Gisp! - 12.03.2005, Blaðsíða 132

í Búrum (Cages 1998) Dave
McKeans hittir lesandinn ólíkar
persónur sem eiga það helst
sameiginlegt að búa í sömu
blokkinni. Það er enginn sérstakur
söguþráður, þó vissulega megi finna
spotta hér og þar, sagan er samsett
úr mörgum litlum sögum fólks,
guða og katta, utan og innan
blokkarinnar. Sem slík er sagan því
ágætis myndlíking eða jafnvel
táknmynd fyrir stíi McKeans, sem
einmitt einkennist af samsetningu,
samspili ólíkra miðla ogtækni, allt
frá teikningum og Ijósmyndum til
módela og tölvuhönnunar. Sem
listamaður er McKean sömuleiðis
fjölþættur. Þó hann sé líklega best
þekktur sem myndasöguhöfundur
og ‘-teiknari’, þá hefur hann einnig
getið sér gott orð sem Ijósmyndari,
myndlýsir og hönnuður (t.d.
geisladiska, tarotspila og
skáldsagna), en starfar nú aðallega
að kvikmyndagerð auk þess að vera
mikill áhugamaður um tónlist.
130 | DAVE McKEAN
McKean er menntaður listamaður - myndlýsir og
grafískur hönnuður - og fékk áhuga á
myndasögugerð á skólaárum sínum. Fljótlega að
loknu námi hitti hann myndasöguhöfundinn Neil
Gaiman og með þeim tókst samstarf sem hefur getið
af sérfjölda áhugaverðra myndasagna og skáldverka.
Fyrsta saga þeirra var Violent Casesftá 1987 sem
er saga um minningar. Þar rifjar ungur maður upp
þegar hann sem barn fór í meðferð hjá lækni Al
Capone. Óvænt er drengurinn staddur í öðrum heimi,
gangstera og glamúrs, og auðvitað ofbeldis. Þó sagan
sé að mestu leyti teiknuð birtist hér og þar sá leikur
með tækni og form sem síðar átti eftir að verða
einkenni á verkum McKean. Sagan gefur einnig
fyrirheit um stíl Gaiman, en höfundarverk hans
einkennist einmitt af fimlegu fikti við veruleikann og
hugmyndir okkar um hann. Hönnun, myndir og orð
spiia saman á áhrifaríkan hátt og því ekki að undra
að þeir félagar héldu samstarfinu áfram. Veruleikaflökt
verður svo enn meira áberandi í annari sögu þeirra,
The Comical Tragedy or Tragical Comedy of Mr.
Punch (1994) eða, en sú saga fjallar einnig um
minningar. Þar er aftur á ferðinni ungur drengur og
upplifun hans á Punch og Judy brúðusýningum, en
þær eru yfirleitt fremur ókennilegar og blandast á
einkennilegan hátt við minningar hans um ættingja
sína, afa, ömmur og frændur. Föndur McKeans með
stílbrögð ogtækni er mun meira áberandi í þessari
bók en Violent Casesog þjónar sögunni á markvissari
hátt. McKean lýsir því hvernig hann ákvað að snúa
á viðteknar hugmyndir um Ijósmyndir, en þær hafa
löngum þótt halda merki sannleikans á lofti meðal
myndmiðla að því leyti sem tækni myndavélarinnar
tryggir hlutleysi - myndavélin fangar einungis það
sem er fyrir framan hana. McKean hafnar þessu
viðhorfi og í Mr. Punch snýr hann útúr þessu á þann
hátt að hann teiknar þann hluta sem er
raunsæislegur, það er söguna af strák og öfum og
ömmum, en notar Ijósmyndir þegar Punch og Judy
birtast, en þeirra þáttur í sögunni erfjarri raunsæi.
McKean manipúlerar eða hagræðir myndunum á
þann hátt að sannleiksgildi þeirra er stórlega dregið
í efa, jafnframt því að þetta samspil teikninga og
Ijósmynda skapar spennu milli raunsæis og fantasíu.
Þetta gerir söguna einstaklega eftirminnilega og það
furðulega er að það eru Ijósmyndirnar sem sitja eftir
eins og eldglæringar í augnbotnum lesandans.
