Bændablaðið - 20.08.2020, Blaðsíða 40

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. ágúst 202040
Uppskerutími íslensks græn­
metis er hafinn af fullum krafti,
ekki aðeins hjá garðyrkju­
bændum heldur líka í heim­
ilisgörðum landsmanna. Það
hefur verið áberandi aukning
í matjurtaræktun almennings
á undanförnum árum og þetta
sumar er engin undantekning.
Ræktun grænmetis er holl og
nytsamleg iðja sem gefur margar
gleðistundir við ræktun, uppskeru
og úrvinnslu. Hægt er að rækta
grænmeti með einföldum hætti á
beði í garðshorni en aðrir leggja
alúð við að koma fyrir upphækk­
uðum ræktunareiningum, körm­
um og annars konar útbúnaði sem
eykur skjól, hita og auðveldar
umhirðu.
Ótal tegundir í ræktun
Garðáhugafólk hefur úr ótal
tegundum og yrkjum að velja.
Fræúrval er mjög fjölbreytt í
garðyrkjuverslunum og garð­
plöntustöðvar selja fjölbreytt
úrval plantna til gróðursetningar
á hverju vori. Grænkál, hvítkál,
blómkál, hnúðkál, spergilkál og
kínakál eru meðal algengustu
tegunda, en margt annað er auð­
ræktað í heimilisgarðinum sem
sést sjaldan í matvörubúðum.
Blaðlaukur, vorlaukur, matlaukur
og jafnvel hvítlaukur getur gefið
ágæta uppskeru í vel gerðum
matjurtagarði. Radísur og næpur
gefa uppskeru snemma sumars
en sjást varla ferskar í verslunum
nema þá frá öðrum löndum. Á því
hyggjast garðyrkjubændur vinna
bragarbót. Ýmsar salattegundir
eru einnig auðræktaðar og fljót­
vaxnar. Þá má nefna hinar fallegu
og hollu rauðrófur, sem vaxa
prýðilega hjá okkur. Ferskar
heimaræktaðar gulrætur beint úr
garðinum eru líka sælgæti sem
enginn fær staðist.
Gaman að fást við áskoranir í
ræktuninni
Þeir allra djörfustu reyna ræktun
tegunda sem almennt eru ekki
þekktar sem útimatjurtir. Kulda­
þolin tómatayrki, smágúrkur,
kúrbítur, maís og sjaldséðir rótará­
vextir eru tegundir sem hægt er að
spreyta sig á og geta gefið óvænta
ánægju síðla sumars í vel hirtum,
skjólgóðum görðum. Einnig er
það skemmtileg áskorun að kepp­
ast við að ná uppskeru sem fyrst
á sumrin og lengja á þann hátt
uppskerutímann. Einföld skýli og
garðgróðurhús gefa síðan alveg
nýja vídd í framleiðslunni, þegar
við bætast hitakærari tegundir.
Fersk vara er alltaf best
Það vita þau ein sem reynt hafa,
hversu mikill gæðamunur er á glæ­
nýrri uppskeru og þeirri sem hefur
verið geymd og flutt til okkar um
langan veg. Nýuppskorinn laukur,
hvítlaukur eða blaðlaukur felur
í sér bragð og ferskleika sem
kemur alltaf jafn mikið á óvart.
Sama gildir um jarðarberin og
hindberin sem vel má rækta í
heimilisgarðinum.
Geymsla og úrvinnsla auka
gagnsemi ræktunarinnar
Margt er hægt að gera til að auka
notagildi uppskerunnar, ekki
síst þegar hún er eins ríkuleg og
nú virðist ætla að verða víðast
hvar. Grænmeti sem á að geyma
í kæli er uppskorið í lok vaxtar­
tímans, þrifið vel og komið fyrir
við rétt hitastig. Sumar tegundir
má þurrka, td. kryddjurtirnar.
Súrsun er vinsæl aðferð við
geymslu grænmetis og hægt að
nálgast upplýsingar um þá ágætu
geymslu aðferð í bókum og á
netinu. Sultugerð úr berjum er vel
þekkt aðferð til að varðveita þá
berjauppskeru sem ekki er notuð
fersk og góð beint úr garðinum.
