Fréttablaðið - 26.11.2021, Blaðsíða 34

Lög um kynrænt sjálfræði tóku gildi
2019 og frá ársbyrjun 2021 hefur
staðið til boða hlutlaus kynskrán-
ing í þjóðskrá. Það vantar þó upp á
innleiðingu laganna með uppfærslu
reglugerða svo að lögin hafi tilætluð
áhrif og verði eitthvað meira en
fögur orð á blaði. Enn er stofnunum
og vinnustöðum af ákveðinni stærð
til dæmis meinað að gera salernis-
aðstöðu sína kynhlutlausa, því sam-
kvæmt reglugerðum verða salerni
að vera kyngreind. Þetta er þrátt
fyrir fjölda fyrirspurna og ákall frá
meðal annars Reykjavíkurborg,
stúdentahreyfingunni, frá hags-
munasamtökum hinsegin fólks og
innan þingmannaliðsins.
Umhverfis- og auðlindaráðherra
hefur til að mynda verið með breyt-
ingar á reglugerð varðandi almenn-
ingssalerni í vinnslu í langan tíma
en félags- og barnamálaráðherra
virðist lítið ætla að gera varðandi
reglur um vinnustaði. Þá ber for-
sætisráðherra heildarábyrgð á inn-
leiðingu laga um kynrænt sjálfræði
samhliða jafnréttismálunum. Það
er löngu orðið tímabært að uppfæra
reglugerðir í samræmi við breytta
tíma og ný lög sem þegar gera ráð
fyrir f leiri kynjum en kynjatví-
hyggjan gerir.
Um þessar mundir standa yfir
ríkisstjórnarmyndunarviðræður
og vilja undirrituð hvetja til þess
að það verði ávarpað í stjórnarsátt-
mála að lög um kynrænt sjálfræði
verði að fullu innleidd. Það skiptir
máli að aukin réttindavernd skili sér
í því sem mætir fólki á hverjum degi
og hefur því umfangsmikil áhrif á
lífsgæði.
Reykjavíkurborg, stúdentahreyf-
ingin og hagsmunasamtök hinsegin
fólks hafa beitt sér fyrir því að þess-
um reglugerðum verði breytt svo
að starfsfólk, nemendur og íbúar af
öllum kynjum upplifi sig velkomin
innan háskóla- og borgarsamfélags-
ins. Ókyngreind salerni eru mikil-
væg rými fyrir breiðan hóp fólks,
sem hefur kyntjáningu sem skarast
á við samfélagsleg viðmið, hvort
sem manneskjan er trans, intersex,
kynsegin eða sískynja. Hinsegin
fólk með ódæmigerða kyntjáningu
mætir mikilli hliðvörslu í kynjuðum
rýmum sem gera aðeins ráð fyrir
kvenkyni og karlkyni. Það birtist
meðal annars í formi öráreitni og
fordóma. Kynjuðu rýmin eru óör-
ugg rými fyrir margt hinsegin fólk.
Það er okkar ósk að geta boðið upp
á ókyngreind salerni og að þau verði
ætíð viðmiðið. Til þess að svo megi
verða þarf að bregðast við þessum
óskum tafarlaust.
Hugmyndir og skilaboð sem ríkið
setur fram skipta máli og þegar
jafn framsækin og mikilvæg lög og
lög um kynrænt sjálfræði eru líta
dagsins ljós þá skiptir máli að hug-
myndafræðin og þekkingin sem
að baki þeim búa hafi raunveruleg
áhrif; á aðra löggjöf, á reglugerðir,
á umhverfi og skipulag og daglegt
líf þeirra sem lögin snerta. Ríkis-
stjórnin má ekki vanmeta áhrif sín á
þessum sviðum, en í raun komumst
við undirrituð ekki lengra í því að
bæta stöðu trans fólks og intersex
fólks í ákveðnum málum án þess að
fá grænt ljós frá ríkisstjórninni. Við
óskum hér með eftir þessu græna
ljósi og beinum sjónum okkar sér-
staklega að umhverfis- og auðlind-
aráðherra, félags- og barnamála-
ráðherra og forsætisráðherra sem
bera beina ábyrgð á ofangreindum
reglugerðum og svo málaflokknum
í heild sinni.
