Fréttablaðið - 05.09.2020, Blaðsíða 88

ÞETTA VAR MJÖG
DJÚP TRÚARLEG
SANNFÆRING OG MENN TÖLDU
AÐ ÞARNA VÆRI Á FERÐ
SÖGULEGT LÖGMÁL SEM HLYTI
AÐ LEIÐA TIL SIGURS OG
VALDATÖKU VERKALÝÐS-
STÉTTARINNAR. ÞETTA VAR
KANNSKI ALVARLEGASTI
FEILLINN HJÁ ÞEIM.
Draumar og veruleiki er titill bókar eftir Kjartan Ólafsson en þar fjallar hann um átök og atburði í sögu Kommún-
istaflokks Íslands og Sameiningar-
flokks alþýðu – Sósíalistaflokksins.
Kjartan starfaði í áratugi innan
Sósíalistaf lokksins og Alþýðu-
bandalagsins, sat á þingi og var um
árabil ritstjóri Þjóðviljans.
Bókin var átta ár í vinnslu og
Kjartan byggir þar á margs konar
gögnum. „Það munaði mikið um
erlendu söfnin, safn Komintern í
Moskvu, safn Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna og safn í Berlín sem
geymir alls kyns gögn er varða
Austur-Þýskaland,“ segir Kjartan.
„Ég les ekki rússnesku en komst
snemma í prýðilegt samband við
Jón Ólafsson heimspekiprófessor
sem hafði verið við rannsóknir í
Moskvu og viðað að sér skjölum. Ég
fékk aðgang að þeim en sjálfur var
ég í Berlín í einn mánuð árið 2008.
Þá var ég ekki að hugsa um að skrifa
bók en mér fannst vera skylda mín
að ná gögnum frá Berlín hingað
heim og ég kom með um 500 skjöl á
diski sem ég afhenti Þjóðskjalasafn-
inu. Í þessum gögnum er allmikið
af bréfum, meðal annars bréf sem
ég hafði sjálfur skrifað sem fram-
kvæmdastjóri Sósíalistaflokksins.“
Bann Komintern
Spurður hvað honum hafi þótt
merkilegast í gögnunum sem hann
kynnti sér segir Kjartan: „Mér
fannst til dæmis ákaflega athyglis-
vert að sjá það, sem ég taldi mig
þó áður hafa einhverja hugmynd
um, hversu strangt bann Komin-
tern lagði við því að flokkur á borð
við Sameiningarf lokkur alþýðu
– Sósíalistaf lokkurinn yrði stofn-
aður. Síðasti maður frá Kommún-
istaflokknum sem á viðræður við
Komintern er Brynjólfur Bjarnason
formaður f lokksins og til er plagg
sem er frásögn af þessum sam-
tölum og niðurstöðunni af þeim.
Ýmsir í Kommúnistaf lokknum
gátu hugsað sér að mynda nýjan
f lokk, Sósíalistaf lokkinn, þótt
einungis hluti af Alþýðuflokknum
yrði þar með en þar var fremstur í
f lokki Héðinn Valdimarsson. Þetta
stangaðist algjörlega á við línuna frá
Komintern og þar var afstaðan hvað
þetta varðar mjög skýr. Brynjólfur
kynnti þessa andstöðu Komintern
á miðstjórnarfundi í Kommún-
istaflokknum en bylgjan var orðin
óstöðvandi og að lokum lét Brynj-
ólfur sig hafa það að vera með.“
Töluðu kjark í fólk
Kjartan segir engan vafa leika á því
að stofnun Kommúnistaflokksins
og Sósíalistaf lokksins hafi leitt af
sér margt gott. „Sérstaklega þegar
litið er til verkalýðshreyfingarinnar
og krafna hennar um bætt kjör og
aukin réttindi. Leiðtogar þessara
f lokka voru þar alltaf í einhvers
konar fararbroddi og það hafði
mikil áhrif innan Alþýðuflokksins.
Forystumenn Alþýðuflokksins voru
dæmdir til að heyja ákveðið kapp-
hlaup við þessa f lokka um fylgi
kjósenda. Alþýðuflokkurinn varð
fyrir bragðið róttækari en ella hefði
verið.
Á kreppuárunum varð fólk að
berjast fyrir því að eiga til hnífs og
skeiðar og það var auðvelt fyrir það
að fyllast vonleysi. Forystumenn
Kommúnistaflokksins töluðu kjark
í þetta fólk. Þeir náðu að hita hugina
upp, ekki síst maður eins og Einar
Olgeirsson. Fólk fann fyrir samstöð-
unni og alltaf var verið að kenna því
hvað samstaðan væri mikilvæg.“
Kjartan gekk til liðs við Sósíal-
istaf lokkinn og er spurður hver
ástæðan fyrir því hafi verið. Hann
segir: „Sem unglingur gerði ég
mér skýra grein fyrir því að ég
ætti tvímælalaust heima í Sósíal-
istaf lokknum. Það var með mig
eins og f leiri af þeirri kynslóð að
ég gekk ekki í hann vegna þess að
ég hefði kynnt mér marxisma. Ég
gekk í hann í beinum tengslum við
30. mars 1949. Þannig var með fullt
af fólki af minni kynslóð í Sósíal-
istaflokknum.“
Alvarlegasti feillinn
Í bók sinni fjallar Kjartan um lykil-
persónur í sögu þessara tveggja
f lokka. „Helstu hugmyndafræð-
ingar Kommúnistaf lokksins eru
þrír: Einar Olgeirsson, Brynjólfur
Bjarnason og Kristinn Andrésson,
sem allir voru á svipuðum aldri.
