Fréttablaðið - 30.12.2020, Blaðsíða 61

Varnarsigur er hugtak sem gripið er til þegar tekist hefur að koma í veg fyrir óefni.
Oftar en ekki er það notað til þess
að afsaka eða útskýra frammi­
stöðu í íþróttum, hvar betur hefði
mátt ganga. Þegar allt kemur til
alls, er varnarsigur þó aldrei sigur.
Hvað sem því líður, má þó segja að
íslenskur sjávarútvegur hafi unnið
varnarsigur á veirutímum. Niður­
staðan, miðað við fyrstu ellefu
mánuði ársins, má teljast viðunandi
miðað við aðstæður.
Þetta leiðir hugann að sam­
keppnishæfni. Atvinnugreinar sem
ekki eru samkeppnishæfar mun
vart verða langra lífdaga auðið. Það
segir sig sjálft. Íslenskt sjávarfang er
nánast allt flutt út og selt á alþjóð­
legum markaði þar sem keppt er við
sjávarfang frá öllum heimshornum.
Vegna smæðar á þeim markaði,
þurfa íslensk sjávarútvegsfyrirtæki
að laga sig að þeim aðstæðum sem
einstakir markaðir bjóða. Verð á
íslenskum fiski verður ekki sett án
tillits til þessa – verðið tekur mið af
samkeppninni. Innlendri hækkun
á kostnaði verður ekki velt út í
verð sjávarafurða. Í kórónu veiru­
faraldrinum hefur þetta orðið að
stærra áhyggjuefni en alla jafna.
Beggja vegna Atlantshafs hefur fjár­
munum Evrópusambandsins, ein­
stakra ríkja þess og Bandaríkjanna
verið varið í stuðning við sjávarút­
veg á þessum svæðum. Ríkisstyrkir
á þessum svæðum eru raunar ekki
nýtilkomnir, en vegna faraldursins
var þar bætt nokkuð í. Sem dæmi
má nefna að í Póllandi hafa ESB
og pólska ríkið sameiginlega lagt
til rúmlega 710 milljónir evra til
sjávarútvegs þar í landi á tímabilinu
2014­2020. Hefur það verið gert í
gegnum European Maritime Fish­
eries Fund. Sambærilega sögu má
segja af öðrum ríkjum Evrópusam­
bandsins. Pólland er hér sérstaklega
nefnt enda hafa pólskar fiskvinnslur
sótt í auknum mæli í íslenskan fisk
til vinnslu þar í landi. Við þessa aðila
er íslenskur sjávarútvegur að keppa.
Veruleikinn er allt annar hér á
landi – enginn fjárhagslegur stuðn­
ingur hefur verið veittur og eftir
honum hefur ekki verið óskað. Þessi
staðreynd hefur ekki farið hátt og
sú umræða er til muna fyrirferðar­
meiri, að íslenskur sjávarútvegur
greiði ekki nægilega mikið í ríkis­
sjóð. Í þeirri umræðu mætti þetta
samhengi hluta oftar liggja til
grundvallar; hvernig tryggja megi
samkeppnishæfni þess burðar­
stólpa efnahagslegrar hagsældar
sem íslenskur sjávarútvegur sann­
anlega er. Hvernig megi tryggja
aukna verðmætasköpun og þann­
ig stærra framlag fyrir þjóðarhag.
Svarið liggur að sjálfsögðu í þeim
rekstrarskilyrðum sem íslensk
stjórnvöld búa atvinnugreininni.
Betur þarf að huga að þeim skil­
yrðum.
En þá aftur að veirunni vondu.
Sú þróun sem átt hefur sér stað í
íslenskum sjávarútvegi á undan­
förnum áratugum gerði það að
verkum að vel tókst til við að mæta
úrlausnarefnum vegna COVID­19.
Það er ákveðin saga þar að baki
sem kannski blasir ekki við öllum.
Kerfið sem við höfum búið við í
sjávarútvegi gerði fyrirtækjunum
auðveldara um vik að bregðast við.
Sveigjanleiki er til staðar í veiðum,
virðiskeðjan er samþætt og fyrir­
tækin hafa mörg hver sterkan efna­
hagsreikning. Þetta þrennt má telja
meginforsendu þess að sjávarút­
vegur hefur stigið ölduna á erfiðum
tíma.
Þegar horft er nokkra áratugi
aftur í tímann sést að sjávarútvegur
hefur staðið ýmislegt af sér. Netból­
una, bankabóluna og nú COVID­19.
Það skjól sem sjávarútvegur getur
veitt má vonandi nýta til að byggja
hér upp fleiri stöndugar, gjaldeyris­
skapandi atvinnugreinar.
Þegar allt kemur til alls …
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
framkvæmda-
stjóri Samtaka
fyrirtækja í
sjávarútvegi
Við erum velflest orðin lang­eyg eftir því að hjarðónæmi náist og samskipti við okkar
nánustu geti komist í eðlilegt horf.
