Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Síða 71

Útdráttur
Á Íslandi ölgar í hópi háaldraðra eins og annars staðar í heiminum.
Það kallar á aukna og bætta þjónustu við þennan aldurshóp. Einstak-
lingum með heilabilunarsjúkdóma fer því einnig ölgandi en sjúk-
dómunum fylgja ýmis taugasálfræðieinkenni. Hegðunarvandi sem
birtist hjá allt að 90% einstaklinga með heilabilun veldur hinum
aldraða og aðstandendum hans mikilli streitu og dregur úr vellíðan
og lífsgæðum.
Tilgangur: Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna hve hegðunar-
vandi er algengur hjá íbúum á íslenskum hjúkrunarheimilum og tengsl
hans við vitræna skerðingu, þunglyndi, verki, virkni og notkun ötra.
Aðferð: Rannsóknin var megindleg, aursýn og lýsandi. Við töl fræði -
lega greiningu var notað interRAI-MDS 2.0 mat 2596 íbúa sem
dvöldu á hjúkrunarheimilum árið 2014 og voru gögnin fengin hjá
Embætti landlæknis.
Niðurstöður: Meðalaldur íbúanna var 84,4 ár, 37,2% úrtaksins voru
karlar og 62,8% konur. Þá var meðaltal einkenna um hegðunarvanda
hæst hjá þeim sem voru með blandað form heilabilunar (0,34–1,15)
og minnst hjá einstaklingum sem ekki höfðu heilabilunarsjúkdóma
(0,07–0,31). Einnig kom í ljós jákvæð fylgni á milli hegðunarvanda
og þunglyndiseinkenna (Sp-ró = 0,399; p < 0,0001), meiri verkja
(Sp-ró = 0,099; p < 0,0001), minni virkni (Sp-ró = 0,224; p < 0,0001)
og ötranotkunar (Sp-ró = 0,145; p < 0,0001).
Ályktun: Niðurstöðurnar gefa yfirlit yfir algengustu atferlis- og tauga-
sálfræðieinkenni íbúa á hjúkrunarheimilum. Verkir, þunglyndi,
skortur á örvun og virkni og notkun ötra eru þættir sem taka þarf
tillit til þegar verið er að meta og veita meðferð við hegðunarvanda
hjá íbúum hjúkrunarheimila til að bæta líðan þeirra. Aukin þekking
á þessum þáttum er mikilvæg til að greina og meta orsakir hegðunar -
vanda. Mikilvægt er að tryggja nægilega þekkingu þeirra sem starfa
á hjúkrunarheimilum í að meðhöndla hegðunarvanda til að hægt sé
að veita árangursríka, einstaklingsbundna meðferð.
Lykilorð: Hegðunarvandi, verkir, þunglyndi, virkni, ötrar og interRAI-
MDS
Inngangur
Langlífi hefur aukist mjög á síðustu árum og því má gera ráð
fyrir því að ölgun verði í hópi þeirra sem greinast með lang-
vinna sjúkdóma af ýmsu tagi. Algengasta tegund öldrunarsjúk-
dóma er heilabilun en sjúkdómar sem valda heilabilun eru yfir
50 talsins (Kales o.fl., 2015). Algengasti heilabilunarsjúkdóm-
urinn er alzheimers-sjúkdómur og má rekja 50% allra heila-
bilana til hans. Aðrar algengar tegundir heilabilunarsjúkdóma
eru Lewy body, æðaheilabilun og framheilabilun (Bekris o.fl.,
2010).
Einkenni þessara heilabilunarsjúkdóma eru margvísleg og
misáberandi. Algengust eru svokölluð atferlis- og taugasál -
fræðieinkenni en þau fela í sér safn ákveðinnar hegðunar- eða
sálfræðieinkenna sem greina má hjá fólki með heilabilun
(Gerdner, 2010). Helstu einkennin eru þunglyndi, kvíði, of-
skynjanir, ranghugmyndir, óróleiki, árásargirni, sinnuleysi,
svefntruflanir og innsæisleysi eða hvatvísi. Talið er að eitt eða
fleiri þessara einkenna komi fram hjá allt að 90% þessara
sjúklinga einhvern tímann í sjúkdómsferlinu (Kales o.fl., 2015)
og að þessi atferlis- og taugasálfræðieinkenni hafi mikil áhrif
á lífsgæði einstaklingsins og þá umönnun sem hann fær hvort
sem er í heimahúsum eða á hjúkrunarheimili (Auer o.fl.,
2018).
Margt getur ha áhrif á tilkomu og birtingarmynd atferlis-
og taugasálfræðieinkenna og er talið að þau stafi af samspili
líffræðilegra og persónubundinna þátta hjá einstaklingnum
sem og ytri aðstæðum. Sjúkdómurinn veldur margvíslegum
breytingum á starfsemi heila og taugafrumna sem í framhald-
inu veldur breytingum á hegðun og atferli sjúklingsins (Bekris
tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 96. árg. 2020 71
Sólveig Hrönn Gunnarsdóttir, Heilbrigðisstofnun Suðurlands
Ingibjörg Hjaltadóttir, Landspítala, Háskóla Íslands
Hegðunarvandamál á hjúkrunarheimilum og tengsl
við heilsufar, virkni og ötranotkun
Nýjungar: Tíðni hegðunarvanda meðal íbúa hjúkrunarheim-
ila er mest meðal einstaklinga með alzheimers-sjúkdóm og
blandað form heilabilunar auk þess sem þunglyndi, verkir,
skortur á dægrastyttingu og notkun ötra getur aukið líkur
á hegðunarvanda meðal íbúa.
Hagnýting: Þá er mikilvægt að tryggja nægjanlega þekkingu
heilbrigðisstarfsmanna á einkennum um hegðunarvanda og
tryggja mannafla til þess að sinna virkniþörfum og líkam-
legum þörfum íbúanna.
Þekking: Einkenni um hegðunarvanda voru mest hjá sjúk-
lingum með blandað form heilabilunar. Einnig kom í ljós
jákvæð fylgni á milli hegðunarvanda og þunglyndisein-
kenna, meiri verkja, minni virkni og ötranotkunar.
Áhrif á störf hjúkrunarfræðinga: Hjúkrunarfræðingar þurfa
að hafa þekkingu á með ferð sem hægt er að veita til þess að
draga úr hegðunarvanda, þar á meðal meðferð án lya, og
geta veitt öðrum starfsmönnum fræðslu um þau meðferðar -
úrræði.
Hvers vegna ættir þú að lesa þessa grein?