Bókasafnið - mar. 2020, Blaðsíða 16

16 Bókasafnið
Markmið rannsóknarinnar var að skoða viðhorf forstöðumanna almenningsbókasafna og sveitarstjórnarmanna, sem líta má á sem
fulltrúa eigenda þeirra, til þess hvert framtíðarhlutverk
almenningsbókasafna verður í samfélaginu. Rannsókninni
var þannig ætlað að varpa ljósi á stöðu safnanna í
samtímanum, hver þróun þeirra verður á næstu árum og
hvort sú þróun safnanna sem hefur orðið og menn telja að
muni verða sé í takt við breytt lagaumhverfi sem og þær
breytingar sem virðast hafa orðið á lestrarhegðun fólks
meðal annars með tilkomu nýrrar tækni. Alls voru valin
fimm almenningsbókasöfn víðsvegar á landinu. Þegar til
kom svöruðu allir forstöðumenn þeirra bókasafna sem
haft var samaband við en því miður náðist aldrei í tvo
sveitastjórnarmenn og því er nokkur skekkja í rannsókninni
hvað það varðar.
Ástæður þess að þetta efni var valið voru nokkrar en helst
má nefna að það var greinilegt í umræðunni að það voru
ekki allir sammála þróuninni. Sveitarfélögin sem reka söfnin
eru af ýmsum stærðum og því spurning hvort þau geti öll
boðið upp á almenningsbókasöfn í takt við nýjar stefnur. Á
síðustu árum hefur komið fram sterk gagnrýni á opið rými.
Og ekki síst hvort hugtakið bókasafn geti verið réttnefni á
stofnun ef starfsemin snýst ekki lengur bara um bækur.
Forstöðumenn töldu breytingar á starfsemi safnanna hafa
verið miklar síðustu ár. Þeir nefndu að starfsemin snúist
ekki lengur um bækur heldur þjónustu, söfnin séu orðin
að félagsmiðstöð eða menningarmiðstöð. Þeir bentu á að
söfnin væru frekar þekkingarmiðstöðvar en upplýsinga-
miðstöðvar og hlutverk starfsmanna væri núna frekar að
aðstoða við að meta t.d. heimildir en finna.
Þegar rætt var um menningarhlutverk safnanna voru
forstöðumenn á einu máli um að menningarviðburðir á
almenningsbókasöfnun væri kostur og líf á söfnum væri
æskilegt. Þannig nefndi einn forstöðumaður að hann hvetti
börnin til að leika sér á safninu, það væri bannað að hafa
hljótt á bókasafni. Menn nefndu einnig að söfnin ættu
að vera ögrandi og taka þátt í umræðunni hverju sinni,
bókasöfn væru hlutlaus staður
þar sem ríkja ætti jafnræði og
allar raddir að heyrast. Þá var athyglisvert að menn töldu að
staðsetning almenningsbókasafna innan stærri eininga eins
og menningarhúss styrkti stöðu þeirra.
Þegar spurt var um starfsmenn var það samdóma álit að
starfsmenn þyrftu að vera fjölhæfari en áður og yrðu að vera
góðir í mannlegum samskiptum. Sumir nefndu að menntun
skipti minna máli en áður en hæfni þessu meira enda
rútínustörf minni en miðlun meiri.
Mér lék hugur á að vita hver stuðningur sveitarfélaganna
væri og í ljós kom að skilningur svitastjórnarmanna á
starfsemi safnanna var mjög misjafn. Sum staðar var mikil
velvild en annars staðar engin, aftur á móti var velvild al-
mennings mikil. Þá nefndu menn að horft væri á útlánatöl-
ur en sú mælieining væri löngu úrelt, nær væri að horfa til
þess hversu margir heimsækja söfnin.
Sveitastjónarmenn voru sammála um að bókasöfn væru
mikilvæg, bæði almenningsbókasöfnin og skólabókasöfn-
in. Mikilvægi þeirra tengdist ekki síst læsi og varðveislu
tungunnar sem og þjónustu við nærsamfélagið. Mikilvægi
safnanna hafi til að mynda komið fram í þrengingum, þá
hafi verið reynt að skera ekki niður en breyta frekar þjónust-
unni. Þeir lögðu líka áherslu á að stærð sveitarfélaganna réði
möguleikum í rekstrinum og að frelsi sveitarfélaganna til að
ráða rekstrinum væri mikilvægt.
Niðurstaðan var sú að hóparnir tveir væru sammála í öllum
megin dráttum en það var ljóst að menn töldu möguleika
safnanna byggja á stærð sveitarfélaga, minni sveitarfélög
hefðu ekki möguleika á að gera allt sem stærri söfnin geta.
Og ekki verður annað séð en að núverandi staða og fram-
tíðarsýn samræmist núgildandi lögum en á það hefur þó
ekki reynt fyrir dómstólum.
Staður til að vera á.
Framtíðarhlutverk
almenningsbókasafna
Jóna Símonía Bjarnadóttir Sagnfræðingur með MA í bókasafns- og upplýsingafræði.
Ég var forstöðumaður Safnahússins Ísafirði (þar er bókasafn, ljósmyndasafn, listasafn og
skjalasafn) en er núna tekin við Byggðasafni Vestfjarða og gegni stöðu forstöðumanns.