Í framhaldinu munu undirrituð
óska eftir samtali við viðeigandi
ráðuneyti um nauðsynlegar úrbæt-
ur. n
Opið bréf til ríkisstjórnarinnar
Vikum saman hefur þingmanna-
nefnd haft það verkefni að rannsaka
framkvæmd kosninga í Norðvestur-
kjördæmi. Gerir hún það í kjölfar
bókunar landskjörstjórnar þar sem
fram kom að ekki lægju fyrir upp-
lýsingar um fullnægjandi meðferð
kjörgagna í kjördæminu. Sú sögu-
lega bókun undirstrikar alvarleika
málsins. Rannsókn þingsins hefur
því ekki varðað það hvort frávik hafi
verið á reglum heldur hversu alvar-
leg brotin voru. Ótrúleg hringekja
sem fór af stað eftir endurtalningu í
Norðvesturkjördæmi og áhrifin sem
hún hafði á önnur kjördæmi undir-
strika gallana í kosningakerfi okkar.
Fimm þingmenn duttu út og fimm
aðrir náðu kjöri. Sem stendur snýst
álitaefnið um þessi vinnubrögð. Til
lengri tíma litið varðar málið sjálft
regluverkið um kosningar til þings.
Eftir alþingiskosningarnar 2013,
2016, 2017 og aftur í ár var styrkur
flokka á þingi ekki í samræmi við
fylgi þeirra. Ákveðnir flokkar hafa
í gegnum tíðina fengið fleiri þing-
menn kjörna en atkvæðafjöldi
raunverulega tryggði þeim. Það felur
einfaldlega í sér að þingið endur-
speglar ekki að fullu vilja kjósenda. Í
umræðu um framkvæmd kosninga í
NV hefur verið rætt um rétt kjósenda
til að vilji hans fái að koma fram með
atkvæði hans og jafnframt rétt kjós-
enda að geta treyst framkvæmd og
niðurstöðum kosninga. Í regluverki
okkar í dag er til staðar innbyggð
skekkja, sem fer gegn þessum grund-
vallarmarkmiðum. Réttur kjósand-
ans er ekki að fullu virtur, því sumir
kjósendur búa við þann veruleika
að atkvæði þeirra telur til hálfs. Það
er sömuleiðis ekki til þess fallið að
auka traust kjósenda til kerfisins að
þeir geti gert ráð fyrir að flokkar fái
fleiri þingmenn en atkvæðin tryggðu
þeim.
Margir furða sig á hvers vegna
þessi skekkja um vægi atkvæða hefur
ekki verið leiðrétt af hálfu þingsins.
Tillaga í þá veruna var hins vegar á
dagskrá þingsins í vor. Þegar þingið
ræddi frumvarp til nýrra kosninga-
laga var ég í hópi þriggja þingmanna
sem lagði fram breytingartillögu
til þess að taka á þessu ójafnvægi.
Breytingartillagan var felld af þing-
mönnum Sjálfstæðisflokks, Fram-
sóknarflokks, Vinstri grænna og
Miðflokks.
Hverjar voru tillögurnar?
Tillögurnar voru annars vegar um
fjölgun jöfnunarsæta til að tryggja
að flokkar fengju þingmenn í sem
mestu samræmi við fjölda atkvæða
og hins vegar vegar um jöfnun
atkvæðavægis milli kjördæma til að
stuðla að auknu jafnrétti milli kjós-
enda. Jafnt vægi atkvæða eftir búsetu
telst mannréttindamál að mati
Öryggis- og samvinnustofnunar
Evrópu og Feneyjanefndar. Skipting
landa í kjördæmi gerir hins vegar
að verkum að vægi atkvæða verður
aldrei hnífjafnt og það er heldur ekki
markmiðið. Sanngirnisspurningin
snýst um það hversu miklu má muna
svo það brjóti ekki gegn mannrétt-
indum fólks. Talið hefur verið að
misvægi milli kjördæma geti verið
um 10-15%. Hér er munurinn hins
vegar næstum 100% þar sem hann
er mestur. Stjórnarskráin gerir ráð
fyrir að styrkur þingflokka sé í sam-
ræmi við fylgi þeirra í landinu og það
er síðan hlutverk Alþingis að útfæra
þetta markmið í kosningalögum. Að
meirihluti Alþingis kjósi að gera það
ekki felur í sér alvarlega vanvirðingu
við stjórnarskrá.
Umræða á villigötum
Umræða um jafnt vægi atkvæða er
viðkvæm. Mikilvægt er að hafa í huga
að þessi umræða snýst um tvennt,
jafnt vægi f lokka og atkvæðavægi
kjósenda. Stundum er talað eins og
fullur jöfnuður eftir búsetu myndi
þýða að allir þingmenn landsins
kæmu af Suðvesturhorninu. Slík nið-
urstaða væri í mínum huga óverjandi
einmitt með tilliti til mannréttinda-
sjónarmiða. Stjórnarskráin mælir
enda fyrir um að hvert kjördæmi
skuli eiga að minnsta kosti sex kjör-
dæmakjörna þingmenn. Stjórnar-
skráin ver því öll kjördæmi landsins
með þeim hætti að þau munu aldr-
ei eiga færri þingmenn en sem því
nemur. Ójafnvægi atkvæða er sem
stendur meira en 100% á milli Suð-
vesturkjördæmis og Norðvesturkjör-
dæmis. Fyrir næstu kosningar verður
þingmönnum Norðvestur fækkað í
sjö í samræmi við stjórnarskrá. Yrði
farið í að jafna leikinn að fullu innan
ramma stjórnarskrár yrðu þingmenn
Norðvestur sex talsins og gætu aldrei
orðið færri en svo. Þeim myndi fækka
um einn til viðbótar.
Það er hægt að jafna leikinn með
tilliti til búsetu með fremur einföld-
um breytingum á kosningalögum,
svo kjósendur búi ekki við jafn mikið
ójafnrétti. Ákvæði stjórnarskrár um
6 þingmenn að lágmarki tryggir
öllum kjördæmum landsins kjör-
dæmakjörna þingmenn. Í vor höfn-
uðu ríkisstjórnarflokkarnir tillögum
um að auka jafnrétti í þessu veruna.
Og vilji kjósenda er enn ekki að öllu
leyti virtur við úthlutun þingsæta
til f lokkanna. Á sama tíma og það
er brýnt að rannsaka framkvæmd
kosninganna í Norðvesturkjör-
dæmi þá er ekki síður brýnt að taka
kosningakerfið til gagngerrar endur-
skoðunar. Með það fyrir augum að
tryggja jafnt atkvæðavægi og lýð-
ræðislegan rétt kjósenda. n
Réttur kjósandans til að velja
Q - félag hinsegin stúdenta
Stúdentaráð Háskóla Íslands
Jafnréttisnefnd Háskóla Íslands
Femínistafélag Háskóla Íslands
Mannréttinda-, nýsköpunar- og lýð-
ræðisráð Reykjavíkur
Samtökin ‘78
Trans Ísland
Að koma í veg fyrir og bregðast við
hvers kyns kynbundnu ofbeldi er
ein lykilskuldbindinga Bandaríkja-
stjórnar að því er varðar að efla lýð-
ræði, festa mannréttindi í sessi og
auka jafnrétti kynjanna. Allt frá því
að ég tók við stöðu Chargé d’Affaires
(starfandi sendiherra Bandaríkj-
anna) síðastliðinn júní hef ég leitast
við að byggja á og dýpka sameigin-
legar skuldbindingar Bandaríkjanna
og Íslands á sviði mannréttinda, þá
einkum réttinda kvenna og stúlkna
í víðtækum skilningi. Í mínum huga
eru þessi gildi ein af grunnstoðum
þeirra nánu tengsla sem eru milli
þessara tveggja þjóða og ég fagna
því að ríkisstjórn Íslands og íslenska
þjóðin skuli leggja jafnríka áherslu
á að auka jafnrétti og binda enda á
kynbundið ofbeldi og raun ber vitni.
Dagana 25. nóvember til 10. des-
ember munu Bandaríkin og Ísland,
ásamt fjölda annarra landa og
ýmsum samtökum innan alþjóða-
samfélagsins sem deila þessum við-
horfum, standa fyrir sextán daga
átaki gegn kynbundnu ofbeldi. Fleiri
en ein af hverjum þremur konum
verða fyrir slíku ofbeldi á lífsleiðinni,
yfirleitt af hendi maka síns. Fatlaðar
konur eru fjórum sinnum líklegri til
að verða fyrir kynferðislegu ofbeldi
en aðrar konur. Í kjölfar Covid-19
heimsfaraldursins hafa konur og
stúlkur um heim allan staðið frammi
fyrir aukningu á kynbundnu ofbeldi,
sem rekja má til efnahagslegs óör-
yggis, lokana og takmarkana á
ferðafrelsi. Við ættum öll að nota
þetta tækifæri til að viðurkenna það
veigamikla starf sem aðgerðasinnar,
félagsráðgjafar og almennir borgarar
hafa innt af hendi.
