Hugur og hönd - 2021, Blaðsíða 45

45HUGUR OG HÖND 2021
UM BÓKINA
ÍSLENSKIR VETTLINGAR
GUÐRÚN HANNELE HENTTINEN
Bókin Íslenskir vettlingar kom út í lok
nóvember árið 2020 eftir að hafa verið
í vinnslu í nokkur ár. Bókina vann ég
í hjáverkum ásamt því að reka garn-
verslunina Storkinn og kenna prjón á
námskeiðum þar og víðar. Mér fannst
vettlingabókin vera orðið mitt hliðarsjálf
því á tímabili fór allur minn frítími í vinnu
við hana. Ýmislegt varð til að tefja ferlið,
en eftir á að hyggja valdi ég heldur ekki
einföldustu leiðina.
Vettlingar hafa átt hug minn allan um
árabil. Ég hef safnað vettlingum, bæði
íslenskum og frá öðrum löndum, og
kennt vettlingaprjón á námskeiðum. Hug-
myndin kviknaði vegna eftirspurnar eftir
vettlingauppskriftum á íslensku. Vettlinga-
prjón er vinsæl iðja á Íslandi og þörfin
því skiljanleg. Víða á minjasöfnum um
land allt leynast vettlingar sem marga
hefur langað til að prjóna. Þess vegna
lá beint við að reyna að gera einhverjar
af þessum gersemum aðgengilegar.
HEIMILISIÐNAÐARSAFNIÐ
Á BLÖNDUÓSI
Það var ekki tilviljun að Heimilisiðnaðar-
safnið á Blönduósi varð fyrir valinu. Ég
hafði skoðað það safn oftar en önnur,
því góð vinkona mín bjó þá á svæðinu,
sem ég heimsótti reglulega. Safnstýran
tók vel í hugmynd mína um að taka fyrir
úrval af vettlingum safnsins og gefa út í
vettlingabók. En málið vandaðist þegar
kom að því að velja því vettlingaúrvalið
var mikið og fallegt. Leiðarljósið mitt var
að sýna fjölbreytileikann í íslenskum
vettlingum; ólík mynstur, ólíkar útfærslur
og ólíka nálgun í prjóni. Þetta vinnuferli
er búið að vera mjög góður skóli og
úrvalið í bókinni sýnir að hægt er að fara
mismunandi leiðir í vettlingaprjóni.
VETTLINGARNIR
Valin voru 25 vettlingapör og hver
vettlingur talinn út, teiknaður upp og,
það sem skiptir miklu máli, aðlagaður að
nýrri prjónfestu. Eins og gefur að skilja
voru margir upprunalegu vettlinganna
prjónaðir úr mjög fíngerðu ullarbandi,
oft handspunnu. Viðmiðið í bókinni er
að alla vettlingana megi prjóna með 2
mm og 2,5 mm prjónum. Ég gaf mér að
fínband væri sá grófleiki sem passaði
fyrir vettlingana og að flestir prjónarar
myndu ekki hafa áhuga á að prjóna úr
fínna bandi en það. Til að aðlaga mynstr-
in að nýrri prjónfestu þurfti að breyta
mynstrunum aðeins á nokkrum stöðum.
Við hverja uppskrift er sýnd mynd af
upprunalegu vettlingunum í bókinni. Þá
er einnig sýnd hugmynd að nýju litavali.
ÓLÍK PRJÓNTÆKNI
Prjóntæknileg atriði geta verið ólík
þegar vettlingarnir eru bornir saman.
Sá hluti sem umlykur úlnliðinn er annað
hvort stroff eða stofn. Stroff er prjónað
með stuðlaprjóni sem dregst saman.
Nokkrar útgáfur eru af því; mismunandi
fjöldi sléttra og brugðinna lykkja, sléttu
lykkjurnar prjónaðar snúnar (aftan í
lykkjubogann), með mynsturbekk inn
á milli eða með litaröndum. Stofninn
getur verið með mynsturbekk í slétt-
prjóni eða mismunandi útgáfum af
rósastrengsprjóni.
Þumlarnir eru flestir íprjónaðir, enda
algengasta aðferðin í vettlingaprjóni. En
margir eru með þumaltungu, lófamegin
eða frá hlið og ýmist með eða án fleygs
fyrir aftan þumal. Þá eru úrtökur á vett-
linga- og þumaltotum ólíkar.
Flestir vettlinganna eru með tvíbanda-
prjóni, annað hvort bæði á stofni og
belg eða eingöngu á belg. Það eru tvö
einlit pör með útprjóni á handarbaki;
skeljamynstri og páfuglamynstri. Þá eru
tvennir fingravettlingar, aðrir með
þumaltungu og hinir án.
Einir vettlingar voru valdir vegna þess
að á handarbaki er áttablaðarós sem er
prjónuð með aðferð sem er blanda af
myndprjóni og tvíbandaprjóni. Enn aðrir
vettlingar voru valdir af því að þeir eru
prjónaðir frá hlið.
Þannig að vettlingarnir sem rötuðu í
bókina voru valdir til að spanna, ekki
bara fjölbreytileika í fegurð íslenskra
vettlinga, heldur einnig í prjóntæknilegri
áskorun. Ef einhver tekur sig til og
prjónar sig í gegnum bókina þá yrði það
ferli lærdómsríkt og langt í frá einsleitt.
Prjóntæknikafli er fremst í bókinni þar
sem farið er í garn, áhöld og aðferðir.
Bókin Íslenskir vettlingar kom út í nóvember
2020 og hefur að geyma uppskriftir að íslenskum
vettlingum frá 19. og 20. öld, sem varðveittir
eru á Heimilisiðnaðarsafninu á Blönduósi.
Ljósmynd: Magna Rún Rúnarsdóttir.