Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 70

einkennum eins og svima og þreytu. SNRIS-lyf (serotonin-no-
repinephrine reuptake inhibitors) hafa einnig reynst vel. Ekki
er mælt með að nota bensódíasepínes-lyf og alls ekki í langan
tíma en aldraðir geta verið í fallhættu og truflun getur orðið á
vitrænni getu þeirra. Þau gætu þó hjálpað með að brúa bilið
þangað til SSRI- eða SNRIS-lyfin byrja að virka. Stundum líða
nokkrar vikur þangað til lyfin ná fullri virkni (Andreescu og
Varon, 2015; Bandelow o.fl., 2017).
Hugræn atferlismeðferð
Hugræn atferlismeðferð (HAM) hefur góð áhrif á kvíða hjá
öldruðum en meðferðin er notuð m.a. við þunglyndi og ýmiss
konar kvíðaröskun. Þetta er sálfræðimeðferð sem hefur reynst
vel hjá þeim sem eru með kvíða (Bandelow o.fl., 2017; Dear
o.fl., 2015). Áhugi fólks á HAM fer sívaxandi. Meðferðin bygg-
ist á því að breyta hugarfari og hegðun sem stuðla að ein-
kennum. Fólk er þjálfað í að takast betur á við áreiti sem veldur
einkennum. Notuð eru viðtöl og gerð heimavinna. HAM-
meðferð sem er sérstaklega ætluð til að minnka streitu hefur
verið notuð hjá öldruðum með góðum árangri og hentar vel
þeim sem eru með langvarandi heilsufarsvandamál. Þá er beitt
hugleiðslu, öndunaræfingum og jóga. Það hefur sýnt sig að
HAM-meðferð meðal aldraðra minnkar kvíða, bætir vitræna
getu og dregur úr áhyggjum (Crane o.fl., 2017; Lenze o.fl.,
2014). Sálfræðingar og fleiri fagaðilar eru með HAM-námskeið
víðs vegar á Íslandi, t.d. á Heilsugæslu höfuðborgar svæð is ins,
en til þess að skrá sig þarf tilvísun frá lækni (Heilsu gæslan,
e.d.).
Hvernig er árangur metinn?
Til að meta árangur og bæta batahorfur þarf að gefa hinum
aldraða nægan tíma, leyfa honum að tala, sýna honum virð -
ingu og samhug. Það þarf að leyfa honum að spyrja en forðast
skal flókin orðasambönd við útskýringar. Fylgjast þarf með
hvort hinum aldraða líður betur eftir að meðferð hófst og
hvort einkenni eru farin að minnka eða jafnvel horfin. Mikil-
vægt er að einstaklingurinn fái félagslegan stuðning og geti
þannig náð betri stjórn á streitu. Fræða þarf hinn aldraða og
aðstandendur hans um kvíðann og hvernig best er að stjórna
honum. Gott er að afhenda bæklinga með nægilega stóru letri
og útskýra þá vel og biðja hinn aldraða um að endurtaka það
sem sagt var til að ganga úr skugga um að hann hafi skilið allt
(Kennedy-Malone o.fl., 2019).
Lokaorð
Ljóst er að kvíði er algengur hjá öldruðum en oft ómeð höndl -
aður. Hann getur aukið hættu á hjarta- og æðasjúkdómum og
því er mikilvægt að hann sé greindur og meðhöndlaður. Hjúkr -
unarfræðingar þurfa að vera vakandi fyrir einkennum kvíða
og hverjir eru í meiri hættu en aðrir. Aldraðir eru búnir að
reyna ýmislegt í gegnum lífið, eins og ástvinamissi og heilsu-
tap. Við þurfum að gefa okkur tíma í að hlusta og spyrja um
líðan. Lyf geta oft hjálpað en það þarf að fylgjast með virkni
þeirra á kvíðann, aukaverkunum og milliverkunum. Hugræn
atferlismeðferð hefur góð áhrif á aldraða og er mikilvæg fyrir
þá sem eru með kvíða og einhvers konar geðröskun. Mikilvægt
er að aldraðir hugi að heilsueflingu og kunni að minnka streitu
svo að þeir geti notið meiri lífsgæða.
