Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 76

Fjötranotkun
Alls voru einhvers konar ötrar notaðir við umönnun 77,3%
einstaklinganna (n = 2007). Hins vegar var hlutfall íbúa með
líkamsötra einungis 3,5% (n = 92). Könnuð voru tengsl milli
ötranotkunar og heilabilunarsjúkdóma og kom í ljós að ekki
mældust marktæk tengsl milli þess hvort viðkomandi væri
með einhverja ötra og sjúkdómsgreiningar (χ2 = 3,502; p =
0,320). Rúmgrindur báðum megin, líkamsötrar eða stóll sem
hindrar að íbúinn geti staðið upp var notaður við umönnun
36,7% (953) íbúa í rannsókninni (mynd 1).
Fjötranotkun og hegðunarvandi
Marktæk veik fylgni var á milli þess hvort íbúi væri með ein-
hverja ötra, þ.e. stórar grindur báðum megin, hálfa grind
öðrum megin, líkamsötra, útlimaötra eða stól sem hindrar
að íbúi getið staðið upp, og einkenna um hegðunarvanda. Því
fleiri ötra, sem viðkomandi einstaklingur hafði, því meira var
um árásargirni í orði (Spearmans-ró = 0,059; p = 0,003), árás-
argirni í verki (Spearmans-ró = 0,115; p < 0,0001), ósæmilega
hegð un (Spearmans-ró = 0,145; p < 0,0001) og þess að hafna
umönnun (Spearmans-ró = 0,107; p < 0,0001). Fylgnin var
hins vegar mjög veik (sjá töflu 3).
Mynd 1. Hlutfall þeirra sem nota ákveðna tegund af ötrum.
UMRÆÐUR
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að einkenni um hegð -
unarvanda voru einkum hjá einstaklingum með blandað form
heilabilunar og minnst hjá einstaklingum sem ekki höfðu
heilabilunarsjúkdóma. Einkenni um hegðunarvanda, sem olli
andlegri vanlíðan hjá íbúanum eða var truflandi fyrir aðra
heimilismenn eða starfsfólk, var nokkuð mikil í rannsókninni
eða frá 11% til 31% og er það í samræmi við niðurstöður er-
lendra rannsókna. Rannsókn Galindo-Garre og félaga (2015)
sýndi svipaðar niðurstöður en þar var hlutfall einstaklinga sem
voru árásargjarnir í verki 15%. Í rannsókn Auer og félaga
(2018) kom í ljós að 80% íbúa hjúkrunarheimilis í Austurríki
sýndu eitt eða fleiri einkenni um hegðunarvanda og er það
mun hærra hlutfall en í þessari rannsókn.
Heildarhlutfall íbúa með þunglyndi í þessari rannsókn var
43% og er það svipað hlutfall og greint hefur verið frá í öðrum
rannsóknum. Þunglyndi virðist samkvæmt niðurstöðum þess-
arar rannsóknar vera algengt bæði hjá einstaklingum með
heilabilun og þeim sem ekki þjást af slíkum sjúkdómum þar
sem ekki var marktækur munur á tíðni þunglyndis eir sjúk-
dómsgreiningu íbúana. Í rannsókn Ellard og félaga (2014) kom
fram að hlutfall þunglyndis meðal íbúa á hjúkrunarheimilum
var um 40%. Önnur rannsókn Hartford og samstarfsmanna
(2017) sýndi svipaðar niðurstöður þar sem 43% einstaklinga
með heilabilun þjáðust af þunglyndi sem tengdist vitrænni
skerðingu og skertri getu til daglegra athafna.
Í niðurstöðum þessarar rannsóknar kemur einnig fram að
marktæk fylgni sé milli alvarleika þunglyndis og hegðunar-
vanda. Þessar niðurstöður eru í samræmi við niðurstöður
Galindo-Garre og félaga (2015) sem stóðu fyrir rannsókn í
Þýskalandi með interRAI-matstækinu og leiddu í ljós að það
sem helst stuðlaði að því að íbúi neitaði umönnun eða sýndi
árásargjarna hegðun var skortur á skilningi íbúans og þung-
lyndi. Framangreind einkenni hafa veruleg áhrif á lífsgæði ein-
staklinga og því er markviss greining og rétt meðferð þung -
lyndis hjá einstaklingum með heilabilun mikilvæg til að draga
úr hegðunarvanda. Jafnframt er þörf fyrir þekkingu á annarri
meðferð en lyameðferð til að meðhöndla og fyrirbyggja þung -
lyndi og hegðunarvanda, s.s. ölbreyttri afþreyingu og við -
bótar meðferð. Nýleg rannsókn bendir til að slík meðferð sé
veitt á flestum hjúkrunarheimilum en samt sem áður sé þörf
fyrir aukna þekkingu og stuðning til að styrkja starfsfólk í að
veita slíka meðferð (Ingibjörg Hjaltadóttir o.fl., 2019).
Í rannsókn á íbúum íslenskra hjúkrunarheimila voru alls
31% íbúanna með verki daglega og um 37% voru með verki sem
voru sjaldnar en daglega. Enn fremur kom í ljós að af þeim sem
voru með verki voru 48% með miðlungsmikla verki og hjá 13%
voru verkirnir stundum mjög slæmir eða óbærilegir. Þetta er í
samræmi við niðurstöður annarra rannsókna sem hafa bent til
að verkir væru algengir hjá íbúum hjúkrunarheimila og að allt
að 50% einstaklinga á hjúkrunarheimilum þjáist af verkjum
(Auer o.fl., 2018). Enn fremur sýna aðrar rann sóknir að verkir
eru oar til staðar hjá einstaklingum með vitræna skerðingu og
skerta getu til daglegra athafna (Björk o.fl., 2016). Niðurstöður
þessarar rannsóknar sýndu að því meiri verki sem einstaklingur
hafði á verkjakvarða því meiri var hegðunarvandinn, en fylgnin
var hins vegar veik. Í rannsókn Ahn og Horgas (2013) frá Flórida
voru könnuð tengsl verkja og hegðunarvanda. Niðurstöður
þeirra leiddu í ljós að einstaklingar með slæma verki voru ólík-
legri til að ráfa en aðrir íbúar en líklegri til að sýna árásargjarna
hegðun heldur en þeir sem ekki voru með verki.
Þessar niðurstöður gefa til kynna að árangursrík verkja -
meðferð geti verið hjálpleg til að draga úr árásargirni og óró-
leika hjá fólki með heilabilun. Nákvæmt verkjamat hjá ein -
staklingum sem ekki geta tjáð sig er flókið og því þarf að tryggja
að starfsfólk noti viðeigandi matstæki og hafi þekkingu til að
veita ölbreytta og einstaklingsmiðaða verkjameðferð.
sólveig hrönn gunnarsdóttir og ingibjörg hjaltadóttir
76 tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 96. árg. 2020
70,5%
48,4%
96,5% 100,0% 96,3%
2,9%
13,9%
0,8% 0,8%
26,6%
37,6%
2,7% 2,9%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
100,0%
1. Stórar grindur
báðu megin
2.Aðrar gerðir af
rúmgrindum
3. Líkams"ötrar 4.Útlima"ötrar 5 Stóll sem hindrar
að íbúinn standi
upp
0 Ekki notað 1 Notað sjaldnar en daglega 2 Notað daglega
Stórar grindur Aðrar gerðir Líkams- Útlima- Stóll sem hindr-
báðum megin af rúm- ötrar ötrar ar að íbúinn
grindum standi upp

Ekki notað Notað sjaldnar en daglega Notað daglega