Bókasafnið - mar. 2020, Blaðsíða 5

Bókasafnið 43. árg – 2019-2020 5
Rannsóknir á heimildanotkun geta haft sína annmarka.
Heimildir eru stundum ekki rétt skráðar sem flækir
úrvinnslu og getur gert talningu ónákvæma. Bornmann og
Hans-Dieter (2008) og MacRoberts og MacRoberts (1989)
benda einnig á það að ekki sé endilega vísað í allar heimildir
sem notaðar eru, geti dregið úr áreiðanleika heimildalista.
Einnig að ekki sé víst að vísað sé í rétta heimild, það
er frumheimild. Þá gefa heimildaskrár ekki rétta mynd
af notkun á rafrænu efni því samkvæmt 6. útgáfu APA
staðalsins sem hér er notaður, þarf ekki að tiltaka hvort
tímaritsgrein hafi verið sótt í rafrænt gagnasafn (American
Psychological Association, 2010).
Tilgangur og rannsóknarspurningar
Tilgangur rannsóknarinnar er að kanna hvaða og hvers
konar heimildir meistaranemar nota í lokaverkefnum á
Menntavísindasviði og bera niðurstöður, þar sem við á,
saman við rannsókn Kristínar og Þórhildar á heimildanotk-
un nemenda Kennaraháskóla Íslands á árunum 2002 og
2003.
Lagt var upp með eftirtaldar rannsóknarspurningar:
• Hvers konar heimildir eru notaðar?
• hvaða tegundir?
• hvert er formið, rafrænt eða á pappír?
• hvaða tungumál?
• hversu gamlar?
• Hvað er vinsælast?
• hvaða titlar koma oftast fyrir í heimildaskrám?
• eru vinsælustu erlendu tímaritin viðurkennd sam-
kvæmt InCites og ERIH?
• Hafa höfundar fengið efni að láni frá bókasafni
Menntavísindasviðs síðustu eitt til tvö árin fyrir út-
skrift (2014-2015)?
• Hvernig er aðgengi að heimildum háttað?
Aðferð
Úrtakið er meistaraverkefni á Menntavísindasviði árið 2015.
Alls voru afritaðir í Excel, heimildalistar úr 122 verkefnum
sem eru 74% þeirra 164 meistaraverkefna sem skilað var
í Skemmuna (skemman.is) á árinu. Ekki reyndist unnt,
af tæknilegum ástæðum, að afrita heimildarlista þeirra 42
verkefna sem á vantar.
Meistaraverkefnin voru unnin af nemendum þeirra þriggja
deilda sem tilheyrðu Menntavísindasviði á þessum tíma;
Íþrótta-, tómstunda- og þroskaþjálfadeild (ÍTÞ), Kennara-
deild (KEN) og Uppeldis- og menntunarfræðideild (UMF).
Við ÍTÞ var boðið upp á nám í íþrótta- og heilsufræði,
tómstunda- og félagsmálafræði og þroskaþjálfafræði. Í KEN
var boðið upp á rannsóknartengt starfsnám fyrir verðandi
kennara í leik-, grunn- og framhaldsskólum. Við UMF var
boðið upp á fjölbreytt nám í uppeldis- og menntunarfræð-
um.
Við greiningu var hverjum nemanda gefið hlaupandi númer
í stað kennitölu. Einnig var skráð tegund prófgráðu (M.Ed.,
MA/MS), deild, námsleið og fjöldi útlána úr bókasafni
1. Langflest úr íþrótta- og heilsufræði (14)
2. Algengt er að bækur og bókarkaflar séu flokkaðar saman í sambærilegum rannsóknum
Menntavísindasviðs á árunum 2014 og 2015. Heimildir
voru greindar eftir tegund, aldri og tungumáli texta.
Bækur standa fyrir einefnisrit (e. monograph) og undir
þær flokkast auk hefðbundinna bóka, skýrslur ýmis konar,
prentaðar og á vef (pdf ) og aðalnámskrár. Bókarkaflar voru
greindir sér. Vefheimildir eru almennar vefsíður (html-
-skrár), vefir stofnana, fyrirtækja, félaga og einstaklinga, eða
rafrænt efni sem ekki á heima undir skilgreiningum annarra
flokka. Flokkurinn „annað“ inniheldur viðtöl, mynd-
bönd, dagblöð, handrit, fyrirlestra, bréf, lög og reglugerðir.
Tímaritsgreinar og lokaverkefni skýra sig sjálf.
Til nánari athugunar var tekið minna úrtak. Þar var farið
yfir hvað er til á bókasafni Menntavísindasviðs, hvað er
aðgengilegt rafrænt og hvort nemendur noti nýjustu út-
gáfurnar. Úrtakið, hér eftir kallað úrtak 2, var valið þannig
að annars vegar voru valin nokkur verkefni sem skera sig úr
varðandi fjölda útlána í bókasafninu til að tryggja ákveðna
breidd hvað það varðar. Hins vegar var valið slembiúrtak,
10. hvert verkefni í stafrófsröðuðum lista. Öllum heimildum
var flett upp á leitir.is og þeirra sem ekki fundust þar, var
leitað á vefnum. Einnig var kannað hvort skráðar vefslóðir
væru enn virkar.
Niðurstöður og umræður
Heildargreiningin nær til 122 verkefna. Fjöldi þeirra skipt-
ist þannig á milli deilda: Frá ÍTÞ koma 171, KEN 58 og frá
UMF 47.
Í úrtaki 2 eru 20 verkefni sem skiptast þannig á milli deilda
að þrjú koma úr ÍTÞ, níu úr KEN og átta úr UMF. Þessi
verkefni innihalda alls 1.327 heimildir, 196 úr ÍTÞ, 606 frá
KEN og 526 frá UMF.
Fjöldi og tegundir heimilda
Heildarfjöldi heimilda er 8.697 í 122 verkefnum og skipt-
ist þannig á milli tegunda að bækur eru flestar (3.167), þá
tímaritsgreinar (2.851), bókarkaflar (1.288), vefheimildir
(851), annað (325) og námsritgerðir reka lestina (215).
Bækur að meðtöldum bókarköflum 2 eru mest notuðu heim-
ildirnar, eða 51,2% og hlutfall tímaritsgreina er 32,8%.
Fjöldi heimilda í hverju verkefni er allt frá 17 upp í 227. Til
samanburðar var fjöldi heimilda í meistaraprófsverkefnum
2002 og 2003, frá 30 upp í 127 (Kristín Indriðadóttir og
Þórhildur S. Sigurðardóttir, 2004). Meðalfjöldi heimilda er
78,6 og hefur hækkað á tímabilinu, úr 68,8 eða um 14,2%.
Hafa skal þó í huga að 2002 og 2003 er verið að skoða mun
færri verkefni. Meðaltalið 2015 er langhæst hjá ÍTÞ, 101,6
heimildir. Meðalfjöldi heimilda í KEN er 60 og 74,2 hjá
UMF.
Kassaritið á mynd 1 sýnir dreifingu heimilda innan hverrar
deildar frá lággildi að hágildi. Helmingur heimildanna
raðast innan kassanna og þverstrikið þar sýnir miðgildið. Sjá
má að dreifingin er mest innan ÍTÞ en minnst innan KEN.
Sömu sögu er að segja um miðgildið, það er hæst hjá ÍTÞ
og lægst í KEN.