Hugur og hönd - 2021, Blaðsíða 29

29HUGUR OG HÖND 2021
GRÓSKA Í HANDVEFNAÐI
Á árunum 1890 til 1920 hafði átt
sér stað gagnger endursköpun í
vefnaði í Danmörku, þar sem byggt
var á gömlum handverkshefðum, en
munstur, áferð og litir voru í auknum
mæli mótuð í takt við nýja tíma og nýja
hugmyndafræði. Sú þróun tengdist
þeim hræringum sem höfðu átt sér
stað í hönnun og listhandverki víða
í Evrópu. Vélvæðing sótti alls staðar
á, húsgögn voru fjöldaframleidd og
vefnaðarvara framleidd í verksmiðjum
í miklu magni. En handverksfólk sneri
víða vörn í sókn, stofnuð voru félög og
fyrirtæki þar sem unnið var markvisst
að því að auka veg handverks og
listiðnaðar. Danska listiðnaðarfélagið,
Dansk Kunstflidsforening, lagði áherslu
á vandað handverk og var undir áhrifum
frá list- og handverkshreyfingunni The
Arts and Crafts Movement. Hugmynda-
fræði hreyfingarinnar lagði áherslu á að
gera handverki jafn hátt undir höfði og
myndlist og hafði hreyfingin mikil áhrif,
sérstaklega í Bretlandi og Þýskalandi.
Hannyrðanámskeið það sem Karólína
sótti hjá Dansk Kunstflidsforening,
byggði því á fagurfræðilegum hugmynd-
um í anda listiðnaðarhreyfingarinnar.
FRÖKEN SIEGUMFELDT
Johanne Siegumfeldt var í forystusveit
þeirra sem stóðu fyrir endurreisn handvefn-
aðar í Danmörku. Hún hafði árum saman
unnið náið með móðursystur sinni, vefn-
aðarkennaranum Jenny la Cour, við
vefnaðarkennslu og rannsóknir. Saman
gáfu þær út bók um vefnað árið 1897,
Vævebog for Hjemmene, sem varð
grunnrit í vefnaðarfræðum næstu ára-
tugina bæði á Norðurlöndunum og í
Þýskalandi. Siegumfeldt ferðaðist um
sveitir Danmerkur og safnaði gömlum
textílum, einkum vefnaði, og stúderaði
vefnaðarmunstur og aðferðir. Hennar
sérsvið urðu blóma- og dregilmunstur,
sem áttu uppruna í danskri hefð en voru
útfærð með nýrri tækni.
Árin tvö hjá fröken Siegumfeldt reyndust
Karólínu hinn besti skóli. Karólína minntist
hennar ætíð með miklum hlýhug og þakk-
læti og héldu þær bréfasambandi lengi.
BOÐBERI NÝRRA TÍMA
Í Kaupmannahöfn kynntist Karólína
nýjustu stefnum og straumum í vefnaði,
handverki og hönnun. Auk vefstóls flutti
hún því með sér heim til Íslands dýrmæta
þekkingu og reynslu og hóf strax að
vefa af kappi. Vorið 1923 hélt hún einka-
sýningu í húsi Listvinafélagsins á Skóla-
vörðuholti. Þar sýndi hún vandaðan
handvefnað, nútímalegar voðir sem sýndu
og sönnuðu að handvefnaður tilheyrði
ekki aðeins fortíðinni heldur einnig og
ekki síður nútíð og framtíð.
Með sýningunni 1923 braut hún blað í
þróun handverks og listiðnaðar á Íslandi,
þar var hún boðberi nýrra tíma. Verk
hennar endurspegluðu nýjar hugmyndir
og viðhorf til handverks, hún samein-
aði alþjóðlega strauma og íslenska
handverkshefð. Hún sýndi þjóðinni
að handverk gat verið vandað, fallegt,
jafnvel listrænt, og í umsögnum um verk
hennar var talað um listhandverk.
SKÝR FRAMTÍÐARSÝN
Ljóst er að Karólína hefur snemma einsett
sér að koma upp sinni eigin vefstofu.
Árið 1922 lætur hún prenta fjölda spjalda
undir vefnaðarsýnishorn merkt Vefnaðar-
stofu Karólínu Guðmundsdóttur. Í kjölfar
sýningarinnar 1923 auglýsti hún þjónustu
sína, hún taki að sér að vefa alls kyns
voðir og kenna hannyrðir. Hún var einnig
formaður Heimilisiðnaðarfélags Íslands
1923 til 1927 og stóð þar fyrir metnaðar-
fullum námskeiðum.
Karólína var alþjóðleg í hugsun, viðhorf
hennar til handverks voru einföld og
skýr, fagurfræði og fagmennska voru
grunnurinn, vandvirkni og nákvæmni
voru hennar leiðarljós. Aðalatriðið var
afurðin sjálf, gæði handverksins, samspil
lita og munsturs, fagurfræði og notagildi
voru jafngild.
Um leið og Karólína var trú sinni eigin
reynslu var hún óhrædd við að þróa
áfram munstur, bæta inn sköftum og
stigum og breyta munstrum, bæði til að
laga að einfaldari vefstólum en eins til
að bæta við litum í munstur, búa þannig
til sitt eigið sérkenni eða tilbrigði.
VEFSTOFAN BLÓMSTRAR
Auk þess að vefa fyrir einstaklinga óf
Karólína bæði húsgagnaáklæði og
gluggatjöld fyrir stofnanir og fyrirtæki,
oft í samvinnu við arkitekta. Hún óf
meðal annars fyrir Háskóla Íslands,
Búnaðarbanka Íslands, Landsbankann á
Selfossi, Hússtjórnarskólann í Reykjavík,
Gamla bíó, Gljúfrastein og ótal fleiri. Mikið
af þessum textílum hefur glatast enda
bæði gluggatjöld og húsgagnaáklæði
viðkvæm fyrir sólarljósi og núningi auk
þess sem skynbragð fólks og skilningur á
vönduðu handverki var oft takmarkaður
og virðing fyrir notuðum textílum lítil.
Karólína óf einnig mikið fyrir sitt eigið
heimili, gluggatjöld, rúmteppi, dúka og
gólfdregla. Þá naut fjölskyldan góðs af
gjafmildi og vinnusemi Karólínu sem
og vinir og kunningjar. Hefur töluvert
af þessum textílum varðveist, bæði hjá
einstaklingum og á söfnum.
Vefnaðarferilinn hóf Karólína sem einyrki
en eftir því sem verkefnum fjölgaði bætti
hún við vefstólum og réð til sín stúlkur
Karólína (1897-1981), eiginmaður hennar Einar S.
Jóhannesson (1892-1966) og synir þeirra Guðmundur
(1925-2007) og Jóhannes (f. 1929).
Ljósmynd: Úr einkasafni.