Stefnir - 01.02.1979, Blaðsíða 53

nema það sem samrýmist hans eigin
hugmyndum og skoðunum.
Ég hef sett niður fjögur atriði
sem ég tel verð íhugunar og meðal
þeirra sem almenningur gagnrýnir
helst í sambandi við blöðin. Ég á
þar við hlutdrægni, ónákvæmni, nei-
kvæðar fréttir og æsifréttamennsku.
Þá sleppi ég atriðum eins og áhrifum
blaða á glæpi, hleypidómum blaða-
manna, lítilli áherslu á landsbyggða-
fréttir og þannig mætti eflaust lengi
telja. Að síðustu mun ég fjalla ör-
lítið um hina svokölluðu rannsókn-
arblaðamennsku sem sumum þykir
hætt við að snúist upp í ofsóknar-
blaðamennsku. Grunntónn alls þessa
er þó að mínu mati sá, að frelsi fylg-
ir ábyrgð.
Hlutdrægni — hlutleysi: Hvað er
fréttnæmt? Þessari grundvallarspurn-
ingu verða ritstjórar og blaðamenn
að svara á hverjum degi og raunar
oft á dag. Við þetta mat hlýtur að
reyna á þekkingu þeirra á áhuga al-
mennings — eða öllu heldur reynir
á það sem þeir halda að almenningur
hafi áhuga á eða þörf fyrir að vita.
Þetta er því fyrst og fremst spurn-
ing um hæfni. Sú spurning á sífellt
eftir að verða meira og meira krefj-
andi þegar fram í sækir um menntun
og þekkingu. Hlutverk blaðanna sem
upplýsingamiðils krefst þess af blaða-
mönnum að þeir vegi og meti, greini
hismið frá kjarnanum. Þeir verða
að hafa þekkingu á þjóðfélaginu og
stofnunum þess. Enn finnast í blöð-
unum hleypidómar, fordómar og til-
finningaleg afstaða blaðamanna og
því ber að útrýma. Blaðanna bíður
mikið hlutverk í samfélagi framtíð-
arinnar. Því hlutverki verða blöðin
að valda og það gera þau aðeins með
hæfu starfsfólki. En til þess að fá
hæft og vel menntað starfsfólk verð-
ur að greiða því fullnægjandi laun.
Stjórnendur blaða og raunar annarra
fjölmiðla verða að átta sig á þessu
kalli tímans.
Ónákvæmni: Hraðinn á frétta-
stofunum veldur því óneitanlega og
óhjákvæmilega að villur slæðast í
fréttir. Oft er þar um prentvillur að
fmða en einnig annarskonar villur,
nafnabrengl eða beinlínis rangar upp-
lýsingar. Þýðingarvillur koma og fyr-
lr í erlendum greinum, misjafnlega
stórvægilegar. Allt slíkt hlýtur að
koma niður á áliti blaða, en þau
bregðast misjafnlega við. Sum blöðin
viðurkenna ekki villur og birta helst
engar leiðréttingar. Til gamans má
geta þess að The New York Times
birtir nær daglega dálk þar sem eru
leiðréttingar á mistökum gærdagsins.
Fréttamenn verða að forðast mis-
tök og sannreyna „staðreyndir“ sín-
ar. Þeir verða að gæta nákvæmni í
meðferð upplýsinga og umfram allt
gæta sannsögli „hafa það fremur er
sannara reynist".
Neikvæðar fréttir: Sendiboðar sem
færðu konungum sínum ill tíðindi
hér áður fyrr gátu átt von á því að
missa höfuðið vegna vonsku kon-
ungsins. Segja má að blöðin nú á
tímum í hlutverki sendiboðans og
almenningur í hlutverki konungsins.
Fólk var þannig búið að fá ógeð
á styrjaldarvafstrinu í Víetnam og
blóðfréttunum þanðan löngu áður
en stríðinu þar lauk og skelltu jafn-
vel sumir skuldinni á fjölmiðlana!
