Fréttablaðið - 05.06.2021, Side 30

Útgefandi: Torg ehf. Veffang: frettabladid.isÁbyrgðarmaður: Björn Víglundsson Sölumaður auglýsinga: Ruth Bergsdóttir, ruth@frettabladid.is, s. 694 4103.
Hilmar við skólaskipið Sæbjörgu sem er gamla Akraborgin. Hann segir Herjólf III vera tilvalið til að leysa gamla skólaskipið af hólmi. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
einhvers staðar verða menn að
fá að byrja og við leggjum áherslu
á að vel sé tekið á móti nýliðum
og þeim kennd störfin um borð,
því þegar skipstjóri fær ungan og
óharðnaðan ungling til sín í dag
þarf að hafa hugfast að ungmenni
nú hafa allt aðra lífssýn en við
þegar við vorum á þeirra aldri. Þau
eru af kynslóð sem hefur vanist
því að vera keyrð á milli staða
og dúllað sé í kringum hana. Því
er mikilvægt þegar verið er að
fóstra unga menn til sjós að ekki
sé komið illa fram við þá vegna
þess að þeir kunna ekki til verka
eða gert grín að þeim. Það er það
versta sem getur gerst og að láta
sér detta í hug að beita einelti
með því að láta unga, óreynda og
óslípaða menn gera það sem þeir
kunna ekki er ótækt. Þar verðum
við eldri sjómenn að horfast í
augu við að við erum að fá annan
efnivið til sjós í dag en við fengum
fyrir tuttugu árum, því samfélagið
hefur breyst. Við eigum frekar að
taka þeim fagnandi, styðja þá og
styrkja.“
Í þessu samhengi minnist
Hilmar þess þegar hann vantaði
matsvein á skip.
„Þá hringdi síminn: „Ég elda sko
engan sjoppumat, pitsur eða ham-
borgara!“ sagði matsveinn sem
hafði verið á togara þar sem ungu
strákarnir snæddu hvorki fisk né
annan heimilismat. Tíðarandinn
hefur hins vegar breyst, ungt fólk
er vant meiri skyndibita en áður
var og við þurfum að mæta því að
einhverju leyti.“
Flest slys á skuttogurum
Hilmar á sér draum fyrir hönd
sjómanna.
„Ég á mér draum um engin slys
á sjó. Margir segja það óraun-
hæft en ég er sannfærður um hið
gagnstæða. Það kostar samstillt
átak einnar starfsstéttar sem telur
um 8.000 manns og það er ekki
stór hópur til að ná svo verðugu
takmarki fyrir sjálfan sig. Við
höfum þegar náð að vinna bug á
banaslysum og nú er það næsta
verkefni, slysalaus sjómennska, en
menn þurfa að fara varlega,“ segir
Hilmar.
Hann segir hafið ekki hættu-
legra en bílaumferð í landi.
„Hér áður var litið á sjómennsku
sem ákveðinn fórnarkostnað. Það
vissu allir sjómenn og stundum
sagt að þegar fjórir bátar voru
farnir í hafið með manni og mús
á vetrarvertíð væru aðrir senni-
lega sloppnir. Í dag eru skip stærri
og öflugri, og veðurspár miklum
mun nákvæmari. Það kemur í veg
fyrir að sjómenn fari út í óvissuna.
Menn eru ekki eins áfjáðir í dag að
vera á hafi úti í snarvitlausu veðri
og koma sér fyrr í var. Það köllum
við góða sjómennsku, að fara vel
með skip og áhöfn.“
Hilmar hefur verið í rannsókn-
arnefnd sjóslysa og samgönguslysa
frá árinu 1995.
„Þar höfum við séð að flest slys
verða hjá hásetum sem er jú lang-
stærsti hópur sjómanna og að skut-
togarar hafa reynst hættulegastir
skipa. Slysahættur fyrirfinnast
svo alls staðar en mér finnst verst
þegar ég sé að skipstjóri hafi slasast
því hann á að vera yfirmaður
öryggismála um borð og öðrum
fyrirmynd, sjá til þess að allir vinni
af miklu öryggi, noti persónu-
legan öryggisbúnað, tileinki sér
öryggisatriði og byggi upp öruggt
samfélag,“ segir Hilmar.
Hann bendir á að í hverju skipi
sé gerð krafa um framkvæmd
áhættumats.
„Með áhættumati, sem er lagaleg
skylda, leita menn uppi hættur
um borð og gera fyrirbyggjandi
ráðstafanir. Við heyrum suma
skipstjórnendur segja að áhættu-
matið sé bara rugl en menn þurfa
að horfa á þá staðreynd að vinnu-
staður verður aldrei öruggari en

við gerum hann sjálf. Slys um borð
eru engan veginn ásættanleg og
menn þurfa að leggja vinnu í að
koma í veg fyrir þau.“
Á 30 starfsárum hjá Slysavarna-
skólanum hefur Hilmar séð miklar
breytingar til batnaðar.
