Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 71
Útdráttur
Á Íslandi ölgar í hópi háaldraðra eins og annars staðar í heiminum.
Það kallar á aukna og bætta þjónustu við þennan aldurshóp. Einstak-
lingum með heilabilunarsjúkdóma fer því einnig ölgandi en sjúk-
dómunum fylgja ýmis taugasálfræðieinkenni. Hegðunarvandi sem
birtist hjá allt að 90% einstaklinga með heilabilun veldur hinum
aldraða og aðstandendum hans mikilli streitu og dregur úr vellíðan
og lífsgæðum.
Tilgangur: Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna hve hegðunar-
vandi er algengur hjá íbúum á íslenskum hjúkrunarheimilum og tengsl
hans við vitræna skerðingu, þunglyndi, verki, virkni og notkun ötra.
Aðferð: Rannsóknin var megindleg, aursýn og lýsandi. Við töl fræði -
lega greiningu var notað interRAI-MDS 2.0 mat 2596 íbúa sem
dvöldu á hjúkrunarheimilum árið 2014 og voru gögnin fengin hjá
Embætti landlæknis.
Niðurstöður: Meðalaldur íbúanna var 84,4 ár, 37,2% úrtaksins voru
karlar og 62,8% konur. Þá var meðaltal einkenna um hegðunarvanda
hæst hjá þeim sem voru með blandað form heilabilunar (0,34–1,15)
og minnst hjá einstaklingum sem ekki höfðu heilabilunarsjúkdóma
(0,07–0,31). Einnig kom í ljós jákvæð fylgni á milli hegðunarvanda
og þunglyndiseinkenna (Sp-ró = 0,399; p < 0,0001), meiri verkja
(Sp-ró = 0,099; p < 0,0001), minni virkni (Sp-ró = 0,224; p < 0,0001)
og ötranotkunar (Sp-ró = 0,145; p < 0,0001).
Ályktun: Niðurstöðurnar gefa yfirlit yfir algengustu atferlis- og tauga-
sálfræðieinkenni íbúa á hjúkrunarheimilum. Verkir, þunglyndi,
skortur á örvun og virkni og notkun ötra eru þættir sem taka þarf
tillit til þegar verið er að meta og veita meðferð við hegðunarvanda
hjá íbúum hjúkrunarheimila til að bæta líðan þeirra. Aukin þekking
á þessum þáttum er mikilvæg til að greina og meta orsakir hegðunar -
vanda. Mikilvægt er að tryggja nægilega þekkingu þeirra sem starfa
á hjúkrunarheimilum í að meðhöndla hegðunarvanda til að hægt sé
að veita árangursríka, einstaklingsbundna meðferð.
Lykilorð: Hegðunarvandi, verkir, þunglyndi, virkni, ötrar og interRAI-
MDS
Inngangur
Langlífi hefur aukist mjög á síðustu árum og því má gera ráð
fyrir því að ölgun verði í hópi þeirra sem greinast með lang-
vinna sjúkdóma af ýmsu tagi. Algengasta tegund öldrunarsjúk-
dóma er heilabilun en sjúkdómar sem valda heilabilun eru yfir
50 talsins (Kales o.fl., 2015). Algengasti heilabilunarsjúkdóm-
urinn er alzheimers-sjúkdómur og má rekja 50% allra heila-
bilana til hans. Aðrar algengar tegundir heilabilunarsjúkdóma
eru Lewy body, æðaheilabilun og framheilabilun (Bekris o.fl.,
2010).
Einkenni þessara heilabilunarsjúkdóma eru margvísleg og
misáberandi. Algengust eru svokölluð atferlis- og taugasál -
fræðieinkenni en þau fela í sér safn ákveðinnar hegðunar- eða
sálfræðieinkenna sem greina má hjá fólki með heilabilun
(Gerdner, 2010). Helstu einkennin eru þunglyndi, kvíði, of-
skynjanir, ranghugmyndir, óróleiki, árásargirni, sinnuleysi,
svefntruflanir og innsæisleysi eða hvatvísi. Talið er að eitt eða
fleiri þessara einkenna komi fram hjá allt að 90% þessara
sjúklinga einhvern tímann í sjúkdómsferlinu (Kales o.fl., 2015)
og að þessi atferlis- og taugasálfræðieinkenni hafi mikil áhrif
á lífsgæði einstaklingsins og þá umönnun sem hann fær hvort
sem er í heimahúsum eða á hjúkrunarheimili (Auer o.fl.,
2018).
Margt getur ha áhrif á tilkomu og birtingarmynd atferlis-
og taugasálfræðieinkenna og er talið að þau stafi af samspili
líffræðilegra og persónubundinna þátta hjá einstaklingnum
sem og ytri aðstæðum. Sjúkdómurinn veldur margvíslegum
breytingum á starfsemi heila og taugafrumna sem í framhald-
inu veldur breytingum á hegðun og atferli sjúklingsins (Bekris
tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 96. árg. 2020 71
Sólveig Hrönn Gunnarsdóttir, Heilbrigðisstofnun Suðurlands
Ingibjörg Hjaltadóttir, Landspítala, Háskóla Íslands
Hegðunarvandamál á hjúkrunarheimilum og tengsl
við heilsufar, virkni og ötranotkun
Nýjungar: Tíðni hegðunarvanda meðal íbúa hjúkrunarheim-
ila er mest meðal einstaklinga með alzheimers-sjúkdóm og
blandað form heilabilunar auk þess sem þunglyndi, verkir,
skortur á dægrastyttingu og notkun ötra getur aukið líkur
á hegðunarvanda meðal íbúa.
Hagnýting: Þá er mikilvægt að tryggja nægjanlega þekkingu
heilbrigðisstarfsmanna á einkennum um hegðunarvanda og
tryggja mannafla til þess að sinna virkniþörfum og líkam-
legum þörfum íbúanna.
Þekking: Einkenni um hegðunarvanda voru mest hjá sjúk-
lingum með blandað form heilabilunar. Einnig kom í ljós
jákvæð fylgni á milli hegðunarvanda og þunglyndisein-
kenna, meiri verkja, minni virkni og ötranotkunar.
Áhrif á störf hjúkrunarfræðinga: Hjúkrunarfræðingar þurfa
að hafa þekkingu á með ferð sem hægt er að veita til þess að
draga úr hegðunarvanda, þar á meðal meðferð án lya, og
geta veitt öðrum starfsmönnum fræðslu um þau meðferðar -
úrræði.
Hvers vegna ættir þú að lesa þessa grein?