Bókasafnið - mar. 2020, Blaðsíða 28

28 Bókasafnið
Fyrri hluta árs 2019 var á vegum mennta- og menningarmálaráðuneytisins unnið að mótun stefnu fyrir Ísland um opinn aðgang. Fulltrúar margra
hagsmunaaðila tóku þátt í vinnunni, en í verkefnahópi
sátu Ásdís Jónsdóttir sérfræðingur í ráðuneytinu, Eiríkur
Stephensen einnig frá ráðuneytinu, en hann er jafnframt
starfsmaður Háskóla Íslands, Halldór Jónsson og Birna
Gunnarsdóttir frá Háskóla Íslands, Ingibjörg Steinunn
Sverrisdóttir og Sigurgeir Finnsson frá Landsbókasafni
Íslands – Háskólabókasafni, Elísabet Andrésdóttir frá
Rannís og Anna Sigríður Guðnadóttir frá Landspítala-
Háskólasjúkrahúsi.
Vinnan var í samræmi við núgildandi stefnu og
aðgerðaáætlun Vísinda- og tækniráðs 2017-2019, en skv.
aðgerð 10 um markvissa uppbyggingu rannsóknarinnviða,
skal vinna stefnu um opinn aðgang að gögnum. Verkefnið
er á ábyrgð mennta- og menningarmálaráðuneytisins.
Verkefnahópurinn varð fljótlega sammála um að útvíkka
verkefnið þannig að það næði einnig til mótunar almennrar
stefnu um opinn aðgang fyrir Ísland og opinn aðgang að
niðurstöðum rannsókna eða birtinga. Ákveðið var að hefja
fyrst vinnu við almenna hlutann en taka síðan til við mótun
stefnu um opinn aðgang að rannsóknagögnum sem verða til
við rannsóknir. Hópurinn kynnti sér stefnur annarra landa,
og það sem er efst á baugi á Norðurlöndunum, í Evrópu og
í Bandaríkjunum.
Staðan á Íslandi er þannig að árið 2012 var gerð breyting
á 10. gr. laga nr. 3/2003 um opinberan stuðning við vís-
indarannsóknir, en þá kom inn ákvæði um að niðurstöður
rannsókna, sem kostaðar eru með styrkjum úr sjóðum er
falla undir lögin, skulu birtar í opnum aðgangi og vera öll-
um tiltækar nema um annað sé samið. Styrkþegar skulu auk
þess í öllum ritsmíðum sínum um niðurstöður rannsókna
geta um þátt sjóðanna í viðkomandi verki.
Nokkrir íslenskir háskólar hafa sett sér stefnu um opinn
aðgang, Bifröst (2011), Háskólinn í Reykjavík (2014) og
Háskóli Íslands (2014/15). Aðrir háskólar eru ýmist með
stefnu í undirbúningi eða hafa ekki sett sér slíka stefnu.
Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn setti sér einnig
stefnu árið 2016. Allar eiga stefnurnar það sameiginlegt að
miðast við opinn aðgang að rannsóknaniðurstöðum.
Ýmislegt hefur verið gert hér á landi á undanförnum árum
til að byggja upp það umhverfi sem er nauðsynlegt til þess
að hugmyndir um opin aðgang
og opin vísindi nái fram að ganga.
Þar má telja stefnur háskólanna,
varðveislusöfnin Hirsluna og Opin
vísindi, upplýsingasíðuna openaccess.
is, fræðslu og dagskrár á OA deginum, auk greina- og
ritgerðaskrifa áhugafólks. Þá hefur HÍ tekið þá stefnu að
akademískir starfsmenn sæki um og noti Orcid auðkennið
og Lbs-Hbs hefur gerst aðili að Crossref og getur
úthlutað DOI númerum til útgefenda fræðigreina. Þá var
í sumar, í kjölfar útboðs keypt s.k. CRIS kerfi (Current
Research Information System) en það hefur lengi verið í
undirbúningi í mennta- og menningarmálaráðuneytinu.
Það er af gerðinni Pure frá fyrirtækinu Elsevier og
innleiðing á því er hafinn undir forystu Lbs-Hbs sem
mun sjá um rekstur kerfisins og halda utan um verkefnið.
Kerfinu er ætlað að halda utan um íslenskar rannsóknir og
rannsóknasamfélag.
Þetta eru ánægjuleg tíðindi, en ef aðeins er farið aftur í
tímann, þá voru þessi mál mikið rædd fyrri hluta árs 2018
í samstarfshópi stjórnenda háskólabókasafna og víðar, og
úr varð ásetningur um að kynna sér málin betur og þoka
þeim áfram. Í maí það ár var Lilju Alfreðsdóttur mennta-
og menningarmálaráðherra sent minnisblað þar sem hvatt
var til þess að Ísland setji sér stefnu um opinn aðgang að
rannsóknaniðurstöðum og rannsóknagögnum. Málinu til
stuðning var vísað í stefnu og aðgerðaáætlun Vísinda- og
tækniráðs 2017-2019, fjármálastefnu ríkisins 2019-2023,
ríkisstjórnarsáttmálann og fleiri plögg. Óskað var eftir fundi
með ráðherra um þetta mál.
Stjórnendur háskólabókasafnanna og fleira fólk var duglegt
við að sækja ráðstefnur og fundi sumarið og haustið 2018
í því skyni að kynna sér opin vísindi og reyndi að fylgjast
með umræðunni eftir bestu getu. Fleiri gögn voru send
í ráðuneytið. Málið var einnig tekið upp við Katrínu
Jakobsdóttur forsætisráðherra í október, en hún er formaður
Vísinda- og tækniráðs.
Þann 12. nóvember var síðan haldinn fundur í mennta-
og menningarmálaráðuneytinu með aðkomu Rannís og
Lbs-Hbs um undirbúning að mótun stefnu í samræmi við
aðgerðaáætlun Vísinda- og tækniráðs, og sammælst var um
að stefnan yrði um opin vísindi, þ.e. tæki bæði á birtingum
niðurstaðna og rannsóknargagna.
Stefnumótun um Opin vísindi
(opinn aðgang, opin gögn o.fl.)
Ingibjörg Steinunn Sverrisdóttir Landsbókavörður