Bókasafnið - mar. 2020, Blaðsíða 9

Bókasafnið 43. árg – 2019-2020 9
Útlán
Útlánatölur hafa í gegnum tíðina verið einn helsti mæli-
kvarði á notkun safnkosts. Slík mæling segir þó aðeins
hluta sögunnar nú á dögum, því þar vantar upplýsingar um
notkun á rafrænu efni sem sífellt fer vaxandi. Nemendur
KEN fengu langmest lánað úr safninu á árunum 2014 og
2015, eru að meðaltali með 18,3 útlán. Nemendur UMF eru
með 11,5 útlán og nemendur ÍTÞ reka lestina með einungis
3,9 útlán á hvern nemanda. Það kemur á óvart að um 30%
nemenda höfðu ekkert fengið að láni síðustu eitt til tvö árin
fyrir útskrift.
Lágar útlánatölur ÍTÞ gefa kannski ekki alveg rétta mynd
af bókasafnsnotkun þar sem notuð tímarit eru langflest
aðgengileg ýmist í landsaðgangi eða séráskriftum. Samt
sem áður má velta því fyrir sér hvort einhverju sé ábótavant
í þjónustu safnsins? Í meistararannsókn Eyrúnar Sigurðar-
dóttur (Eyrún Sigurðardóttir og Ágústa Pálsdóttir, 2016)
sem var þjónustukönnun fyrir bókasafn Menntavísinda-
sviðs, kom í ljós að nemendur ÍTÞ voru ekki eins ánægðir
með safnið og aðrir. Taka verður þó með í reikninginn að
könnunin náði einnig til grunnnema á Laugarvatni þar sem
aðstaða var öllu lakari en í Stakkahlíð.
Mynd 8 sýnir hlutfallslega skiptingu milli tegunda
heimilda og útlána. Þeir sem ekkert hafa fengið lánað,
nota hlutfallslega mest tímaritsgreinar. Notkun bóka og
bókarkafla eykst í takt við fjölda útlána og þeir sem mest fá
lánað, nota síður námsritgerðir og vefefni.
Hvaðan kemur efnið?
Með úrtaki 2 má skoða hvaðan líklegast er að heimildir séu
fengnar. Þegar bókum og bókarköflum er flett upp kemur
í ljós að 79,2% þeirra eru skráðar á leitir.is. Langflestar
(64,4%) eru til á bókasafni Menntavísindasviðs. Frá öðrum
innlendum söfnum koma 8,5% og um 6,3% eru rafrænar
(mynd 9).
Rúmlega 19% bóka og bókarkafla er því ekki að finna á
leitir.is. Tæplega 14% þeirra má finna rafrænar á vefnum
en 5,4% eru hvorki aðgengilegar á vef né í innlendum
bókasöfnum. Þær gætu verið fengnar með millisafnaláni,
verið úr einkaeign eða hugsanlega að nemandi hafi aðgang
að erlendum bókasöfnum. Þá er sá möguleiki fyrir hendi að
í einstaka tilfellum sé ekki verið að vísa í frumheimildir. Af
þeirri 41 bók sem hvorki finnst á leitir.is né er aðgengileg
rafræn á vef, má finna sýnishorn af 17 á Google Books.
Sumar heimildir finnast hreinlega ekki. Af 539 bókum í
úrtaki 2 finnast hvergi 19 (3,5%) þegar þeim er flett upp.
Villur í heimildaskráningu gætu verið ein skýring. Sem
dæmi má nefna heimild sem skráð er: „Sigurlína Davíðs-
dóttir. (2003). Handbók um aðferðafræði. Reykjavík: Há-
skólaúgáfan“. Sigurlína er ekki höfundur neinnar bókar með
þessu nafni en hún hefur skrifað kafla undir öðrum titlum í
Handbók í aðferðafræði rannsókna í heilbrigðisvísindum sem
útgefin var 2003 og í Handbók um aðferðafræði rannsókna
frá 2013!
Af þeim 603 bókum og bókarköflum sem fletta má upp
á leitir.is, voru 36 (6%) aðgengilegar í nýrri útgáfu (2015)
en notuð var. Það vekur athygli að hlutfallið er mjög svip-
að hvort sem nemandi hefur fengið lánað úr safninu eða
ekki. Maður skyldi ætla að þeir sem nota bókasafnið meira,
kynnu betur að leita og væru meðvitaðri um að nota nýjustu
útgáfur.
