Morgunblaðið - 29.08.2020, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. ÁGÚST 2020
Þegar ekið er inn eftir Hvalfirði, sunnan megin, líður ekki á lönguþar til komið er að skilti sem á stendur: Velkomin í Kjósina. Þettaer hefðbundið skilti að flestu leyti, en það sem vekur athygli erákveðni greinirinn. Umrætt svæði heitir á flestum kortum Kjós,
en það hefur þótt hljóma kumpánlegra að samræma skiltið þeirri málvenju
sem hefur skapast, að vera á leið „í Kjósina“.
Án efa hafa fleiri sömu sögu að segja úr sínu nærumhverfi, um ákveðinn
greini sem hefur húkkað sig á opinber nöfn, og ég geri ráð fyrir að þeir hafi á
því sterka skoðun – í það minnsta ef haft
er í huga uppistandið sem verður einatt
þegar vinir tónlistar- og ráðstefnuhúss-
ins Hörpu heyra aðra segjast hafa farið
„í Hörpuna“. Þá fara þeir alveg á líming-
unum, hrylla sig og jesúsa, en þeir sem
fóru „í Hörpuna“ eru vísast ekki að gera
annað en tjá væntumþykju sína með því
að „þúa“ húsið – þeir eru vanir að fara í
Perluna og Þjóðleikhúsið (þar sem
greinirinn er reyndar hluti nafnsins,
eins og hinir fyrri benda æstir á).
Sumsé, hvernig skapast slík málvenja og hvað merkir hún? Er þetta svip-
að og að kalla Sigurð Sigga, því þannig þumlungast hann nær hjartanu? Eða
er þetta sjálfvirk sótt? Sumir skeyta hinum ákveðna greini beinlínis við allt;
þeir sigldu með Fagranesinu, eru fluttir í Hafnarfjörðinn og vinna í Ármúl-
anum – elska þeir þá Ármúla? – en þegar allt kemur til alls er þetta nú ekki
háskalegri farsótt en svo að
við erum öll hamingjusamlega
smituð: „Amma á Melteignum
sendi okkur alltaf jólagjafir í
Skipasundið.“ Alþekkt.
Ákveðin heiti virðast samt
liggja betur við höggi en önn-
ur, eða er ekki minna gert af
því að krýna fleirtöluorð ákveðnum greini, svo sem Kjarvalsstaði eða Ýdali?
Og þó: Dalirnir! Það er hinn besti samkvæmisleikur að máta siðinn við ólík
sérnöfn og rýna í hvað gerist. Ákveðinn greinir breytir jafnvel merkingu
þess sem við segjum, enda ekki það sama að vera ættaður af Skaga eða af
Skaganum.
Þekkt er líka að greinirinn spari langar romsur, dæmi: Samband ís-
lenskra samvinnufélaga = Sambandið. Mörgum blæddi þó í augum – í al-
vöru, ég man eftir slíkum umræðum – þegar fram stigu fyrirtæki með sam-
nöfn sem heiti, og „hertóku“ þannig með aðstoð greinisins heilu
uppfinningarnar (Síminn, Skjárinn ). Ennfremur er margreynt trix að þykj-
ast vera sá eini í tilteknum bransa, í það minnsta aðal, með svipaðri aðferð
(Apótekið, Forlagið, Krambúðin).
Ákveðni greinirinn (ath., þarna setti ég ákveðinn greini á hann sjálfan) er
þannig til ýmissa hluta nytsamlegur, bæði í markaðssetningu og skemmti-
legum málvenjum. Og óvæntastur – en um leið skiljanlegastur – er hann á
nýjasta rétti Hamborgarafabrikkunnar (já, ákv. greinir lengir gjarnan orð-
in) þar sem mætast í einum skurðpunkti hjartkæra, kumpánlega og sölu-
vænlega virknin: Nýjasti borgarinn er kominn á matseðilinn. Hann heitir
Laddinn.
Hver elskar ekki
Ármúlann?
Tungutak
Sigurbjörg Þrastardóttir
sitronur@hotmail.com
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Málvenjur Harpan eða Harpa?
Eitt af mikilvægustu verkefnum ríkisstjórn-arinnar um þessar mundir er að leiðaþjóðina saman til sáttar og samstöðu. Þaðer áreiðanlega rétt, sem Katrín Jakobs-
dóttir forsætisráðherra sagði á Alþingi í fyrradag, að
við stöndum líklega frammi fyrir „dýpstu efnahags-
lægð í heila öld“.
Þessi djúpa efnahagslægð er óvenjuleg á allan
hátt. Hún nær til heimsbyggðarinnar allrar. Hún er
ekki til komin vegna mistaka í efnahagsstjórn ein-
stakra ríkja. Hún á sér aðrar rætur en þær, sem við
þekkjum bezt, svo sem þegar síldin hvarf aftur og
aftur eða vegna verðfalls á íslenzkum sjávarafurðum.
Það er ekki hægt að rífast um hana á venjulegum
pólitískum forsendum.