Íslenskt grænmeti stendur
alltaf fyrir sínu
Íslenskir garðyrkjubændur standa
í þakkarskuld við alla þá neyt­
endur sem gera sér grein fyrir
mikilvægi þess að treysta enn
stoðir íslenskrar framleiðslu. Þeir
kappkosta að rækta holla matvöru
í mestu gæðum. Unnið er að því
að auka enn tegundaúrval íslensks
grænmetis, lengja uppskerutíma
þess og draga þannig úr innflutn­
ingi. Reynum að vera eins sjálf­
bær í okkar matvælaframleiðslu
og mögulegt er!
Ingólfur Guðnason
námsbrautarstjóri
garðyrkjuframleiðslu
LbhÍ Reykjum, Ölfusi
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Garðræktendur gleðjast yfir
grænmetisuppskerunni
Hvað er betra en glænýjar gulrætur?
LANDSAMBAND KÚABÆNDA
0
50
100
150
200
250
300
350
400
Verðþróun á greiðslumarki mjólkur 2010-2020
Verð kr/ltr Núvirði (júlí 2020)
Fyrirkomulag kvótamarkaðar fest í sessi
Í lok júlímánaðar staðfesti
sjávarútvegs­ og landbúnaðar­
ráð herra þá tillögu fram­
kvæmdanefndar búvörusamn­
inga að hámarks verð á kvóta­
markaði skyldi verða sem nemur
þreföldu afurðastöðvaverði og að
sú ákvörðun gildi út árið 2023.
Gildir það fyrst á næsta kvóta­
markaði sem verður 1. septem­
ber næstkomandi og bændur
eiga nú að vera búnir að skila
inn tilboðum fyrir.
Lengi er von á einum
Forsvarsmenn bænda hafa róið að
því, allt frá því að endurskoðun
samnings um starfsskilyrði í naut­
griparækt hófst árið 2019, að ná
því í gegn að hámark skyldi sett á
verð á greiðslumarki. Það náðist
ekki í gegn í samningalotunni en
sett var inn ákvæði um að ráðherra
væri heimilt að setja hámarksverð
á kvótamarkað „ef verðþróun á
markaði verður óeðlileg að teknu
tilliti til framboðs, eftirspurnar og
aðstæðna að öðru leyti“. Mikill
styr stóð um niðurstöðuna og fór
af stað undirskriftarsöfnun sem 340
kúabændur skrifuðu undir þar sem
skorað var á samninganefndir að
setjast aftur að samningaborðinu.
Úr varð að við bættist bókun þar
sem framkvæmdanefnd búvöru­
samninga var gert að taka afstöðu
til þess hvort setja skuli hámarks­
verð á greiðslumark á fyrsta mark­
aðinn með hliðsjón af markaðsað­
stæðum. Þá var einnig tekið fram
að hámarksverð gæti aldrei orðið
hærra en þrefalt lágmarksverð
mjólkur til framleiðenda eins og
það er á hverjum tíma.
Krafa bænda var sú að hámarks­
verð á kvótamarkaði væri sem
nemur tvöföldu afurðastöðvaverði,
í samræmi við ályktun af aðalfundi
Landssambands kúabænda 2019.
Árið áður hafði aðalfundur LK
einnig ályktað um að hámarks­
verð ætti að vera á viðskiptum með
greiðslumark og er vilji greinarinn­
ar því nokkuð skýr. Féllst ráðherra
á tvöfalt afurðastöðvaverð á fyrsta
markaði en sú ákvörðun gilti hins­
vegar einungis fyrir þann markað.
Bentum við ítrekað á mikilvægi
þess að ákvörðun um hámarksverð
gilti til lengri tíma en til eins mark­
aðar í senn, enda myndi slíkt fyr­
irkomulag skapa mikla óvissu og
gæti haft mikil áhrif á framboð og
eftirspurn greiðslumarks á viðkom­
andi markaði. Svo fór sem fór og
varð eftirspurn eftir greiðslumarki
sautjánföld á við framboðið. Ljóst
er að margir biðu með að selja
greiðslumark til að sjá hvað yrði
og raungerðist því sú staða sem
við vöruðum við. Stöðugleikinn
og vissan er því augljóslega lyk­
ilatriði.