Sömu sögu er að segja af hungurs-
neyð og öðrum mannlegum þján-
ingum. Glæpafréttir fá mikið rúm,
morðum og óhugnanlegum slysum
er lýst út í ystu æsar. Stór hópur
fólks hefur andúð á þessu og fjöl-
miðlar eru gagnrýndir. Samt er það
skylda fjölmiðlanna að upplýsa hörm-
ungar, ekki síður en hið jákvæða og
góða. Það væri fölsun á staðreynd-
um lífsins, að leyfa fólki að komast
gegnum veru sína hér á jörðu án
vitneskju um allt hið vonda. Hins-
vegar þarf ekki að segja nákvæmlega
allt. Lítið dæmi er, að frétt um eggja-
skort, sem var reyndar á misskiln-
ingi byggð, olli miklum eggjaskorti!
Fréttamenn verða að gæta hófsemi.
Um neikvæðar fréttir er það hins-
vegar almennt að segja, að eina ráðið
til að forðast þær er, að hætta að
lesa blöð og slökkva fyrir útvarp og
sjónvarp.
Æsifréttamennska (Sensational-
ismi): Áskrifendakeppni dagblað-
anna sem birtist í freistandi happ-
drættum og getraunum á sér hlið-
stæðu í Bandarískri blaðamennsku.
En það sem hér gerist árið 1978 átti
sér fyrst stað þar vestra fyrir hundr-
að árum. Það var þegar stórblöðin
voru fyrir alvöru að „helga sér“
markað. Blaðakóngar eins og Joseph
Pulitzer, William Randolph Hearst
og James Gordon Bennett beittu
hverri þeirri auglýsingabrellu sem
þeim frekast var unnt í stríðinu um
kaupendurna. Markmiðið var að
vekja athygli á „hressilegu“ blaði
með spennandi framhaldsefni. Blöð
þeirra birtu nákvæmar lýsingar úr
Spænsk-Ameríska stríðinu og sendu
blaðamenn út af örkinni til að
hnekkja „meti“ söguhetju Jules
Verne í „Umhverfis jörðina á 80
dögum“. Frægasta og eflaust sögu-
legasta brellan var þó er James Gor-
don Bennett hugkvæmdist að senda
einn þekktasta blaðamann sinn,
Henry Morton Stanley, til að leita
uppi landkönnuðinn David Living-
stone í myrkviðum frumskóga Afríku
árið 1869. Sjá menn ekki skyldleik-
ann við „Vísisrallið“ og „sjórall
Dagblaðsins“ ? í kjölfar auglýsinga-
stríðs amerísku blaðanna á síðustu
öld var uppfundið niðrandi lýsingar-
orð: „gul blaðamennska“. Upphaf
þessa skammaryrðis var teiknimynda-
hetjan „Guli pjakkurinn” („The
Yellow Kid“) ein fyrsta teiknimynda-
serían sem náði almennum vinsæld-
um. Hearst reyndi að kaupa höfund-
inn Richard Outcault frá Pulitzer
og þótti bramboltið dæmigert fyrir
hið vonda í blaðamennskunni.
Rannsóknarblaðamennska — Of-
sóknarhlaðamennska: Rannsóknar-
blaðamennska á sér nokkra hefð í
Bandaríkjunum. Á ritstjórnarskrif-
stofum stórblaðanna þar í landi
starfa menn með sérþekkingu á á-
kveðnum sviðum. Þeir eru sérfræð-
ingar í vísindum, læknisfræði, stjórn-
málum, fjármálum, utanríkismálum
og verkalýðsmálum, svo nokkuð sé
nefnt. í gegnum þekkingu sína hafa
þeir öðlast sambönd og heimildir,
sem eru þeim lífsnauðsyn við frétta-
öflunina. Úr röðum þessara blaða-
manna koma hinir svokölluðu rann-
sóknarblaðamenn. Slíkir blaðamenn
koma með uppljóstranir sem eru
fjarri venjulegum blaðamanni.
Vinnuaðferðir þeirra eru markvissar
og með þolinmæði kafa þeir undir
yfirborð hlutanna án fums eða
hræðslu við hótanir áhrifamanna.
Órökstuddar fullyrðingar og há-
stemdar lýsingar byggðar á eigin til-
finningum eiga ekkert skylt við
þessa tegund blaðamennsku. Árásir
á einstaklinga og stofnanir sem
53