Lífsskoðanir þeirra og afstaða til
marxismans er alveg tvímælalaust
trúarlegs eðlis. Þetta var mjög djúp
trúarleg sannfæring og menn töldu
að þarna væri á ferð sögulegt lög-
mál sem hlyti að leiða til sigurs og
valdatöku verkalýðsstéttarinnar.
Þetta var kannski alvarlegasti feill-
inn hjá þeim. Þeir gengu svo langt
að þeir trúðu því og reyndu að telja
öðrum trú um að þetta væru þjóð-
félagsvísindi. Kristinn E. Andrésson
er átakanlegt dæmi um þetta. Hann
hefur engan áhuga á stjórnmálum
fyrr en hann er kominn yfir þrítugt
og fer að glugga í bækur. Þá verður
hann uppnuminn, sér allt í nýju
ljósi og minnir á mann sem frelsast
á einum degi.
Hvorki Magnús Kjartansson né
Lúðvík Jósefsson eða Ragnar Arn-
alds, helstu forystumenn Alþýðu-
bandalagsins á fyrstu árum þess
flokks, voru haldnir þessum trúar-
brögðum. Lúðvík leit aldrei í þessar
bækur eða bæklinga, honum datt
það ekki í hug, og Magnús var víðs
fjarri því að vera bókstafstrúar-
maður.“ Hann var þó undir sterk-
um áhrifum frá hugmyndafræði
marxismans og hið sama má segja
um mig og marga af minni kynslóð.
Kjartan segist vera ánægður með
að hafa komið verkinu frá sér. „Ég
var ekki viss um að ég myndi ljúka
því og sá jafnvel fyrir mér að skrifin
færu á safn og einhverjir myndu
vinna úr þeim seinna.“
Hann segist hafa notið liðsinnis
góðra yfirlesara. „Þar nefni ég Jón
Ólafsson, sem var ákveðinn hvata-
maður að því að ég fór að fást við
þetta, og Jón Torfason, sem er líka
frábær yfirlesari.“
Þeir náðu að hita hugina upp
Í nýrri bók fjallar Kjartan Ólafsson um átök og atburði í sögu Kommúnistaflokks Ís-
lands og Sameiningarflokks alþýðu – Sósíalistaflokksins. Bókin var átta ár í vinnslu.
Bókin var átta ár í vinnslu og Kjartan byggir þar á margs konar gögnum. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrunb@frettabladid.is
Fjölskyldustund verður í dag, laugardag, í Menningarhús-unum í Kópavogi frá kl. 13-16.
Salurinn býður upp á fjölskyldu-
tónleika með Valgerði Guðnadóttur
kl. 14.00. Á Bókasafni Kópavogs
er boðið upp á fjölda ratleikja og
þrautaleikja. Hægt er að kíkja á sýn-
ingu á myndum Sigrúnar Eldjárn í
tilefni af 40 ára höfundarafmæli
hennar, skoða sýningu Sigrúnar
Ásu Sigmarsdóttur og myndband-
ið Kopavogur Public Library eftir
Ther esu Himmer og Arnar Frey
Guðmundsson.
Á Náttúrufræðistofu er sýningin
Heimkynni, sem hefur að geyma
hátt í 400 lífverur. Á Gerðarsafni
geta gestir skoðað útskriftarsýn-
ingu nemenda í hönnun og arki-
tektúr árið 2020. Þar verður einnig
hægt að nálgast ratleik Menningar-
húsanna auk þess sem haustdag-
skráin verður kynnt.
Fjölskyldustund í
Kópavogi í dag
Sýning á skemmtilegum myndum
Sigrúnar Eldjárn er í bókasafninu.
Laufey Sigurðardóttir f lytur Partítu II BWV 1004 fyrir ein-leiksfiðlu eftir J.S. Bach á tón-
leikum í Listasafni Einars Jónssonar
í dag, laugardaginn 5. september.
Aðgangur á tónleikana er ókeypis
en gestafjöldi í tónleikasalnum er
takmarkaður við 20 gesti.
Laufey Sigurðardóttir lauk ein-
leikarapróf i frá Tónlistarskól-
anum í Reykjavík árið 1974 undir
handleiðslu Björns Ólafssonar og
lagði síðar stund á framhaldsnám
í Bandaríkjunum og Róm. Laufey
hlaut fastráðningu hjá Sinfóníu-
hljómsveit Íslands árið 1980. Hún
hefur haldið fjölda einleikstónleika
og verið virk í f lutningi kammer-
tónlistar hér á landi, víða um Evr-
ópu og í Bandaríkjunum.
Laufey flytur Bach
Laufey spilar í Listasafni Einars
Jónssonar. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
5 . S E P T E M B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R48 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING