Þjóðmál - 01.09.2017, Side 95

ÞJÓÐMÁL Hausthefti 2017 93
Rannsóknir og nýjar uppgötvanir
Ég tel mig vera heppna að hafa fengið það
tækifæri að rannsaka stóran hluta af miðbæ
Reykjavíkur síðastliðinn 10 ár. Þar á meðal
er hinn svokallaði Alþingisreitur sem liggur
á milli Vonarstrætis og Kirkjustrætis, Lands-
símareiturinn sem liggur frá Thorvaldsen-
stræti að Fógetagarðinum austanverðum
og frá Fógetagarðinum norðanverðum að
Vallarstræti. Í flestum tilfellum hafa minjarnar
verið fjarlægðar, þ.e. sagan sem býr í jörðinni
er grafin upp í þeim tilgangi að afla upp-
lýsinga um fortíðina og hún skrásett með
nákvæmum hætti.
Þessar rannsóknir hafa aukið, svo um munar,
þekkingu okkar á fortíðinni hvernig sem á
hana er litið og má þar nefna búskaparhætti,
efnahagsástand, lífsviðurværi, heilsufar, sam-
skipti, búsetuþróun, trúarhætti, sjávarhætti
og samgöngur. Þessi vitneskja er að mínu viti
ómetanleg.
Staðreyndin er samt sem áður sú að eftir því
sem neðar er farið í jörðina þarf að fjarlægja
það sem yngra er. Sú vitneskja sem fæst
úr mannvistarlögum og mannvirkjum frá
elstu tíð er ekki fengin á stað sem miðborg
Reykjavíkur sem víðar nema að fjarlægja
yngri mannvist. Ég skil vel að sú staðreynd
er umdeilanleg og hápólitísk en hún er samt
sem áður óumflýjanleg í því ljósi að við
höfum hér byggt borgina mann af manni í
1.200 ár.
Við getum ekki breytt fortíðinni
Nútími hverrar kynslóðar er oft snúinn og
tíðarandinn sem ríkir hverju sinni er ein-
stakur. Það sem áður var gert er oft erfitt að
skilja; því þurfum við að gagnrýna fortíðina
eða hrósa með hógværð og eins upplýst og
mögulega er hægt. Við munum alltaf geta
sagt ef og hefði, eða við vitum betur, jafnvel
reynt að breyta fortíðinni með túlkunum
ríkjandi strauma, en slíkt tel ég vera yfirlæti
og í raun ósanngjarnt. Það sem við getum
þó reynt í hvívetna er að læra af sögunni og
virða það sem vel var gert og það sem betur
hefði mátt fara.
Við skoðun heimilda kemur fljótt í ljós að í
Víkurkirkjugarði hefur verið framkvæmt nær
óslitið síðan 1715 og líklegast mun fyrr, en
ágætis heimildir eru fyrir þeim framkvæmd-
um er gerðar voru í tíð Skúla Magnússonar,
forstjóra Innréttingana, er byggðu hér
verksmiðjur fram á miðja 18. öld.
Á þessum tíma er íveruhús Skúla fógeta reist
við norðvesturhorn Kirkjugarðsins, það var
rifið 1902 og Aðalstræti 9 reist. Aðalstræti
11 er gjarnan nefnt hús Schierbecks og var
landlæknir hér á landi frá 1880 til upphafs
20. aldar. Schierbeck reisti hús sitt þar sem
Fógetagarðurinn er í dag, næst gamla Lands-
símahúsinu (sjá mynd 1).
Töluvert áður eða um 1830 var lóðin þar sem
nú er horn Thorvaldsenstrætis og Kirkju-
strætis, veitt fyrir íveruhús lyfsalans
Mynd 1. Aðalstræti 11 – hús Schierbecks landlæknis er stóð
í Fógetagarðinum (Landssímahúsið 1932 í baksýn).
Myndin er tekin árið 1959.
Mynd 2. Hús Apótekarans og bakhús, horft til vesturs að
Uppsölum, reist 1830­1832. Húsin eru til hægri á myndinni
og að núverandi Fógetagarði.