Gerðir kirkjuþings - 2018, Page 12

12 13
að rofa til eftir áþján og ýmiss konar erfiðleika, sem að þjóðinni steðjuðu og tengja þannig
þátíð, nútíð og framtíð, minnug þess, að ef við rjúfum þau tengsl slítum við í sundur
mikilvægan hlekk í þjóðarsögu okkar og menningu. Enda er íslensk kirkjusaga samofin
sögu þjóðar og menningar.“
Af þessari tilvitnun má ljóst vera að langt er um liðið síðan kirkjunnar menn fóru
að ræða um sjálfstæði kirkjunnar. Það var og er þróunarverkefni að koma breytingum
á. Kirkjan hefur það hlutverk að boða fagnaðarerindið og til þess þarf hún mannafla á
launum, skipulag og regluverk sem styður það hlutverk hennar.
Kirkjuþing hefur nú starfað í 20 ár eftir því lagaumhverfi sem nú er í gildi. Strax á
fyrsta kirkjuþingi var samþykkt að leitað skyldi álits á því hvert væri valdsvið og verkefni
kirkjuþings íslensku þjóðkirkjunnar annars vegar og kirkjuráðs hins vegar samkvæmt
lögum nr. 78/1997 um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar. Voru fengnir til þess
tveir lögfræðingar, Eiríkur Tómasson og Þorgeir Örlygsson. Þeir skiluðu álitu sínu þann
20. ágúst 1999 og hefur lengst af verið farið eftir þessu áliti í vinnubrögðum og verkferlum.
Til að skerpa á valdmörkum biskups Íslands og kirkjuráðs þjóðkirkjunnar var leitað
eftir áliti þriggja lögfræðinga. Í inngangi álitsgerðar þeirra segir: „Með bréfi kirkjuráðs
20. nóvember 2015 voru Gestur Jónsson hæstaréttarlögmaður, Pétur Kr. Hafstein fyrrum
hæstaréttardómari og Trausti Fannar Valsson dósent við lagadeild Háskóla Íslands
skipaðir í nefnd sem hefði það hlutverk meðal annars að greina, skýra og gefa álit á ábyrgð
biskups Íslands annars vegar og kirkjuráðs hins vegar þannig að glögglega mætti greina á
milli ábyrgðar, vald- og verksviðs hvors aðila um sig.“ Nefndin ákvað á fyrsta fundi sínum
1. desember 2015 að Pétur Kr. Hafstein myndi leiða störf hennar. Ágreiningslaust er að
málsaðilar þess réttarágreinings sem lagður er fyrir nefndina eru tveir, annars vegar biskup
Íslands sem jafnframt er forseti kirkjuráðs og hins vegar hinir fjórir kjörnu kirkjuráðsmenn.
Í meðfylgjandi erindisbréfi kirkjuráðs er verkefni nefndarinnar þannig afmarkað að óskað
er álits hennar á ábyrgð hvors málsaðila um sig samkvæmt ofangreindu. Þá er jafnframt
óskað eftir því að staða og ábyrgð kirkjuþings sé skýrð í tengslum við þetta eftir því sem við
eigi. Loks er óskað álits á því hvort biskup Íslands, biskupsstofa, kirkjuráð og kirkjuþing
séu stjórnvöld og hvort þá sé um að ræða hliðsett, æðra eða lægra sett stjórnvöld og hver
sé ábyrgð og staða viðkomandi stjórnvalds í því samhengi.”
Álit lögfræðinganna þriggja styður að mínu mati þau vinnubrögð sem viðhöfð höfðu
verið til ársins 2014 og byggðu á áliti Eiríks og Þorgeirs um valdsvið og verkefni kirkjuþings
og kirkjuráðs. Í áliti lögfræðinganna þriggja frá 2016 er tekið undir það sjónarmið sem gilt
hafði að „Biskupsstofa er embættisskrifstofa biskups Íslands og undir forstöðu hans“ og
„að hann hefur vald um skipulag og starfslið stofnunarinnar.“
Í álitinu kemur einnig fram að kirkjuráð hefur „það hlutverk að (1) hafa yfirumsjón
með heildarfjárhag þjóðkirkjunnar, (2) láta vinna heildaryfirlit yfir fjármál þjóðkirkjunnar
fyrir kirkjuþing, (3) gera fjárhagsáætlun fyrir þjóðkirkjuna í heild og (4) standa skil á því
gagnvart kirkjuþingi að reikningar stofnana og embætta kirkjunnar hafi hlotið viðhlítandi
endurskoðun. Það hversu mikið vald felst í gerð fjárhagsáætlunar fer hins vegar eftir eðli
þess verkefnis sem um ræðir hverju sinni og hversu ríkar valdheimildir önnur kirkjuleg
stjórnvöld hafa um nánari útfærslu þeirra að lögum.“