Milli mála - 2017, Blaðsíða 134
TILEINKUN FRUMLAGSFALLS Í ÍSLENSKU SEM ÖÐRU MÁLI
134
Á sama hátt nær liðgerðin ekki tengslum við hlutverkagerðina,
þar sem hlutverkin eru óvirk í hlutverkagerðinni og liðgerðin ekki
fyrir hendi. Hins vegar er merkingarleg hlið rökliðagerðarinnar og
hið algilda stigveldi merkingarhlutverka aðgengileg. Á þessum
grunni færir Lenzing rök fyrir því að byrjendur reiði sig á beina
vörpun rökliða úr rökliðagerðinni yfir á flata formgerð liðgerðarinnar
án viðkomu í hlutverkagerðinni.22 Þessa einföldu vörpun í upphafi
máltileinkunar má sjá á mynd 2.
Á fyrstu stigum úrvinnslustigveldisins þar sem málfræðihlut-
verkin eru óvirk og óaðgengileg er hæpið að kalla rökliði setninga
frumlag eða andlag. Málnemar skynja fremur lið á undan sögn og
lið á eftir sögn og geta unnið úr einföldum setningum þar sem ein-
hver, sem fær sæti fremst í setningunni, gerir eitthvað við einhvern/
eitthvað, sem fylgir sögninni.
2.5 Tilgátan um samræðuhlutverk
Þróunin frá hlutlausri orðaröð til flóknari orðaraðar er skýrð innan
úrvinnslukenningarinnar með tilgátunni um samræðuhlutverk (e.
Topic Hypothesis) en hún spáir því að tengslin milli orðaraðar og
málfræðihlutverka þróist frá sjálfgefinni orðaröð (e. canonical order)
til ekki-sjálfgefinnar raðar (e. non-canonical) og í upphafi aðgreini
málneminn ekki á milli frumlags og kjarna (e. topic).23 Frumlagið
er þá „hinn sjálfgefni kjarni (e. topic) setningarinnar af því að það
situr fremst í setningunni í sjálfgefinni orðaröð.“24 Fyrst verður
aðgreiningin á milli frumlags og kjarna sem er atviksliður, eins
og sjá má í setningunni í (5a). Á þessu stigi, 3. stigi úrvinnslu-
stigveldisins, eru setningaaðgerðirnar ekki hafnar og því getur
málneminn ekki umraðað frumlagi og sögn og heldur sér því við
hlutlausa orðaröð á eftir tímaliðnum. Síðar í tileinkuninni verður
aðgreining á milli frumlags og kjarna sem er rökliður, eins og
22 Anke Lenzing, „The development of argument structure in the initial L2 mental grammatical
system“, Developing, Modelling and Assessing Second Languages, ritstj. Jörg-U. Kessler, Anke Lenzing
og Mathias Liebner, 2016, bls. 3–33, hér bls. 13.
23 Kjarni er táknaður með skammstöfuninni TOP í hlutverkamálfræðinni.
24 Jóhannes Gísli Jónsson, „Merkingarhlutverk, rökliðir og fallmörkun,“ Setningar. Handbók um
setningafræði, Íslensk tunga III, ritstj. Höskuldur Þráinsson, meðhöfundar: Eiríkur Rögnvaldsson,
Jóhannes Gísli Jónsson, Sigríður Magnúsdóttir, Sigríður Sigurjónsdóttir og Þórunn Blöndal,
Reykjavík: Almenna bókafélagið, 2005, bls. 350–409, hér bls. 387.