Eitt af mínum fyrstu embættis-
verkum sem Chargé d’Affaires var
heimsókn í Bjarkarhlíð, sem er mið-
stöð þar sem þolendum of beldis
á höfuðborgarsvæðinu er veittur
stuðningur og hjálp. Bjarkarhlíð veit-
ir einnig mikilvæga þjónustu á sviði
forvarna gegn mansali. Ég hreifst
mjög af því krefjandi en gífurlega
mikilvæga starfi sem starfsfólkið og
sjálfboðaliðar í Bjarkarhlíð sinna.
Þetta fólk verðskuldar bæði virðingu
okkar og þakkir. Til allrar hamingju
eru fleiri á vaktinni. Á Íslandi eru nú
starfrækt fjölmörg samtök, svo sem
Rauði krossinn, Stígamót og Samtök-
in ’78, sem vinna dag og nótt að því
að styðja konur, stúlkur og LGBTQI+
fólk og koma í veg fyrir kynbundið
ofbeldi. Það er aðdáunarvert hversu
fjölbreyttar leiðir íslensk stjórnvöld
og íslenskt samfélag nýta sér til að
efla í sameiningu slíkar stofnanir
og hlúa að þeim. Bandaríkin vinna
einnig að því að tryggja eftirlif-
endum ofbeldis og þeim sem eiga
á hættu að verða fyrir kynbundnu
of beldi aðgang að nauðsynlegum
stuðningi og þjónustu, meðal ann-
ars með átaksverkefnum eins og
Voices Against Violence Initiative. Í
sameiningu getum við og eigum að
styðja, enn sem fyrr, samtök eins og
Bjarkarhlíð, í stórum sem smáum
samfélögum um heim allan.
Kvenréttindi eru mannréttindi.
Mér er sönn ánægja að greina frá því
að heima í Bandaríkjunum hefur
Biden/Harris-stjórnin nú gefið
út fyrstu landsbundnu stefnuna í
sögu Bandaríkjanna um valdeflingu
kvenna, stúlkna og LGBTQI+ fólks,
bæði í Bandaríkjunum og um heim
allan. Eins og utanríkisráðherrann
Antony Blinken hefur lagt áherslu á
krefjast slíkar framfarir þess að við
tökum af festu á mismunun, kerfis-
lægum hindrunum og mannrétt-
indabrotum, sem hafa allt of lengi
hindrað fulla valdeflingu kvenna
og stúlkna um víða veröld. Jafnræði
og jafnrétti kynjanna er ekki aðeins
mannréttindamál og réttlætismál,
heldur stuðlar einnig að ef lingu
réttarríkisins, aukinni ábyrgð, rétt-
læti, bættum úrlausnum ágreinings
og hagvexti án aðgreiningar. Þetta
eru meginreglur sem við verðum að
fylgja eftir í verki þegar við „build
back better“, í kjölfar alþjóðlegra
áskorana á borð við loftslagsvand-
ann, neyðarástand í mannúðar-
málum og Covid-19 heimsfaraldur-
inn. n
Sextán daga átak gegn
kynbundnu ofbeldi
Michelle Yerkin
starfandi sendi-
herra Bandaríkj-
anna á Íslandi
Þorbjörg Sigríður
Gunnlaugsdóttir
þingmaður Við-
reisnar
Það er hægt að jafna leik-
inn með tilliti til búsetu
með fremur einföldum
breytingum á kosninga-
lögum, svo kjósendur
búi ekki við jafn mikið
ójafnrétti.
Enn er stofnunum
og vinnustöðum af
ákveðinni stærð til
dæmis meinað að gera
salernisaðstöðu sína
kynhlutlausa, því sam-
kvæmt reglugerðum
verða salerni að vera
kyngreind.
32 Skoðun 26. nóvember 2021 FÖSTUDAGURFRéttablaðið