Samkvæmt niðurstöðum Kristínar og Þórhildar (2004) á
því hvaðan efnið var fengið, reyndust tæplega 90% íslenskra
bóka, og tæplega 60% erlendra vera til í bókasafni skólans.
Þetta hlutfall hefur lækkað miðað við úrtak 2 frá 2015 en
þar eru um 75% íslenskra bóka til í safninu og um 55%
erlendra. Ef hins vegar tekið er með í reikninginn hversu
margar heimildir sem teljast hér til bóka eru aðgengilegar
á netinu, einkum skýrslur sem munu ekki hafa verið það á
árunum 2003 til 2004, þá eru rúmlega 96% íslenskra bóka
(einefnisrita) aðgengilegar á safni Menntavísindasviðs eða
opnar á vef og um 75% erlendra.
Langflestar tímaritsgreinar í úrtaki 2 eru skráðar á leitir.
is (85,2%) og allar eru þær rafrænar. Aðgangur (mynd 10)
að 59,7% þeirra er í gegnum séráskriftir eða landsaðgang
sem er svipað hlutfall og 2002 og 2003 (Kristín og
Þórhildur, 2004). Á vef eða í opnum aðgangi eru 33,3%.
Óaðgengilegar eða lokaðar á vef eru 7%. Óaðgengilegar
greinar má nálgast með því að kaupa aðgang, með
millisafnalánum, eða hugsanlega öðrum krókaleiðum.
Mynd 8 – Hlutfall tegunda heimilda miðað við útlán, 0 útlán N=36, 1–24
útlán N=62, ≥25 útlán N=24
Annað efni
Vefir stof ana og félagasamtaka eru vinsælasta vefefnið. Má þar nefna vef Hagstofunnar (52
heimildir), Wikipediu (21), Lesvefinn (21) og vef Reykjavíkurborgar (19). Einnig má nefna
Barnasáttmálann og vefi Námsgagnastofnunar, Háskóla Íslands, Kennarasambands Íslands,
ráðuneyta, WHO, OECD og UNESCO svo eitthvað sé nefnt. Af „öðru efni“ eru lög og reglugerðir um
grunnskóla, leikskóla og framhaldsskóla efst á blaði. Aðrar algengar heimildir eru fréttir úr fjölmiðlum
og tölvupóst r.
Útlán
Útlánatölur hafa í gegnum tíðina verið einn helsti mælikvarði á notkun safnkosts. Slík mæling segir þó
aðeins hluta sögunnar nú á dögum, því þar vantar upplýsingar um notkun á rafrænu efni sem sífellt
fer vaxandi. Neme dur KEN fengu langmest lánað úr safninu á árunum 2014 og 2015, eru að
meðaltali með 18,3 útlán. Nemendur UMF eru með 11,5 útlán og nemendur ÍTÞ reka lestina með
einungis 3,9 útlán á hvern nemanda. Það kemur á óvart að um 30% nemenda höfðu ekkert fengið að
láni síðustu eitt til tvö árin fyrir útskrift.
Lágar útlánatölur ÍTÞ gefa kannski ekki alveg rétta mynd af bókasafnsnotkun þar sem notuð tímarit
eru langflest aðgengileg ýmist í landsaðgangi eða séráskriftum. Samt sem áður má velta því fyrir sér
hvort einhverju sé ábótavant í þjónustu safnsins? Í meistararannsókn Eyrúnar Sigurðardóttur (Eyrún
Sigurðardóttir og Ágústa Pálsdóttir, 2016) sem var þjónustukönnun fyrir bókasafn
Menntavísindasviðs, kom í ljós að nemendur ÍTÞ voru ekki eins ánægðir með safnið og aðrir. Taka
verður þó með í reikninginn að könnunin náði einnig til grunnnema á Laugarvatni þar sem aðstaða
var öllu lakari en í Stakkahlíð.
Mynd 8 sýnir hlutfallslega skiptingu milli tegunda heimilda og útlána. Þeir sem ekkert hafa fengið
lánað, nota hlutfallslega mest tímaritsgreinar. Notkun bóka og bókarkafla eykst í takt við fjölda útlána
og þeir sem mest fá lánað, nota síður námsritgerðir og vefefni.

