Bókasafnið - mar. 2020, Blaðsíða 4

4 Bókasafnið
Ágrip
Farið er yfir heimildanotkun í meistaraprófsverkefnum frá
árinu 2015 í þeim tilgangi að greina hvers konar heimildir
nemendur nota í lokaverkefnum, hvað er mest notað og
hvaðan heimildir eru fengnar, ásamt bókasafnsnotkun síð-
ustu tvö námsárin. Niðurstöður sýna að heimildanotkun er
mismunandi milli faggreina og að bækur eru mest notuðu
heimildirnar á undan tímaritsgreinum.
Inngangur
Heimildaleit og úrvinnsla heimilda er mikilvægur þáttur
í háskólanámi og lokaverkefni viss prófsteinn á hvernig til
hefur tekist. Í heimildaskrám má greina hvers konar heim-
ilda hefur verið aflað, hvort verið er að nota gæðaefni eða
ekki, sérkenni tiltekinna notendahópa, og síðast en ekki síst,
hvort verið er að að nýta safnkost háskólabókasafna. Þá geta
heimildaskrár gefið vísbendingu um hvort viðmiðum um
æðri menntun og prófgráður hefur verið náð, en samkvæmt
þeim er meðal annars gert ráð fyrir að við lok háskólanáms
þekki nemandi undirstöðuatriði leitar- og upplýsingatækni,
hafi færni til að finna upplýsingar, meta áreiðanleika þeirra
og nýta á viðeigandi hátt (Auglýsing um útgáfu viðmiða um
æðri menntun og prófgráður nr. 530/2011).
Frá sjónarhóli háskólabókasafna er sér í lagi áhugavert að
skoða hvaða og hvers konar heimildir nemendur nota og
hvaðan þær eru fengnar. Nota nemendur efni sem er að-
gengilegt í gegnum bókasöfn eða treysta þeir á að Google
fullnægi upplýsingaþörf þeirra og eru þeir meðvitaðir um
þann gæðamun sem kann að vera á efni á vefnum? Sumir
telja að fyrirhafnarlítið aðgengi geti freistað margra og orðið
til þess að aðgengi fremur en gæði sé látið stjórna vali á
heimildum. Rannsóknir gefi til kynna að nemendur fari lítið
út fyrir þægindarammann og sæki fremur í heimildir sem
auðvelt er að nálgast (Sexton, 2006; Sylvia, 1998; Sylvia og
Lesher, 1995). Hvers konar heimildir nemendur nota og
hvort þeir hafi tamið sér fagleg vinnubrögð við heimildaöfl-
un og val á upplýsingum er því verðugt athugunarefni.
Til hliðsjónar
Heimildarannsóknir hafa verið stundaðar allt frá
því að Gross og Gross mátu mikilvægi tímarita út
frá heimildalistum tímaritsgreina á þriðja áratug
síðustu aldar (Gross og Gross, 1927; Waugh og
Ruppel, 2004). Samkvæmt athugun Hoffmanns
og Doucettes (2012) á yfir 34
heimildarannsóknum í Bandaríkjunum og
víðar á árunum 2005 til 2010, snúast margar þeirra um
heimildanotkun háskólanema. Skoðaður er þá fjöldi
heimilda, gæði heimildaskráningar og stundum breytingar
á heimildanotkun yfir ákveðin tímabil. Greindar eru
tegundir heimilda, aldur þeirra og hversu oft vísað er í
ákveðin tímarit, og stundum hvort efnið er aðgengilegt á
viðkomandi háskólabókasafni.
Kristín Indriðadóttir og Þórhildur S. Sigurðardóttir (2004)
skoðuðu heimildanotkun í lokaverkefnum nemenda
Kennaraháskóla Íslands á árunum 2002 og 2003 í þeim
tilgangi að kanna hvers konar heimildir nemendur notuðu
og hvernig aðgengi að þeim heimildum væri háttað.
Hvatinn að rannsókninni var einkum áhugi höfunda
á því að fylgjast með í hve miklum mæli nemendur
Kennaraháskólans notuðu rafrænar heimildir en samningur
um landsaðgang að erlendum gagnasöfnum var þá
tiltölulega nýr af nálinni.
Þegar sjónum er beint að erlendum heimildarannsóknum
á sviði menntavísinda, eru einkum athuganir á aldri og
hlutfallslegri notkun tímaritsgreina og bóka algengar
(Feyereisen og Spoiden, 2009; Griffin, 2016; Laurel
Haycock, 2004; Waugh og Ruppel, 2004; Weber og
Allen, 2014). Niðurstöður gefa til kynna að doktorsnemar
og fræðimenn vitni yfirleitt meira í tímaritsgreinar en
nemendur sem styttra eru komnir og noti yngri heimildir,
jafnframt að ákveðnir tímaritatitlar séu vinsælli en aðrir.
Þegar heimildanotkun er borin saman eftir tímabilum
kemur í ljós að tímaritanotkun hefur aukist (Condic,
2015; Conkling, Harwell, McCallips, Nyana og Osif,
2010; Smith, 2003) samhliða aukinni rafrænni útgáfu.
Samanburður á mismunandi fræðasviðum eins og félags-,
hug- og raunvísindum hefur leitt í ljós að tímaritanotkun
er mest í raunvísindum og minnst í hugvísindum (Currie
og Monroe-Gulick, 2013; Kayongo og Helm, 2012).
Félagsvísindin koma þar á milli. Þegar Edvards og Jones
(2014) báru saman heimildanotkun í doktorsverkefnum
í menntunarfræðum, sálfræði og félagsfræði (e. social
welfare) við Kaliforníuháskóla (Berkley), kom í ljós að
menntunarfræðin var sú grein sem notaði bækur mest
þeirra, eða í 47% tilvika á meðan 46% heimilda voru
tímaritsgreinar og meðalaldur heimilda var 11 ár.
Hvernig – hvaða – hvaðan?
Heimildanotkun í meistaraprófsritgerðum
við Menntavísindasvið Háskóla Íslands árið 2015
Gunnhildur Björnsdóttir Forstöðumaður bókasafns Menntavísindasviðs.