Skessuhorn - 29.01.2020, Blaðsíða 16

MIÐVIKUDAGUR 29. JANúAR 202016
„Það er engin launung að undan-
farin sjö ár, allt frá því þetta mál
um nautakjötsbökurnar kom upp,
hafa reynst mér, fjölskyldu minni,
fyrirtækinu, starfsfólkinu og sam-
félaginu öllu hér í Borgarnesi erf-
itt,“ segir Magnús Níelsson, mat-
reiðslumaður og eigandi Kræs-
inga ehf. í Borgarnesi, í samtali við
Skessuhorn. Nýlega var gengið frá
samkomulagi um greiðslu skaða-
bóta til handa Kræsingum. Ríkið
skyldi greiða 69 milljónir króna í
bætur auk vaxta og kostnaðar, alls
112 milljónir, fyrir skaða sem fyrir-
tækið varð fyrir vegna ónákvæmra
og rangra vinnubragða við sýna-
töku úr framleiðslu fyrirtækisins í
byrjun árs 2013. Þá hét fyrirtækið
Gæðakokkar og var umsvifamikið
á markaði, hafði tólf manns í vinnu
í Borgarnesi og reksturinn gekk
vel. Seldu Gæðakokkar meðal ann-
ars nautakjötsbökur í frystum stór-
markaða. Var hratt stækkandi fyr-
irtæki og vissulega ógnun við aðra
framleiðendur og innflutning for-
eldaðra matvæla. Í einu sýni sem
Matvælastofnun lét taka af fram-
leiðslu fyrirtækisins skorti nauta-
kjöt miðað við innihaldslýsingu. Í
kjölfar tilkynningar sem Matvæla-
stofnun sendi frá sér þar sem Gæða-
kokkar voru nafngreindir hrundu
viðskiptin, fóru úr tuttugu millj-
óna króna veltu á mánuði niður í
tæpar tvær milljónir. Gæðakokkar,
síðar Kræsingar, leituðu réttar síns
fyrir dómstólum, unnu sigur á báð-
um dómstigum og fóru í kjölfarið í
skaðabótamál við Matvælastofnun.
Nú, réttum sjö árum síðar, er loks-
ins komin niðurstaða í málið. Sam-
ið var um greiðslu sem vegur þó
einungis upp hluta þess raunveru-
lega taps sem Magnús og fyrirtæki
hans, Kræsingar ehf., urðu fyrir.
Blaðamaður Skessuhorns heimsótti
Magnús í liðinni viku. Hann var fús
til að tjá sig um þetta mál, enda hef-
ur það legið sem mara á honum og
fjölskyldu hans í sjö ár.
Orðsporið var ónýtt
Magnús Níelsson er veitingamaður,
stendur á sextugu og hefur starfað
við matvælavinnslu og matseld alla
sína tíð. Sjálfur segist hann eiga ræt-
ur að rekja meðal annars á Vatnsnes
og í Borgarhreppinn, langafi hans
hafi verið Jón landspóstur í Galt-
arholti. Hann ólst upp í Mosfells-
bænum frá tólf ára aldri og þar í
bæ stofnaði hann fyrirtækið Gæða-
kokka árið 1999, en flutti starfsem-
ina í Borgarnes 2007.
„Nautabökumálið hófst allt á
því að í endaðan febrúar 2013 birti
Matvælastofnun frétt þess efnis að
við töku á 16 sýnum frá 15 mat-
vælafyrirtækjum, hafi komið í ljós
að ekkert nautakjöt átti að hafa ver-
ið í sýni sem tekið var af nautakjöts-
bökum frá Gæðakokkum í Borgar-
nesi. Matís var fengið til að fram-
kvæma rannsóknina fyrir MAST.
Ef ég man rétt var forstjóra þess
fyrirtækis vikið fyrir að vera uppvís
af heimaslátrun á bæ í Skagafirði og
selja kjötið á markaði! Varla hefði
átt að treysta honum til hlutlausr-
ar rannsóknar sem þessarar,“ seg-
ir Magnús en bætir við: „Síðar átti
eftir að koma í ljós að tilgreint sýni
úr framleiðslu Gæðakokka höfðu
verið tekið í versluninni Kosti í
Kópavogi. Matvælastofnun birti
svo niðurstöðu þessarar svoköll-
uðu rannsóknar Matís, sem byggði
á þessu eina sýni, á vefnum hjá sér.
Fjölmiðlar sögðu umsvifalaust frá
niðurstöðunni. Niðurstaða úr ann-
arri sýnatöku í sömu rassíu stofnun-
arinnar voru hins vegar ekki birtar
fyrr en löngu síðar og í ljós kom að
ekkert þessara 16 sýna höfðu upp-
fyllt skilyrði samkvæmt innihalds-
lýsingum á pakkningum. Við þessa
tilkynningu sem snéri eingöngu að
Gæðakokkum fór bókstaflega allt á
hliðina. Veltan hjá Gæðakokkum
hrundi, fór úr tuttugu milljónum
króna á mánuði og niður í tvær.
