Fréttablaðið - 05.09.2020, Qupperneq 18

Gunnar
ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Helgi Magnússon FORSTJÓRI OG ÚTGEFANDI: Björn Víglundsson RITSTJÓRI: Jón Þórisson jon@frettabladid.is, FRÉTTASTJÓRAR: Aðalheiður Ámundadóttir adalheidur@frettabladid.is
Ari Brynjólfsson arib@frettabladid.is, Garðar Örn Úlfarsson gar@frettabladid.is MARKAÐURINN: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 80.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101 Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Björk Eiðsdóttir bjork@frettabladid.is MENNING: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is
LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is

Þau atvik
sem hafa
verið tilefni
frétta í
líðandi viku
ógna veru-
lega því
trúnaðar-
trausti sem
félaginu og
þeim sem til
þess leita er
bráðnauð-
synlegt.
Jón
Þórisson
jon@frettabladid.is
Mín skoðun Lára G. Sigurðardóttir
Í fréttum vikunnar var fjallað um mistök sem átt hafa sér stað við greiningar sýna hjá Krabbameinsfélaginu. Í ljós kom að frumu-breytingar voru ranglega greindar með skelfi-legum afleiðingum fyrir þær sem í hlut áttu.Krabbameinsfélagið er merk stofnun sem
rekin er hvort tveggja fyrir sjálfsaflafé af veittri
þjónustu og framlög almennings en svo opinbert fé á
grundvelli þjónustusamninga við ríkið.
Ekki er vafi á því að undir merkjum félagsins hefur
markverður árangur náðst hér á landi í baráttunni
við krabbamein. Leit að krabbameini í leghálsi og
brjóstum er umfangsmesta verkefni félagsins og
samkvæmt samningi við heilbrigðisyfirvöld sér
það um skipulag og framkvæmd krabbameinsleitar
meðal kvenna. Í tilkynningu félagsins kemur fram
að dánartíðni af völdum leghálskrabbameins hér
hafi lækkað um 83 prósent og með reglubundinni
skimun megi koma í veg fyrir 90 prósent tilvika leg-
hálskrabbameins.
Það er augljóst að félagið hefur haft mikilvægu
hlutverki að gegna og brýnt að starf þess sé áreiðan-
legt og hafið yfir vafa. Vísbendingar eru þó um að
pottur hafi verið brotinn í vísindastarfi félagsins og
bent á að úrbóta hafi verið þörf. Nú virðist sem þær
vísbendingar hafi átt við rök að styðjast. Þótt vera
kunni að ekki sé um orsakasamband að ræða mun
starfsemi leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins færast
til Landspítala og heilsugæslu að ráði Landlæknis
og greiningar á leghálssýnum færast frá félaginu til
veirufræðideildar Landspítala um næstu áramót.
Í nýjustu ársskýrslu félagsins kemur fram að
árlega séu rúmlega 27.000 sýni úr leghálsi rannsök-
uð á rannsóknarstofu félagsins. Af þeim hafi rúm-
lega 3.700 sýni gefið frumubreytingar til kynna, eða
tæp 14 prósent. Þetta sýnir augljósa þörf á að skima
þurfi fyrir þessum breytingum og undirstrikar um
leið mikilvægi þess að þessi starfsemi sé áreiðanleg.
Þau atvik sem hafa verið tilefni frétta í líðandi
viku ógna verulega því trúnaðartrausti sem félag-
inu og þeim sem til þess leita er bráðnauðsynlegt.
Varla er ofmælt að þetta mál vegur að tilvist félags-
ins. Tilraunir til að beina sökinni að fyrrverandi
starfsmanni félagsins bæta ekki úr skák. Að ekki sé
minnst á óljósar dylgjur um veikindi hans. 
Þessa dagana bíða því þeir sem leitað hafa rann-
sóknar hjá félaginu undanfarið í óvissu um hvort
vera kunni að niðurstaða rannsóknar sem þeir hafa
undirgengist hafi verið ranglega fengin. Brýnast af
öllu er að eyða þeirri óvissu sem fyrst. Þá þarf að
tryggja að mistök sem þessi endurtaki sig ekki.
Það verður ekki svo fyrr en að upplýst er nákvæm-
lega hvað varð til að þetta gerðist og ráðstöfunum
sem gripið var til svo þetta gerist ekki á ný verði lýst,
að mögulegt verður að endurreisa trúnaðartraustið
til þessara leitarstarfa, hver sem sinnir því. Krabba-
meinsfélagið þarf að vera til og það þarf að njóta
trausts, þó að leghálsskoðanir f lytjist annað.
Það er verra að búa við falskt öryggi en ekkert.