Þetta ár hefur verið ein samfelld
áskorun á öllum sviðum þar sem
reynt hefur á samfélagslega innviði
og persónulegt úthald okkar. Þessu
höfum við öll fundið fyrir. Hinum
efnahagslegu áhrifum heimsfar­
aldursins hefur þó verið misskipt.
Við því hefur verið brugðist með
margvíslegum hætti og á nýju ári
er mikilvægt að gæta þess að í við­
spyrnunni fram undan verði allir
með.
Hraðferð í skjól
Fjá r m á l a f y r i r t æk i br u gðu s t
skjótt við til að mæta efnahags­
legum áhrifum heimsfaraldursins
á heimili og fyrirtæki og komust
að tímabundnu samkomulagi um
greiðslufresti á lánum fyrirtækja
strax í mars. Byggði fyrirkomu­
lagið á því markmiði að tryggja
skjóta afgreiðslu á miklum óvissu­
tímum. Gekk fyrirkomulagið vel
á gildistíma samkomulagsins og
voru tæplega tvö þúsund fyrirtæki
með um 17% fyrirtækjaútlána og
ríf lega fjögur þúsund heimili með
greiðsluhlé á sínum lánum þegar
mest var á vordögum. Fækkað hefur
verulega beiðnum um greiðsluhlé
og hefur fyrirtækjum með greiðslu­
fresti fækkað í þrjú hundruð og tutt­
ugu og heimilum í sex hundruð.
Fjármálafyrirtækin leggja mikla
áherslu á að vinna með sínum við­
skiptavinum að því að koma þeim
í gegnum tekjumissi og inn í við­
spyrnuna sem við sjáum fram á að
geti hafist á nýju ári.
Stafræn fjármálaþjónusta
Fjármálafyrirtækin hafa um langt
skeið verið leiðandi í stafrænu
þjónustuframboði. Þau voru því vel
undir það búin að vinna með sínum
viðskiptavinum á tímum sam­
komu banns. Stærsti hluti beiðna
um greiðslufresti var afgreiddur í
samkomubanni og nýstárlegum
leiðum beitt við afgreiðslu þeirra
með miklum tímasparnaði fyrir
alla hlutaðeigandi. Þar skipti
miklu máli ákvörðun Alþingis
um að heimila rafræna afgreiðslu
skilmálabreytinga með samþykkt
bráðabirgðaákvæðis þar um. Er nú
unnið að því að þessi rafrænu ferlar
verði varanlegir.
Mikilvæg úrræði stjórnvalda
og fjármálafyrirtækja
Stjórnvöld líkt og fjármálafyrirtæki
hafa gripið til margvíslegra skaða­
minnkandi úrræða fyrir þá sem
hafa orðið fyrir mesta efnahagslega
högginu af heimsfaraldrinum. Veitt
hafa verið tæplega 900 stuðnings­
lán af fjármálafyrirtækjum með
85­100% ábyrgð ríkissjóðs eftir fjár­
hæðum. Þá hafa úrræði á borð við
hlutabótaleið, stuðning við greiðslu
launa á uppsagnarfresti, lokunar­
styrki, heimild til úttektar séreign­
arsparnaðar og f leira mýkt áfallið.
Veruleg lækkun vaxta hefur einn­
ig skipt miklu og leitt til mikillar
lækkunar á greiðslubyrði heimila.
Útlán á tímum heimsfaraldurs
Útlán vegna fasteignakaupa hafa
aukist hratt á undanförnum mán­
uðum. Heimilin eru jafnframt að
endurfjármagna húsnæðislán sín í
töluverðum mæli og nýta sér hag­
stæðari kjör sem nú standa til boða.
Stafrænar lausnir hafa jafnframt
gert þennan feril einfaldari. Því er
ljóst að heimilin fylgjast vel með og
hika ekki við að breyta lánaformi og
skipta um lánveitanda eftir efnum
og aðstæðum hverju sinni. Efna­
hagssamdráttur og aukin óvissa
hefur á móti dregið úr eftirspurn
fyrirtækja eftir lánum. Nauðsynlegt
verður að auka fjárfestingu hratt og
örugglega á nýju ári og styðja þann­
ig við atvinnusköpun og bætt lífs­
kjör almennings.
Fjá r má la f y r ir t æk in st a nd a
traustum fótum og eru vel fjár­
mögnuð. Þau munu því gegna
lykilhlutverki í þeirri viðspyrnu
sem fram undan er þegar draga fer
úr óvissu. Á nýju ári mun birta til
með bóluefni – þá verður enn mikil­
vægara en áður að stjórnvöld leiði
samtal við atvinnulíf og verkalýðs­
hreyfingu til að tryggja vel heppn­
aða viðspyrnu.
Birtir til með bóluefni
Katrín
Júlíusdóttir
framkvæmda-
stjóri Samtaka
fjármálafyrir-
tækja
Þetta hefur verið viðburðaríkt og krefjandi ár í áliðnaði. Sem betur fer hefur gengið vel að
tryggja öryggi starfsfólks á þessum
fjölmennu vinnustöðum á tímum
heimsfaraldurs og um leið hefur
framleiðslan gengið snurðulaust
fyrir sig. Mikið er í húfi. Áliðnaður
er ein af meginstoðum íslensks
efnahagslífs og aldrei sést það betur
en þegar gefur á bátinn – sagan
sýnir jú að öf lugum iðnríkjum
gengur betur en öðrum að standa
storminn af sér.
