Spássían - 2013, Qupperneq 67

67
Eftir Jakobínu Sigurðardóttur (1918–
1994) liggja fjórar skáldsögur, þrjú
smásagnasöfn, ævintýri, kvæðabók og
endurminningabók. Hún hóf feril sinn sem
ljóðskáld en kvæði hennar birtust mörg í
tímaritum á sjötta áratugnum og komu út
í ljóðabókinni Kvæði árið 1960. Fyrsta saga
Jakobínu var ævintýrið Sagan af Snæbjörtu
Eldsdóttur og Ketilríði Kotungsdóttur (1959)
en hún vakti fyrst athygli sem sagnahöfundur
með smásagnasafninu Púnktur á skökkum
stað (1964) og skáldsögunni Dægurvísu
(1965). Í kjölfarið fylgdu skáldsögurnar
Snaran (1968), Lifandi vatnið – – – (1974)
og Í sama klefa (1981) og smásagnasöfnin
Sjö vindur gráar (1970) og Vegurinn
upp á fjallið (1990). Síðustu bók sína,
endurminningabókina Í barndómi (1994),
lauk Jakobína við á dánarbeði. Tvö verka
hennar voru tilnefnd fyrir Íslands hönd til
Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs,
Dægurvísa árið 1967 og Lifandi vatnið – -
- árið 1976.
Nýlega var opnaður vefur um Jakobínu
og verk hennar: jakobinasigurdardottir.
wordpress.com.
fram en mörg kvæða hennar eru í þeim dúr og sum
þeirra voru orðin þekkt – í það minnsta meðal þeirra
sem aðhylltust svipaðar skoðanir.
Meðal ádeilukvæða Jakobínu eru tvíeykið „Hugsað
til Hornstranda“ og „Hvort var þá hlegið í hamri“
sem ort voru á haustmánuðum 1953 eftir að íslensk
stjórnvöld höfðu veitt bandaríska hernum leyfi til
að halda skotæfingar á Hornströndum. „Hugsað til
Hornstranda“ er álagakvæði, hvasst og óvægið, þar sem
hornstrendskar vættir eru særðar fram og hvattar til
að veita orðum skáldkonunnar mátt í baráttunni við
herliðið, en þriðja erindið hljómar svo:
Láttu, fóstra, napurt um þá næða
norðanélin þín
fjörudrauga og fornar vofur hræða.
Feigum villtu sýn,
þeim, sem vilja virkjum morðsins níða
vammlaust brjóstið þitt.
Sýni þeim hver örlög böðuls bíða
bernskuríkið mitt.
Skemmst er frá því að segja að þegar herinn ætlaði að
hefja æfingar og sigldi áleiðis að Hornströndum skall á
fárviðri og skipin urðu frá að hverfa. Stuttu eftir þessa
atburði birtist síðan í Nýja tímanum kvæðið „Hvort
var þá hlegið í hamri“ þar sem skáldkonan mærir mátt
vættanna sem hröktu herliðið á braut.
Andstaða gegn hersetu og erlendum ítökum á Íslandi
kemur einnig fram í mörgum af síðari verkum Jakobínu,
svo sem skáldsögunni Snörunni og ýmsum smásögum.
Þá er ekki síður algengt að hún deili á afskipta- og
ábyrgðarleysi hins almenna borgara sem neitar að taka
afstöðu í samfélagslegum og pólitískum málefnum en
kennir öðrum um það sem miður fer.
SÓTT Í ÝMSAR ÁTTIR
Frásagnaraðferð sögunnar um Snæbjörtu og Ketilríði
er í anda ævintýra, sögumaður er alvitur, orðfæri hans
er knappt og stíllinn hefur fornt yfirbragð. Frásögnin
ber vitni um að Jakobína skrifaði hana ekki aðeins inn í
ævintýrahefð heldur ber hún einnig keim af goðsögnum
– meðal þeirra sem koma við sögu eru norrænu goðin
Freyja, Ægir og Bragi – og Íslendingasögum, sem sést
meðal annars á því að Eldur, faðir Snæbjartar, er heygður
og kveður stundum úr haugi sínum. Þar að auki er
frásögnin sett fram í anda munnlegrar frásagnarhefðar
en sögumaðurinn er staðsettur í nútímanum og leitast
við að skrá niður gamlar sagnir svo almenningur missi
ekki tengslin við fortíð sína:
Er þá lokið sögu þessari er oft hefur verið sögð á
ýmsan veg að hlóðasteinum og í hálfbirtu. Mun
ýmsum lærðum mönnum eigi þykja mikið til koma,
þeim er vilja sannindi svo reifuð að fáir eður engir
megi auga á koma. Er saga þessi og eigi þeim til
skemmtunar sögð, heldur þeirri alþýðu manna er
að vísu hefur týnt hlóðasteinum mæðra sinna og
hestasteinum feðra, en rennur þó enn í æðum hið
sama blóð og fyrr knúði hjörtu sem nú eru að dufti
orðin (84).
Jakobína og Þorgrímur Starri
prúðbúin á hlaðinu í Garði
Mynd í eigu Sigríðar Kristínar
Þorgrímsdóttur.