„Sífellt f leiri átta sig á að öryggis-
mál um borð skipta öllu máli því
líf einstaklings sem verður fyrir
slysi á sjó verður aldrei í líkingu við
það ef hann væri heill og í launuðu
starfi. Það vill enginn verða
örkumla og bætur duga skammt
til frambúðar. Því er sameiginlegt
átak allra um borð að vinna að for-
vörnum og ef menn vinna að þeim
samviskusamlega fækkar slysum
enn meir.“
Enginn verður fullnuma
Á þrjátíu árum í Slysavarnaskóla
sjómanna hefur Hilmar aldrei
útskrifað einn einasta sjómann.
„Það er vegna þess að það verður
enginn fullnuma í slysavörnum
og við getum alltaf gert betur.
Hættulegast er að sofna á verð-
inum, þegar við förum að gera lítið
úr umhverfinu sem við vinnum í
og menn tala okkur niður,“ segir
Hilmar.
Með Slysavarnaskólanum
varð Ísland langt á undan öðrum
þjóðum í forvörnum á sjó.
„Það sýnir þor og vilja íslenskra
stjórnvalda sem settu lög um
öryggisvörslu, grunnfræðslu og
endurmenntun allra íslenskra sjó-
manna. Allt tók það stakkaskipt-
um þegar þingmannanefnd undir
stjórn Matthíasar Bjarnasonar,
þingmanns og þáverandi ráðherra,
var sett á laggirnar árið 1983 en
Slysavarnaskólinn var stofnaður
að tillögu þeirrar nefndar. Við
höfum notið góðs af stuðningi
stjórnvalda alla tíð og erum nú á
öðru skólaskipinu sem þau hafa
fært okkur; reyndar voru greiddar
þúsund krónur fyrir fyrri Sæbjörg-
ina, en núverandi Sæbjörgu
fengum við frítt. Kannski þeim
hafi þótt verðmiðinn of dýr á fyrra
skipinu,“ gantast Hilmar með.
Hann segir marga sjómenn kalla
eftir kröfu um að þeir komi oftar
til náms í Slysavarnaskólanum en á
fimm ára fresti.
„Þá finnst þeim ekki nóg að
gert í þeirra skipum hvað varðar
öryggi og forvarnir. Menn þurfa
eðlilega að æfa sig í millitíðinni og
í gegnum árin hef ég bent á að fái
útgerðarmaður nýtt skip í hendur,
sem kostar fjóra til sex milljarða,
verður að gera kröfur um að
öryggismálin séu í lagi. Skipstjóri
má ekki hafa áhyggjur af því að
áhöfnin kunni ekki að bregðast við
ef eldur kviknar í skipinu eða slasi
sig um borð í nýju skipi því þegar
komið er af gömlum skipum þarf
að breyta um vinnubrögð og fara
sérstaklega varlega á meðan lært
er á nýja skipið. Því hlýtur að vera
krafa þegar menn fá nýtt skip beint
úr skipasmíðastöð að þeir leggi
mikla vinnu við öryggismál, læri á
skipið og haldi þeim þannig að þau
séu eftirsóknarverður vinnustaður
þar sem engin vá gerist um borð,
þegar kemur að slysum og áhöfn.
Öryggið þarf að vera í lagi og þann-
ig sjáum við breytingar verða til
góðs.“
Andleg vellíðan í fyrirrúmi
Í Slysavarnaskóla sjómanna er
einnig hlúð að andlegri hlið sjó-
manna.
„Andleg og félagsleg vellíðan
sjómanna er forsenda fyrir góðum
árangri því nýliði sem er hræddur
í vinnunni er dæmdur til að lenda
í slysi. Sjómenn eru jú ímynd karl-
mennskunnar; við erum harðir og
stöndum þetta af okkur, en undir
niðri eru menn líka mjúkir,“ segir
Hilmar og heldur áfram:
„Einelti á ekki að þekkjast til sjós
en því miður eimir enn af því. Oft
og tíðum gera menn sér ekki grein
fyrir að þeir standi fyrir einelti
og kalla það stríðni, en stríðni er
einelti ef hún beinist að sama aðila,
aftur og aftur. Einelti á ekki að líð-
ast á meðal fullorðinna manna því
það er mannskemmandi og slysa-
valdandi og ef við getum ekki verið
eins og ein fjölskylda um borð þarf
einhvers staðar að taka til.“
Hilmar bendir á einmanaleik-
ann og segir sjómenn þurfa að eiga
sér áhugamál sem þeir taka með
sér um borð.