Í kjölfar fyrsta markaðarins
fóru fljótlega af stað umræður um
framhaldið og lögðu forsvarsmenn
bænda áherslu á að haldið yrði í
það fyrirkomulag sem haft var þá.
Ekki náðist samkomulag um það
en niðurstaðan varð þó sú að það
yrði hámarksverð en það næmi þre­
földu afurðastöðvaverði og myndi
þá gilda til lengri tíma, enda var
lögð þung áhersla á mikilvægi þess
til að eyða óvissu í greininni.
Markaður besta fyrirkomulagið
Hafa ber í huga að hámarksverð
á kvótamarkaði er ekki fast verð.
Reglan á markaðnum er áfram sú
að sölutilboð sem eru hærri en jafn­
vægisverð og kauptilboð sem eru
lægri falla út.
Markaðurinn virkar því sem
áður sem jafnvægisverðsmarkað­
ur en með hámarksverði er komið
í veg fyrir óeðlilega háa verðmynd­
un. Hátt verð á greiðslumarki hefur
verið hvað helsta gagnrýnin á kvóta­
kerfið en með jafnvægisverðsmark­
aði með hámarksverði er búið að
girða fyrir að sú staða komi upp að
nýju. Mjólkurframleiðendur munu
eftir sem áður gera tilboð um kaup
og sölu eftir því sem þeir telja best
fyrir sitt bú.
Með viðskiptum í gegnum mið­
lægan markað gefst viðskiptaaðil­
um færi á að koma saman og tryggði
upptaka þess fyrirkomulags bæði
betra upplýsingaflæði og gegnsæi
í verði, en fram að því hafði verð­
lag á kvóta verið talið of hátt og
sveiflugjarnt. Verð á greiðslumarki
frá því uppboðsmarkaður var tek­
inn upp árið 2010 og út árið 2013
var milli 360­370 krónur á lítra á
núvirði, sem teldist ansi hátt í dag
en var þó nokkuð lægra en tíðkað­
ist fyrir tíma tilboðsmarkaðarins.
Eftirspurn eftir greiðslumarki dróst
svo saman 2013­2014 og verðið
lækkaði, en þá var meira selt af
mjólk á innlendum markaði en
nam greiðslumarki sem og að sama
verð fékkst fyrir umframmjólk og
mjólk sem framleidd var innan
greiðslumarks. Fullt gjald fékkst
fyrir umframmjólk þar til um mitt
ár 2016 en síðan þá hefur verð fyrir
hana rýrnað mjög, nú síðast með
lækkun úr 29 krónum á lítrann í
20 krónur sem tók gildi 1. ágúst.
Stöðugleiki tekur við af óróleika
Þegar ákvörðun um fyrirkomulag
viðskipta með greiðslumark er
tekin þarf að líta til margra þátta.
Við hófum þá vinnu snemma og til
að mynda vann Rannsóknamiðstöð
Háskólans á Akureyri greinargerð
sem birt var í lok árs 2018. Þegar
litið er til verðþróunar á greiðslu­
marki frá upphafi markaðsfyrir­
komulagsins, lækkunar á verði fyrir
umframmjólk og þess þrýstings
sem kominn er á viðskiptin töldum
við því ásættanlegt að hámarks­
verð yrði sett sem þrefalt afurða­
stöðvaverð hvers tíma, enda um
hámarksverð að ræða en ekki fast
verð. Við stöndum keik á bakvið
þá ákvörðun að viðskiptum sé best
háttað í gegnum miðlægan markað
með hámarksverði, líkt og aðal­
fundir LK síðastliðna tveggja ára
hafa ályktað um.
Með nýju fyrirkomulagi, og þá
helst þeirri staðreynd að það mun
gilda til lengri tíma, ætti bæði
að komast skrið á viðskipti með
greiðslumark og síðar jafnvægi á
framboð og eftirspurn.
Arnar Árnason,
formaður Landssambands
kúabænda
Herdís Magna Gunnarsdóttir,
varaformaður Landssambands
kúabænda
Arnar Árnason. Herdís Magna Gunnarsdóttir.
Bænda