Grein skrifuð undir handleiðslu dr. Ingibjargar Hjaltadóttur sem
verkefni í námskeiði um klínísk viðfangsefni í öldrunarhjúkrun
við HÍ.
Heimildaskrá
Andreescu, C. og Varon, D. (2015). New research on anxiety disorders in the
elderly and an update on evidence-based treatments. Current Psychiatry
Reports, 17, (53). doi:10.1007/s11920-015-0595-8
Bandelow, B., Michaelis, S. og Wedekind, D. (2017). Treatment of anxiety
disorders. Dialogues Clin Neurosci, 19(2), 93–107.
Breeman, S., Cotton, S., Fielding, S. og Jones, G., T. (2015). Normative data
for the hospital anxiety and depression scale. Qual life res, 24, 391–398.
doi:10.1007/s11136-014-0763-z
Catuzzy, J. E. og Beck, K. D. (2014). Anxiety vulnerability in women: A two-
hit hypothesis. https://doi.org/10.1016/j.expneurol.2014.01.023
Clifford, K., Duncan, N., Heinrich, K. og Shaw, J. (2015). Update on manag-
ing generalized anxiety disorder in older adults. Journal of Gerontological
Nursing, 41(4), 10–20. doi:10.3928/00989134-20150313-03
Crane, R. S., Brewer, J., Feldman, C., Kabat-Zinn, J., Santorelli, S., Williams,
J. M. G. og Kuyken, W. (2017). What defines mindfulness-based pro-
grams? The warp and the weft. Psychological Medicine, 47, 990–999.
doi:10.1017/S003329171600331
Dear, B. F., Zou, J. B., Ali, S., Lorian, C. N., Johnston, L., Sheehan, L., …Titov,
N. (2015). Clinical and cost-effectiveness of therapist-guided internet-de-
livered cognitive behavior therapy for older adults with symptoms of anxi-
ety: A randomized controlled trial. Behavior Therapy, 46, 206–217.
Emdin, C. A., Odutayo, A., Wong, C. X., Tran, J., Hsiao, A. J. og Hunn, B. H.
(2016). Meta-analysis of anxiety as a risk factor for cardiovascular disease.
The American Journal of Cardiology, 118(4), 511–519. doi:10.1016/j.amjc-
ard.2016.05.041
Heilsugæslan (e.d.). Það er engin heilsa án geðheilsu. Hugræn atferl-
ismeðferð-Hópar. Sótt á https://www.heilsugaeslan.is/thjonusta-stodv
anna/salfraedithjonusta/#Tab1
Kennedy-Malone, L., Martin-Plank, L. og Duffy, E. G. (2019). Advanced prac-
tice nursing in the care of older adults (2. útgáfa). Psychosocial Disorders,
428–468. F.A. Davis Company, Philadelphia.
Lenze, E. J., Hickman, S., Hershey, T., Wendleton, L., Ly, K., Dixon, D. …
Wetherell, J. L. (2014). Mindfulness-based stress reduction for older adults
with worry symptoms and co-occurring cognitive dysfunction. Interna-
tional Journal of Geriatric Psychiatry, 29(10), 991–1000. doi:10.1002/
gps.4086
Pachana, A. N. og Byrne, J. G. (2012). The Geriatric Anxiety Inventory: In-
ternational use and future directions. Australian Psychologist, 47, 33–38.
doi:10.1111/j.1742-9544.2011.00052.x
kristrún anna skarphéðinsdóttir
70 tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 96. árg. 2020
Til að meta árangur og bæta batahorfur þarf að
gefa hinum aldraða nægan tíma, leyfa honum
að tala, sýna honum virðingu og samhug. Það
þarf að leyfa honum að spyrja en forðast skal
flókin orðasambönd við útskýr ingar.