Spássían - 2013, Side 68

68
SAGA KVENNA OG ALÞÝÐU
Ævintýri tilheyrðu lengi vel munnlegri sagnahefð sem
oft hefur verið tengd við konur og alþýðu, sem eftir
tíma prentsins höfðu ekki sama aðgang að útgefendum
eða tækifæri til skrifta og karlmenn af efri stéttum. Eins
og sést á fyrrgreindri tilvitnun fer ekki á milli mála
að sögumaður (sögukona?) Sögunnar um Snæbjörtu
Eldsdóttur og Ketilríði Kotungsdóttur beinir orðum
sínum fyrst og fremst til íslenskrar alþýðu og segja má
að Jakobína taki alþýðlega og kvenlega sagnahefð upp á
sína arma til að koma samtímaádeilu sinni á framfæri.
Konur eru í forgrunni í sögunni, því þótt þær
beiti ekki vopnum í bardögum eru þær hreyfiafl og
örlagavaldar. Óvinirnir eru allir karlkyns og hetjurnar,
kóngssynirnir tveir, missa ríkið klaufalega úr höndum
sér þegar þeir eru í bónorðsferð erlendis. Snæfríður
drottning, sem hefur lítil eða engin pólitísk völd í
ríkinu en er háð eiginmönnum og sonum, sannar aftur
á móti tryggð sína við ríkið og frelsishugsjónina þegar
hún neitar staðfastlega að gefa Örn hinn alfrjálsa upp
á bátinn. Móðir hennar Hrönn, dóttir sjálfs Ægis, rís
úr sæ í lok sögunnar og breytir gangi mála með því að
afhenda dóttur sinni lykilinn að fjötrum Arnar. Síðast
en ekki síst er alþýðukonan Ketilríður sú eina sem getur
opnað ryðgaðan lásinn – því það „þarf afl til að opna
fjöturinn, mun það eigi fært öðrum höndum en þeim,
sem af erfiði eru hertar“ (72). Ekki er allt alþýðufólk
hugdjarft og hliðhollt frelsi ríkisins því svikararnir í
konungsgarði, Ótryggur, Loðinn og Viðsjáll, eru allir
þrælbornir í móðurætt. Konur, jafnt aðalbornar sem
alþýðukonur, eru því þegar upp er staðið ótvíræðar
aðalsöguhetjur og bjargvættar þessa ævintýris – ekki
prinsar, riddarar eða kotbændasynir eins og oft vill verða
í ævintýrum.
„AÐ VÍSU NOKKUÐ ÞUNG FYRIR BÖRN“
Eins og áður segir hefur Sagan um Snæbjörtu Eldsdóttur
og Ketilríði Kotungsdóttur lent á milli þils og veggjar
í íslenskri bókmenntaumræðu og virðist ekki hafa
náð til stórs lesendahóps. Færa má rök fyrir því að ein
meginástæðan sé sú að hún var markaðssett og auglýst
sem barnabók – en sló alls ekki í gegn sem slík.
Í dagblöðum fyrir jólin 1959 auglýsti Heimskringla,
útgefandi bókarinnar, hana með eftirfarandi
texta: „Skemmtilegt ævintýri handa börnum með
teikningum eftir Barböru M. Árnason.“ Stundum
er hún auglýst með öðrum „fullorðins“ bókum frá
Heimskringlu en alltaf er þó tekið fram að hún sé
„handa börnum“. Engir ritdómar virðast hafa verið
skrifaðir um bókina – í það minnsta ekki eftir því sem
undirrituð kemst næst – en á barnasíðum Þjóðviljans
28. nóvember 1959 er bókafrétt, þar sem segir að
bókin sé „einstaklega vel úr garði gerð, með stóru letri,
á góðan pappír og myndskreytt af Barböru Árnason.“
Þar segir ennfremur: „Jakobína Sigurðardóttir skrifar
kjarnyrt mál og myndauðugt. Sagan er þrungin galdri,
Konur eru í
forgrunni í
sögunni, því
þótt þær beiti
ekki vopnum í
bardögum eru
þær hreyfiafl og
örlagavaldar.
„