McKean notar svipaða tækni í Cages, að því leyti að
sumir hlutar eða sumar sögur - sem oft eru þá
minningar eða einskonar (draum)sýnir - birtast í
formi Ijósmynda, meðan sagan er að öðru leyti
teiknuð. Dæmi um þetta er'draumsýn’ listamannsins
fyrstu nóttina sem hann gistir í blokkinni, en þar
birtist okkur húsið í nærmynd, slegið vinnupöllum,
en eftir því sem við fjarlægjumst sjáum við að útlínur
vinnupallanna eru of hallandi til að geta verið hentugar
og að lokum kemur í Ijós að yfir húsinu standa tvær
undarlegar verur, langir fingur þeirra mynda útlínur
‘vinnupallanna’ um húsið. Verurnareru sjálfsagt
einskonarguðir, hendur þeirra mögulega verndandi.
Undir lok bókarinnar sér djassleikarinn og Ijóðskáldið
sýn, þar sem ung móðir segir dóttur sinni sögu af
konungi sem þráði að byggja ógurlega háan turn
fullan af fallegum hlutum, sem minnismerki um
afrek mannfólksins. Turninn minnir að sjálfsögðu á
söguna um Babel, enda Ijóst að hér er á ferðinni
stef við hana. Mæðgurnar birtast í Ijósmyndum, en
sagan af konunginum er teiknuð, í nokkuð öðrum
og örari stíl en þeim sem er ríkjandi í allri bókinni.
Mögulega tengjast þessar tvær byggingar, blokkin
sem einskonar uppspretta sköpunar og sagna af
margvíslegu tagi, og turninn sem safn eða
minnismerki slíkrarsköpunar: báðar bjóða uppá sýn
inní aðra heima.
Óljósir þræðir af þessu tagi einkenna Cages þarsem
táknmyndir kallast á, án þess að ganga nokkurntíma
fyllilega upp, en höfundur leggur mikla áherslu á að
halda verkinu opnu fyrir lestri og túlkunum. Þetta
samspil sagna svo og sögur innan sagna einkenna
verk Gaiman og því Ijóst að McKean er undir miklum
áhrifum frá honum, jafnframt því að taka á þessari
frásagnartækni á sinn sérstaka hátt. Á stundum
verður strúktúrinn of losaralegur, en oft skapast
þarna sterkt samspil margvíslegra brota.
Dave McKean lítur á sig sem listamann fyrst og
fremst, listamann sem meðal annars gerir
myndasögur. Hann er mjög krítfskur á
myndasöguheiminn og hefur lítinn áhuga á þeim
verkum sem feta meginlínuna eins og bandarískum
ofurhetjusögum. Hinsvegar er erfitt fyrir
myndasöguhöfunda og teiknara að komast alveg
hjá samskiptum við hasarhetjur. Árið 1989 kom út
sagan Arkham Asylum: Serious House on Serious
Earth, skrifuð af Grant Morrison og teiknuð af
McKean. Sagan er gott dæmi um þá endurskoðun
sem myndasagan, og þá sérstaklega ofurhetjusagan,
fór í gegnum á síðari hluta níunda áratugarins. Þarna
voru breskir höfundar áberandi, svo áberandi reyndar
að stundum ertalað um bresku bylgjuna þegar vísað
er til þessa umbrotaskeiðs myndasögunnar. Batman
passaði sérlega vel inn í þessa endurskoðun eða
endurnýjun ofurhetjuímyndarinnar og hafði þegar
verið viðfang tveggja þekktra sagna þessarar bylgju,
The Dark Knight Returns (1987) eftir Frank Miller
og The KillingJoke (1988) eftir Alan Moore og Brian
Bollard. Báðar þóttu þær marka tímamót. Það gerði
Arkham Asylum einnig, þó McKean sé sjálfur ekki
fyllilega sáttur við þetta verk sitt og álítur að Batman
- sem er þegar allt kemur til alls, bara amerísk
ofurhetja - hafi ekki getað staðið undir þeirri flóknu
sálfræðilegu fléttu sem þeir Morrison spunnu (
kringum hann. McKean ber þó samstarfinu við
Morrison vel söguna, en hann mun hafa tekið
breytingartillögum myndhöfundarins vel, sem þarf
ekki að koma aðdáendum á óvart. í stuttu máli sagt
breytir McKean Batman í skugga, sem minnir á
stundum meira á dýr en mann og er öllu skuggalegri
en þær óvættir og höfuðfjendur sem hetjan þarf að