En efnahagslegar afleiðingar hennar eru svo alvar-
legar að þær geta kallað fram sundrungu og rifrildi
af margvíslegu tagi, auk enn alvarlegri afleiðinga,
svo sem að þeir sem minnst mega sín í samfélaginu
eigi ekki fyrir mat eða fyrir vetrarfatnaði fyrir börn-
in sín.
Og vegna þess að þessi djúpa efnahagslægð er svo
óvenjuleg kallar hún á pólitíska
nálgun í lýðræðisríkjum, sem
við erum ekki endilega vön. Og
meðal þess er að ríkisstjórnir
vinni markvisst að því að skapa sem víðtækasta sam-
stöðu um viðbrögð.
Það gengur misjafnlega og sums staðar hörmulega
eins og sjá má í Bandaríkjunum, þar sem forseti
landsins sér þá von helzta til að ná endurkjöri að ýta
undir sem mesta sundrungu.
Við erum svo heppin hér á Íslandi, að hafa nú
ríkisstjórn, sem spannar hið pólitíska litróf í ríkara
mæli en nokkur ríkisstjórn í rúmlega 70 ár. Og það
út af fyrir sig ætti að stuðla að sáttum og samlyndi.
En það má líka merkja á málflutningi fulltrúa ein-
stakra stjórnarandstöðuflokka að þeir skilja og
skynja mikilvægi þess að ná slíkri samstöðu. Það
mátti m.a. heyra á Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur,
formanni Viðreisnar, í RÚV í fyrrakvöld og reyndar
líka á Helgu Völu Helgadóttur, þingmanni Samfylk-
ingar, í Kastljósi sama kvöld.
Viðfangsefnin eru svo alvarleg að hefðbundið
flokkspólitískt japl og jaml á einfaldlega ekki við um
þessar mundir. Það er alveg ljóst að í öllum flokkum
er að finna þingmenn, sem hafa ekki áttað sig á
þessum breyttu viðhorfum. Þeir hinir sömu eiga eftir
að finna að á þá er ekki hlustað og verður ekki hlust-
að.
Eðli málsins samkvæmt er það ríkisstjórnarinnar
að hafa forystu um samráð, bæði innan og utan
þings. Í síðara tilvikinu á það auðvitað við um aðila
vinnumarkaðar og einstök félagasamtök og þar á
meðal Hagsmunasamtök heimilanna vegna þess, að
fjölmörg heimili standa nú þegar frammi fyrir erf-
iðum vandamálum, eins og m.a. mátti sjá á forsíðu
Fréttablaðsins fyrr í þessari viku, þar sem fram
kom, að bæði Hjálparstofnun kirkjunnar og Fjöl-
skylduhjálpin verða þess vör, að meiri eftirspurn er
eftir mat og fatnaði fyrir börn fyrir veturinn.
Mikilvægi þess að fólk hafi í sig og á og geti klætt
börnin sín við hæfi að vetri til er slíkt að um það er
áreiðanlega enginn ágreiningur í okkar litla samfélagi
og þess vegna á að vera auðvelt að ná pólitískri sam-
stöðu um aðgerðir til þess að tryggja það.
Þroskuð pólitísk forysta skiptir máli á tímum sem
þessum.
Komi hún ekki til getur það leitt til óróa í sam-
félaginu, sem gæti jafnvel orðið meiri en við kynnt-
umst á fyrstu árunum eftir hrun. Atvinnuleysi er
þegar orðið mikið og á eftir að aukast. Atvinnulaust
fólk sem á ekki fyrir mat fyrir sig og börnin sín
næsta dag getur gripið til örvæntingarfullra ráða.
Það er hlutverk stjórnmálamanna, hvort sem er í
stjórn eða stjórnarandstöðu, að
stuðla að því að slíkt ástand
skapist ekki.
Á fyrri hluta síðustu aldar og
fram yfir miðja öldina voru átök á vinnumarkaði svo
hörð að það lá við handalögmálum og stundum kom
jafnvel til þeirra.
Harkan var svo mikil, að dæmi voru um að verk-
fallsverðir stöðvuðu mjólkurbíla, sem voru á leið til
höfuðborgarinnar með mjólk, og helltu henni niður.
Bjarni heitinn Benediktsson, þá forsætisráðherra,
átti á Viðreisnarárunum manna mestan þátt í að
skapa traust á milli stjórnvalda og verkalýðsleiðtoga,
sem var lykillinn að því að við náðum okkur skjótt
upp úr djúpri efnahagslægð á árunum 1967-1969.
Með því hafði hann varanleg áhrif á viðhorf yngri
kynslóða, sem á þeim tíma störfuðu innan Sjálfstæð-
isflokksins, til verkalýðshreyfingarinnar og leiðtoga
hennar.
Tveimur áratugum síðar hafði Einar Oddur Krist-
jánsson forystu um að leiða vinnuveitendur til sam-
starfs við verkalýðshreyfinguna um svonefnda þjóð-
arsáttarsamninga á vinnumarkaðnum.
Í báðum tilvikum kom skýrt í ljós, að sátt og sam-
staða skipti máli og var farsælli leið fyrir samfélag
okkar í erfiðum aðstæðum en endalausar deilur og
pólitískt orðaskak.