Okkur var beinlínis slátrað af eft-
irlitsstofnuninni sem átti að sjálf-
sögðu að vera hægt að treysta,“ seg-
ir Magnús í upphafi samtals okkar.
Hann segir að viðbrögðin hafi verið
afar sterk hvarvetna úr samfélaginu.
Meðal annars hafi starfsmenn við-
skiptabankans kallað hann snar-
lega inn á teppi til sín og fellt niður
yfirdráttarheimild sem fyrirtækið
hafði. „Enn verri voru þó viðbrögð
margra fyrirtækja sem við höfð-
um selt framleiðsluvörur okkar til.
Við vorum beðin að fjarlægja allar
merkingar af bílum sem keyrðu út
vörur, ættu bílarnir að mega sjást á
hlaðinu hjá þeim! Aðalvinnan hjá
okkur í fyrstu fólst í að sækja vörur
sem við höfðum áður selt og taka til
baka. Grundvöllur fyrirtækisins var
brostinn. Öll okkar markaðssetning
var fyrir bí, orðsporið ónýtt.“
Gerði upp við fólkið og
sendi það heim
Magnús segir að þegar þarna var
komið sögu í ársbyrjun 2013 hafi
góð ráð verið dýr. Þau hafi staðið
frammi fyrir tveimur valkostum; að
láta fyrirtækið fara í þrot, eða reyna
að berjast til hinsta blóðdropa. Þau
völdu síðari kostinn. „Ég ákvað að
berjast. Vissi að á okkur hafði ver-
ið brotið og ég vildi leita réttar
míns. En til að halda starfseminni
á floti var útilokað að heita áfram
Gæðakokkar. Við endurskírðum
því fyrirtækið Kræsingar, en héld-
um áfram rekstri á sömu kennitölu
og við höfum nú haft í tæpt 21 ár.
En þetta kostaði miklar fórnir. Við
höfðum haft 12 manns í vinnu hjá
okkur og flestir starfsmenn höfðu
starfað hjá okkur lengi. Þeir höfðu
því allir áunnið sér þriggja mánaða
uppsagnarfrest, utan ein stúlka sem
hafði verið lausráðin. Ég einfald-
lega gerði upp við fólkið og það fór
heim. Verkefnin voru hvort sem er
engin. Sjálfur fór ég að vinna ann-
ars staðar, fyrst sem kokkur í Stað-
arskála og síðar sem matráður hjá
Límtré Vírneti, en tengdasonur
okkar hjóna sá um þann daglega
rekstur sem eftir var í fyrirtækinu.
Við héldum þrátt fyrir allt smáveg-
is viðskiptum, einkum við fyrirtæki
sem tekið höfðu framleiðslu okk-
ar til endursölu. Annar starfsmað-
ur kom síðan tengdasyninum til
aðstoðar enda fóru fyrirtæki smám
saman aftur að kalla eftir vörum frá
okkur þar sem þau höfðu ekki feng-
ið sambærilegar vörur að gæðum
annars staðar.“
Tilbúinn að leggja
allt undir
Magnús segir að hann hafi strax
eftir þennan skell farið í að ræða við
helstu birgja fyrirtæksins. Skuldaði
þeim vöruúttektir þarna í ársbyrj-
un 2013. „Þrír helstu birgjar mín-
ir samþykktu að frysta þessar skuld-
ir sem ég átti við þá, settu þær ein-
faldlega á kantinn og leyfðu okkur
að eiga áfram staðgreiðsluviðskipti
við sig. Þessir birgjar vissu það vel
að það væri betri kostur fyrir þá
að sýna okkur miskunn með þess-
um hætti. Að öðrum kosti, ef við
hefðum farið í þrot, hefðu þeir tap-
að þessum útistandandi kröfum hjá
okkur. En þessir þrír helstu birgj-
ar sýndu mér skilning; Sláturfélag-
ið, Afurðastöðin á Blönduósi og
SKVH á Hvammstanga. Þau frystu
öll eignir sínar hjá okkur. Kaup-
félag Skagfirðinga og Stjörnugrís
leyfðu mér hins vegar að vinna upp
í skuldina við sig og þannig gerði
ég upp við þau smám saman. Auk
þessarar fyrirgreiðslu helstu birgja
tók ég lán út á íbúðarhúsið okkar og
hesthúsið, veðsetti einfaldlega allar
okkar eignir í topp. Fékk auk þess
veðlán út á hús móður minnar. Ég
var tilbúinn að leggja allt undir sem
ég átti, því innst inni trúði ég því
að við fengjum á endanum uppreist
æru og bætur fyrir þær röngu sakir
sem á okkur höfðu verið bornar.“
Stóð tæpt
Eftir því sem tíminn hefur lið-
ið hafa sífellt fleiri leitað viðskipta
hjá Kræsingum á nýjan leik og á
föstudaginn þegar viðtalið var tekið
var mikið að gera hjá Magnúsi og
starfsfólki hans að afgreiða þorra-
mat enda bóndadagurinn, fyrsti
dagur Þorra. „Við höfum verið að
selja mjög góða vöru sem líkað hef-
ur vel. Margir sem fóru úr viðskipt-
um við okkur árið 2013 hafa leit-
að til okkar að nýju með ákveðna
vöruflokka. Við höfum til dæmis
verið öflug í framleiðslu og sölu á
forsteiktum kjötbollum og snitseli,
fórum að bjóða upp á fisk og höfum
smám saman verið að ná vopnum
okkar að nýju, ekki síst á markaði
hér á Vesturlandi. Við höfum einn-
ig verið að sinna veisluþjónustu.