Forsendan er samkeppnishæfni
Nú þegar þjóðarbúið hefur orðið
fyrir þungu höggi verður stærsta
verkefnið að sporna við atvinnu­
leysi og koma hjólum atvinnulífs­
ins aftur af stað. Til að standa undir
störfum þarf verðmætasköpun og
forsenda þess að fyrirtæki skapi
verðmæti er samkeppnishæfni.
Mikið hefur verið rætt um rekstr­
arskilyrði áliðnaðar með hliðsjón
af orkuverði og skyldi engan að
undra, þar sem mjög hefur þrengt
að rekstrinum og á það raunar einn­
ig við um kísilframleiðslu og gagna­
versiðnað. Vart þarf að orðlengja,
að til þess að orkusækinn iðnaður
blómgist til langrar framtíðar hér á
landi, þarf að tryggja samkeppnis­
hæft rekstrarumhverf i. Áfangi
á þeirri vegferð er endurskoðun
f lutningskostnaðar sem ýtt hefur
verið úr vör af iðnaðarráðherra.
En það segir sína sögu að á sama
tíma og er til skoðunar að loka
álveri hér á landi er Norsk Hydro
að endurræsa annan kerskála
álvers í Husnes í Noregi sem lokað
hefur verið í rúman áratug og segir
ákvörðunina byggjast á endur­
greiðslum norskra stjórnvalda á
ETS­hluta raforkuverðsins. Útlit er
fyrir að þær hækki verulega næsta
áratug og ef ekkert er að gert muni
það grafa enn frekar undan sam­
keppnisstöðu áliðnaðar hér á landi.
Burðarás nýsköpunar
Stundum vill framleiðsluiðnaður
gleymast þegar horft er til vaxtar­
sprota í samfélaginu. Álver fjár­
festa fyrir að jafnaði um fjóra til
fimm milljarða á ári, enda þarf
stöðuga nýsköpun og þróun til að
efla samkeppnisstöðu þar sem verð
ræðst á heimsmarkaði. Síðustu ára­
tugi hefur áliðnaður einmitt verið
burðaraf l stórra fjárfestinga og
byltingarkenndrar nýsköpunar,
ekki aðeins í eigin rekstri heldur
einnig hjá hundruðum fyrirtækja
sem byggja rekstrargrundvöll sinn
á viðskiptum við álverin.
Skemmst er að minnast 60 millj­
arða fjárfestingar Rio Tinto í álver­
inu í Straumsvík, þeirrar stærstu frá
hruni. Þá var framleiðslan aukin og
næsta skref stigið í virðiskeðjunni
– nú eru þar eingöngu framleiddar
stangir með sérhæfðum málm­
blöndum fyrir hundruð viðskipta­
vina. Nýverið lýsti svo Norðurál yfir
áhuga á að ráðast í 14 milljarða fjár­
festingarverkefni í nýjum steypu­
skála, en forsendan er að samið
verði um raforku til langs tíma. Slíkt
fjárfestingarverkefni myndi styrkja
grundvöll fyrirtækisins, treysta
stoðir klasans á Grundartanga og
yrði mikilvæg innspýting í efna­
hagslífið þegar mest liggur við.
Góðu tíðindin eru vaxandi eftir­
spurn er eftir áli á heimsvísu, enda
hefur það marga kosti sem nýtast í
baráttunni í loftslagsmálum. Það er
léttur en sterkur málmur og dregur
því úr orkunotkun bifreiða, það
einangrar vel og lengir þannig end­
ingartíma matvæla og bætir orku­
nýtingu bygginga, það tærist ekki
og má endurvinna aftur og aftur
án þess það tapi upprunalegum
gæðum. Svo er það vel mótanlegt,
hvort sem það er álpappír, símar eða
geimflaugar. Það er jú umbreytingin
sem skapar verðmæti. Guðrún Haf­
steinsdóttir orðaði það ágætlega á
Iðnþingi þegar hún rifjaði upp að
Jesús breytti vatni í vín. „Það er það
sem iðnaður gerir alla daga.“
Samkeppnishæfni, störf og verðmætasköpun
Pétur Blöndal
framkvæmda-
stjóri Samáls
Kerfið sem við
höfum búið við í
sjávarútvegi gerði fyrirtækj-
unum auðveldara um vik að
bregðast við.
Stundum vill
framleiðsluiðnaður
gleymast þegar horft er til
vaxtarsprota í samfélaginu.
Nauðsynlegt verður
að auka fjárfestingu
hratt og örugglega á nýju ári
og styðja þannig við at-
vinnusköpun og bætt
lífskjör almennings.
3 0 . D E S E M B E R 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R16 MARKAÐURINN