Mynd 8 – Hlutfall tegunda heimilda miðað við útlán, 0 útlán N=36, 1–24 útlán N=62, ≥25 útlán N=24

0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 útlán 1–24 útlán ≥ 25 útlán
%
Bækur Bókarkaflar Tímaritsgreinar Námsritgerðir Vefefni Annað
Forma&ed: Font colour: Accent 5
Deleted: til dags
Forma&ed: Font colour: Red
Deleted: 9
Forma&ed: Font colour: Red
Deleted: 9
Mynd 9 – Hlutfallsleg (%) skipting sem sýnir hvaðan má nálgast bækur/
bókarkafla
Hvaðan kemur efnið?
Með úrtaki 2 má skoða hvaðan líklegast er að heimildir séu fengnar. Þegar bókum og bókarköflum er
flett upp kemur í ljós að 79,2% þeirra eru skráðar á leitir.is. Langflestar (64,4%) eru til á bókasafni
Menntavísindasviðs. Frá öðrum innlendum söfnum koma 8,5% og um 6,3% eru rafrænar (mynd 9).

Mynd 9 – Hlutfallsleg (%) skiptin sem sýnir hvaðan má nálgast bækur/bókarkafla
Rúmlega 19% bóka og bókarkafla er því ekki að finna á leitir.is. Tæplega 14% þeirra má finna rafrænar
á vefnum en 5,4% eru hvorki aðgengilegar á vef né í innlendum bókasöfnum. Þær gætu verið fengnar
með millisafnaláni, verið úr einkaeign eða hugsanlega að nemandi hafi aðgang að erlendum
bókasöf um. Þá er sá möguleiki fyrir hendi a í einstaka tilfellum sé ekki verið að vísa í frumheimildir.
Af þeirri 41 bók sem hvorki finnst á leitir.is né er aðgengileg rafræn á vef, má finna sýnishorn af 17 á
Google Books.
S mar heimildir finnast hreinlega ekki. Af 539 bókum í úrtaki 2 finnast hvergi 19 (3,5%) þegar þeim er
flett upp. Villur í heimildaskráningu gætu verið ein skýring. Sem dæmi má nefna heimild sem skráð er:
„Sigurlína Davíðsdóttir. (2003). Handbók um aðferðafræði. Reykjavík: Háskólaúgáfan“. Sigurlína er
ekki höfundur nein r bókar með þessu nafni en hún hefur skrifað kafla undir öðrum titlum í
Handbók í aðferðafræði rannsókna í heilbrigðisvísindum sem útgefin var 2003 og í Handbók um
aðferðafræði rannsókna frá 2013!
Af þeim 603 bókum og bókarköflum sem fletta má upp á leitir.is, voru 36 (6%) aðgengilegar í nýrri
útgáfu (2015) en notuð var. Það vekur athygli að hlutfallið er mjög svipað hvort sem nemandi hefur
fengið lánað úr safninu eða ekki. Maður skyldi ætla að þeir sem nota bókasafnið meira, kynnu betur
að leita og væru meðvitaðri um að nota nýjustu útgáfur.
S mkvæmt niðurstöðum Kristínar og Þórhildar (2004) á því hvaðan efnið var fengið, reyndust
tæplega 90% íslenskra bóka, og tæplega 60% erlendra vera til í bókasaf i sk la s. Þetta hlutfall hefur
lækkað miðað við úrtak 2 frá 2015 en þar eru um 75% íslenskra bóka til í safninu og um 55% erlendra.
Ef hins vegar tekið er með í reikninginn hversu margar heimildir sem teljast hér til bóka eru
aðgengilegar á netinu, einkum skýrslur sem munu ekki hafa verið það á árunum 2003 til 2004, þá eru
64,45
3,5
6,3
13,9
5,4
Bókasafn MVS Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn
Önnur innlend bókasöfn Rafrænt eintak skráð á leitir
Ekki á leitir.is en til rafrænt Hvorki á leitir.is né rafrænt
Forma&ed: Font colour: Red
Deleted: 10
Forma&ed: Font colour: Red
Deleted: 10