihlutahópum, til dæmis
þeim sem eru kvenkyns, með annan
hörundslit eða kynhneigð?
En víkjum nú aftur að skáldinu
Hróðsvítu, sem setti verk sín upp
á mjög úthugsaðan hátt, og lét kyn
persónanna kallast á í gegnum verkin.
Karlmenn eru drifhjól helgisagnanna
á meðan leikritin snúast um konur.
Þemu verkanna eru fjölbreytt,
nokkur fjalla um fall aðalpersónanna
og trúskipti í kjölfarið, nokkur
um píslarvætti dýrlinga og einnig
kemur til guðlegt réttlæti þar sem
illmennum er refsað að ofan og hinir
hjartahreinu verðlaunaðir. Hróðsvíta
gerir ekki upp á milli kynja þegar hún
fjallar um mannlega bresti, eins og
Kathrina Wilson bendir á í inngangi
að þýðingu sinni á Hróðsvítu, en þar
er fall karlmanna jafnan falið í því að
þeir selja sál sína djöflinum, á meðan
konur selja líkama sinn karlmönnum.6
HRÓÐSVÍTA
Fyrsta kristilega leikskáldið, fyrsta
konan sem samið hefur leikrit og
fyrsta skáldið af saxneskum uppruna.
Mætti kannski grisja mesta
forréttindahópinn til þess að koma
að hæfileikaríkum skáldum úr
minnihlutahópum, til dæmis þeim
sem eru kvenkyns, með annan
hörundslit eða kynhneigð?
„