Sumarið 2017 var erfitt framan af
og þá hélt ég sannast sagna að þetta
væri að líða undir lok hjá okkur. Þá
um sumarið fengum við hins veg-
ar viðskipti sem náðu að rétta okkur
talsvert við. Hótelkeðja á Snæfells-
nesi, sem ekki var með leyfi fyrir
veitingarekstri, sendi fyrirspurn um
að útvega mat. Í stað þess að starta
eldhúsi ákvað hún að kaupa mat af
mér. Þau viðskipti urðu umtalsverð
og við náðum að rétta úr kútnum,
ef svo má segja.“
Hæstiréttur hund-
skammar MAST
En víkjum aftur að viðskiptunum
við eftirlitsiðnaðinn. Um ástæðu
þess að ekki greindist nautakjöt
í bökunni sem Matvælastofnun
keypti í Kosti, vill Magnús ekki út-
tala sig um, né koma sök á nokk-
urn fyrir það mikla klúður sem átti
sér stað. „Eftir að Matvælastofnun
leyfði sér að birta frétt um meint
vörusvik okkar hrundi í raun allt hjá
okkur. Í kjölfarið vorum við kærð
fyrir vörusvik, Heilbrigðiseftirlit
Vesturlands fylgdi máinu eftir og
sýslumaður höfðaði mál. Í héraðs-
dómi vorum við hins vegar sýkn-
uð af ákæru um vörusvik. Í niður-
stöðu dómsins sagði efnislega að
ekki væri hægt að líta svo á að um
ásetning hafi verið að ræða í fram-
leiðslu á tilteknum nautakjötsbök-
um, eða réttara sagt þessari einu
böku sem til var! Einfaldlega væri
ekki hægt að sannreyna sök í máli
þar sem einungis eitt sýni hafði ver-
ið tekið. Bakan hafi auk þess verið
rannsökuð upp til agna og engin
önnur sýni tekin sem varpað gætu
ljósi á hvort þetta hafi verið einstakt
tilfelli, mistök, klúður við sýnatöku
eða vísvitandi handvömm eftirlits-
aðila. Héraðsdómur var afsdráttar-
laus í niðurstöðu sinni um sýknu. Í
kjölfarið leitaði ég réttar míns og
réði mér hæfan lögfræðing í skaða-
bótarétti. Hann sagði mér að tveir
kostir væru í stöðunni. Annars veg-
ar að fara beint í skaðabótamál eða
að velja að sækja viðurkenningu á
skaðabótarétti. Lögfræðingur minn
taldi ódýrara að fara í viðurkenn-
ingarmál á skaðabótarétti. Einn-
ig var það talið öruggara því að þá
snerust málaferlin eingöngu um
staðreyndir málsins. Ef við hefð-
um farið beint í að höfða skaða-
bótamál hefði málareksturinn snú-
ist um ákveðna upphæð. Þar sem
ríkið hefði verið greiðandi bótanna
og borgar jafnframt dómurum laun
treystum við ekki á að þar yrði gætt
fyllsta hlutleysis. En í stuttu máli
þá unnum við málið í héraðsdómi
og í kjölfarið staðfestir Hæstiréttur
þá niðurstöðu og gerir gott betur.
Hæstiréttur hundskammar Mat-
vælastofnun fyrir augljósa hand-
vömm í allri málsmeðferð sinni.“
Refsað fyrir að halda
sömu kenntölunni
Það sem næst gerist í málinu er að
leitað var til Ernst og Young og fyr-
irtækið fengið til að reikna út tjón-
ið. „Niðurstaða þess var 104 millj-
ónir króna miðað við altjón og
gjaldþrot. Þegar svo dómkvadd-
ur matsmaður kom með sína nið-
urstöðu metur hann tjón Kræsinga
209 milljónir króna og rökstuddi
hann þá niðurstöðu með þeim hætti
Kræsingum dæmdar skaðabætur úr Ríkissjóði
Matvælastofun beitti fyrirtækið ofríki og gætti ekki meðalhófs
Magnús Níelsson, eigandi Kræsinga ehf. í Borgarnesi.
Magnús og Ágúst Örn Guðmundsson, tengdasonur hans, voru á bóndadaginn að
gera þorramat kláran í trog fyrir fyrstu blótin í héraðinu. Maturinn er allur fram-
leiddur hjá Kræsingum utan hákarlsins og hrútspunganna.