„Með tilkomu Covid-19 fóru
í hönd tímar sem bitnuðu illa á
mörgum sjómönnum. Íslenskir
sjómenn erlendis hafa ákveðin frí-
kerfi en þau hafa riðlast og túrarnir
lengst. Sumir hafa verið upp undir
fimm mánuði að heiman og ekki
einu sinni getað ferðast frá borði.
Það er meira en að segja það að
vera tíu til ellefu mánuði í burtu
og komast ekki heim, en mörg ríki
hleyptu skipum ekki í höfn og við
því var ekkert að gera.“
Á heimsvísu hefur verið vakin
athygli á auknum sjálfsvígstilfell-
um sjómanna á tímum Covid-19.
„Við þurfum að passa upp á
hvert annað. Það er ekki eins
manns verk heldur hópverkefni
að láta öllum um borð líða vel. Í
gamla daga var sagt að kokkurinn
væri sálfræðingurinn um borð, því
hann var miðpunkturinn þar sem
allir komu saman og léttu á sér, og
við eigum að hafa getu til að tala
saman um okkar hjartans mál.“
Tími kominn á nýtt skólaskip
Frá árinu 1986 hefur Slysavarna-
skóli sjómanna haft aðsetur í
gömlu Akraborginni, en fyrsta
skólaskipið var í varðskipinu Þór.
„Nafn skólaskipsins, Sæbjörg, er
til heiðurs eldklerknum Oddvari
Gíslasyni í Grindavík. Hann var
frumkvöðull sem var mjög umhug-
að um öryggi sjómanna og gaf út
blaðið Sæbjörgu. Nafnið Sæbjörg
á vel við; björg úr sæ,“ upplýsir
Hilmar um borð í Sæbjörgu.
„Gamla Akraborgin var smíðuð
1974. Hún er í góðu ásigkomulagi
en við getum ekki siglt henni. Við
höfum því lýst yfir áhuga okkar
á að Herjólfur III leysi núverandi
skólaskip af hólmi og með slíku
skipi væri hægt að gera margt. Nú
er til dæmis krafa um að sjómenn
komist í starfsnám og í Herjólfi
væri hægt að kenna vélstjórum og
verðandi skipstjórnendum að sigla
og vinna í vélarúmi. Skipið gæti því
orðið samstarfsvettvangur tveggja
skóla en í núverandi Sæbjörgu
höfum við ekki lengur aflögufært
rými.“
Varkárar hetjur hafsins
Í gömlum sjómannaslagara
segir: „Sjómannslíf, sjómannslíf,
draumur hins djarfa manns“, en
Hilmar segir enga djörfung þurfa
til í sjómennsku nú.
„Þótt hetjur hafsins hafi verið
yrkisefni sjómannavísna þurfa sjó-
menn í dag fyrst og fremst að vera
varkárir. Við fögnum vitaskuld
öllum sem komist hafa úr sjávar-
háska með hetjudáð, en viljum
einfaldlega ekki að menn lendi í
þeirri stöðu,“ segir Hilmar.
„Hetjudáð felst í fórnum sjó-
manna sem leggja á sig að vera
fjarri fjölskyldu sinni til að skapa
þjóðarverðmæti, en því miður er
of lítið gert úr vinnu sjómanna og
fjarverunni sem þeir búa við. Við
missum af uppeldi barna okkar,
veislum og lífsins tilefnum, og
menn hafa meira að segja misst af
eigin brúðkaupi vegna sjósóknar.“
Uppáhaldssjómannalag Hilmars
er Stolt siglir fleyið mitt eftir Gylfa
Ægisson.
„Mér finnst það fallegt lag. Það
minnir mig á skipið Gullfoss sem
ég sigldi á sem háseti 1973, en
Gullfoss var gjarnan kallað stolt
íslenska flotans,“ segir Hilmar.
Honum þykir vænt um öll skip
sem hann hefur siglt.
„Maður binst öllum sínum
skipum sterkum tilfinninga-
böndum. Fyrir sjómenn er skipið
sem þeir eru á þá stundina hjart-
fólgnast enda geymir það líf þeirra
og limi. Hjá mér er það klárlega
Sæbjörgin núna. Hún er líka mjög
gott skip og notalegt.“ n
Við leggjum
áherslu á að vel sé
tekið á móti nýliðum og
þeim kennd störfin um
borð. Það er ótækt að
fullorðnir menn láti sér
detta í hug að beita
einelti með því að láta
unga, óreynda og óslíp-
aða menn gera það sem
þeir kunna ekki.
Við höfum lýst yfir
áhuga okkar á að
Herjólfur III leysi núver-
andi skólaskip af hólmi.
Skipið gæti orðið sam-
starfsvettvangur tveggja
skóla þar sem líka væri
hægt að kenna vélstjór-
um og verðandi skip-
stjórnendum að sigla og
vinna í vélarúmi.
Nánar á frettabladid.is
2 kynningarblað 5. júní 2021 LAUGARDAGURSJÓMANNADAGURINN