Falskt öryggi
Þegar Samóar lögðust til hvílu 29. desember 2011 vöknuðu þeir aftur 31. desember. Dagurinn þarna á milli er því ekki til í dagatali Samóaeyja.
Síðustu ár höfum við rökrætt fram og til baka hvort
seinka eigi staðarklukkunni á Íslandi um eina klukku-
stund til að vera í takt við tímabeltið og gang sólar, en
nú er sólin alla jafna hæst á lofti um klukkan 13.30.
Meirihluti álitsgjafa í samráðsgátt stjórnvalda vildi
seinka klukkunni – helmingi fleiri en þeir sem vildu
enga breytingu.
Niðurstaða ríkisstjórnarinnar um að rök séu ekki
nægilega sterk vekur mann til umhugsunar hvað
liggur að baki. Ef gangur lífsins er ekki nægilega sterk
rök, þá hljómar sem rök viðskiptahagsmuna séu metin
meira en lýðheilsa.
Stillum okkur
Eins mikið og menn reyna að þræta fyrir það, þá
verður ekki vikið frá þeirri staðreynd að sólargangur
ríkir yfir lífi okkar. Dagur og nótt spila stóran þátt í
starfsemi líkamans.
Þar sem lífklukka okkar gengur ekki á 24 tímum líkt
og staðarklukkan, þá þarf að gangstilla hana á hverjum
degi. Líkt og ef úrið væri búið að flýta sér um klukku-
tíma þegar þú vaknar, þá þarftu að stilla lífklukkuna
til baka um klukkutíma. Á hverjum einasta degi. Og
hvað er best fallið til að endurstilla lífklukkuna?
Sólarupprásin.
Leikur lífklukkunnar
Lífklukkan er merkilegt fyrirbæri. Hún er eins konar
leikstjóri líkamsstarfsemi þinnar. Þó hún sé agnar-
smár kjarni í heilanum þínum þá eru þarna um 20
þúsund taugafrumur í fullri vinnu við að knýja áfram
og stilla af starfsemi líkamans.
Þessi litli kjarni er afar næmur á birtu og ef þú
spókar þig úti fram á bjarta sumarnótt eða vinnur í
tölvunni að kvöldi til, þá seinkar lífklukkunni. Næsta
dag þarf því að stilla hana enn lengra til baka. Hún er
svo næm að jafnvel næturljós getur hreyft við henni.
Við sólarupprás fær lífklukkan skilaboð um að
nýr dagur sé runninn. Boðin berast áfram um allan
líkamann. Sem dæmi, þá hækka blóðþrýstingur og
kólesteról árla morguns sem hjálpar þér að vakna.
Þegar sólin lækkar svo á lofti, þá lækkar einnig blóð-
þrýstingur og líkamshiti. Ótal aðrar sveiflur eiga sér
stað á ákveðnum tíma sólarhrings. Svo byrjar ballið
aftur næsta dag. Á hverjum einasta degi.
Sjálfsköpuð „flug“-þreyta
Í samfélagi þar sem eitthvað spennandi er um að vera
allan sólarhringinn þarf lítið til að raska gangi líf-
klukkunnar. Óregla á svefni og næringu er uppskrift
að sjálfskipaðri „flug“-þreytu þar sem stöðugt er verið
að hrófla við gangi lífklukkunnar, líkt og þegar flogið
er milli tímabelta. Ekki furða að við séum þreytt og
með hægðatregðu.
Að seinka klukkunni
Um aldamótin 1900 svaf fólk að meðaltali um níu
tíma. Unglingar í dag sofa að meðaltali 6,5 tíma. Það
þarf verulegt átak til að snúa þessari þróun við. Nátt-
úra okkar á að slá í takt við náttúruna sem við lifum í.
Það kalla ég sterk rök.
Núverandi staðartími er ekki að hjálpa landsmönn-
um að stilla lífklukkuna. Sólin rís of seint og kvöld-
birtan seinkar lífklukkunni enn frekar. Það er ekki rétt
að birtustundum muni fækka eins og haldið var fram.
Það er einfaldlega ekki hægt: sólin skín jafnmikið og
áður. Við njótum hennar einfaldlega fyrr, þegar líf-
klukkan þarf raunverulega á henni að halda.
Margar nágrannaþjóðir okkar breyta klukkunni
sinni um eina stund tvisvar sinnum á ári. Samóar
breyttu klukkunni sinni um 24 tíma. Við hljótum að
geta flutt klukkuna okkar einu sinni, um eina klukku-
stund.
Úr takti
10. vikna námskeið fyrir börn og unglinga sem eiga það
sameiginlegt að vera aðstandendur krabbameinsgreindra hefst
9. september. Námskeiðið er þátttakendum að kostnaðarlausu.
5 . S E P T E M B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R18 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
SKOÐUN