Nú stöndum við á ný á áþekkum tímamótum og hér
hafa verið nefnd. Það sem skiptir mestu máli nú er
víðtæk samstaða á milli ólíkra þjóðfélagsafla um við-
brögð og aðgerðir vegna veirunnar og efnahagslegra
áhrifa hennar. Það skiptir máli að koma atvinnuveg-
unum og einstökum fyrirtækjum til hjálpar en það
skiptir ekki minna máli að standa vörð um heimilin í
landinu, þá þjóðfélagshópa, sem minna mega sín, og
börnin, hinar uppvaxandi kynslóðir Íslendinga.
Þess vegna er það eitt mikilvægasta verkefni kjör-
inna fulltrúa þjóðarinnar nú að stuðla að þjóðarsátt
og samstöðu.
Þjóðarsátt og samstaða …
… ekki sundrung og rifrildi
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Eftir því sem ég skoða betur rit-höfundarferil Snorra Sturlu-
sonar myndast skýrar tilgáta um
hann í mínum huga. Hún er þessi:
Snorri semur Eddu, áður en hann
fer á fund Noregskonungs, í því
skyni að endurvekja skáldskap-
arlistina, hefðbundna aðferð Íslend-
inga til að afla sér fjár og frama í
konungsgarði. Þegar hann kemur til
Noregs 1218 eru þeir Hákon kon-
ungur og Skúli jarl ævareiðir Íslend-
ingum fyrir átök við norska kaup-
menn. Hafa þeir við orð að senda her
til Íslands. Snorri verður þess
áskynja, að þeir ætli raunar að
ganga lengra og leggja undir sig Ís-
land. Hann vill sjálfur, að Íslend-
ingar séu vinir konungs, ekki þegnar.
Nærtækt er því að friða konung með
blíðmælum, en setjast við það, þegar
heim kemur 1220, að semja sögu
þess konungs, sem áður hafði árang-
urslaust seilst til mannaforráða á Ís-
landi, Ólafs digra, núverandi konungi
til eftirbreytni.
Snorri semur þessa sögu, Ólafs
sögu helga, fyrst allra kon-
ungasagna, og er ris hennar, þegar
Einar Þveræingur flytur ræðu sína á
Alþingi 1024 og minnir á, að kon-
ungar séu misjafnir, sumir góðir og
aðrir vondir, og sé því best að hafa
engan konung. Í henni er líka ræða
Þórgnýs lögmanns til Svíakonungs
1018 um, að hann skuli settur af,
haldi hann ekki frið og lög við bænd-
ur. Snorri hefur frjálsari hendur um
að bera Svíakonungi illa söguna en
Ólafi digra, dýrlingi norsku kirkj-
unnar.
Síðan ákveður Snorri að teygja
verkið í báðar áttir, skrifa heild-
arsögu Noregskonunga, Heims-
kringlu. Hann gerir þar greinarmun
á hinum góðu konungum, sem héldu
sköttum í hófi og virtu hin fornu lög,
og hinum vondu, sem voru ágjarnir
og ófriðsamir. Framarlega í Heims-
kringlu setur hann sögu, sem hann
hefur eflaust samið sjálfur eins og
ræður Einars og Þórgnýs. Hún er
um landvættirnar, sem verja Ísland,
en með henni er Snorri að segja
Noregskonungi, að erfiðara kunni að
vera að leggja Ísland undir sig með
hervaldi en hann haldi. Snorri er eins
og Sighvatur Þórðarson á undan
honum hinn fullkomni hirðmaður.
Hann segir konungi óbeint hug sinn í
ræðum Einars og Þórgnýs og sög-
unni um landvættirnar. Heims-
kringla er Bersöglismál í óbundnu
máli.
Jafnframt er Heimskringla í raun
um árekstur tveggja stjórnmála-
hugmynda, hinnar fornu germönsku
hugmyndar um Genossenschaft, lýð-
vald, jafningjasamband, eins og var á
Íslandi, og hinnar nýju hugmyndar,
sem kemur frá Róm, um Herrschaft,
drottinvald, konungsstjórn, eins og
hafði myndast í Noregi, en um þann
árekstur mætti segja margt.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvað skýrir rithöf-
undarferil Snorra?
Um er að ræða tvær samliggjandi jarðir. Á hvorri jörð eru fjós og ágæt íbúðarhús. Framleiðsluréttur í mjólk
er um 492.935. Ræktað land er talið vera um 160 ha. Ekki er mjólkurframleiðsla á jörðunum sem stendur
og seljast jarðirnar án bústofns og véla.
Nánari upplýsingar veitir Steindór Guðmundsson löggiltur fasteignasali 862 1996 steindor@log.is
Steindór Guðmundsson | Löggiltur fasteignasali | Fasteignasala Lögmanna Suðurlandi ehf.
802 Selfoss | sími 480 2901 | steindor@log.is | www.log.is
LÖGMENN SUÐURLANDI
Akurey 2 og Akurey 3, Rangárþingi eystra