Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2014, Blaðsíða 12

12 – Sjómannablaðið Víkingur
S
ennilega hafa allflestir sem hafa
einhvern tímann verið til sjós
heyrt minnst á ,,kjölsvínið“ og
trúlega verið beðnir um að gefa því í
fyrstu sjóferðinni blautir á bak við bæði
eyrun eins og gjarnan er sagt um byrj-
endur til sjós. Flestir taka beiðni af
þessu tagi þegjandi, kunna ekki við að
spyrja frekar til þess nú að opinbera
ekki vanþekkinguna. Það skrítna við
beiðni af þessu tagi er að henni er ekki
fylgt eftir með því t.d. að spyrja hvað
svínið eti, nú hvar sé það að finna um
borð. Og ef viðkomandi leggur af stað
með mat af einhverju tagi að þá sé spurt hvernig blessuðu
svíninu hafi líkað fóðrið. Nei, ég hef a.m.k. aldrei heyrt um
eftirfylgni af þessu tagi í þeim frásögnum af blessuðu svíninu
sem ég hef kynnt mér, en það kemur víða við sögu í frásögn-
um sjómanna.
Ekki svín?
Hvaða fyrirbæri er nú þetta kjölsvín sem við erum alltaf að
tönglast á. Hvað er þetta kjölsvín. Eftirfarandi lýsingu á kjöl-
svíninu er að finna í Víkingnum, 5-6 tbl. frá 1983.
,,Ofan á böndin eftir endilöngu skipinu var tré, sem kallast
kjölsvín. Það er boltað gegnum bönd og niður í kjöl. Lestin
er þiljuð innan og kallast það gannering. En kjölsvínið
stendur upp úr henni, því að það var svert tré“.
Af lýsingunni verður ekki annað ráðið en að kjölsvínið sé
ekki svín í þeirri merkingu orðsins sem við leggjum í það held-
ur þess í stað ein af burðareiningum skipsins. Í þeirri merkingu
orðsins er þess getið í dómi nr. 26/1897: Rjettvísin gegn Sigur-
birni Sveinssyni en þar er Halldóri Bjarnasyni prófasti á Prest-
hólum Suður-Þingeyjarsýslu ætlað að hafa tekið ófrjálsri hendi
kjalsvín úr flaki skipsins ,,Ida“ sem strandaði árið 1887. Trúlega
nálægt Presthólum, en þeir félagar Sigurbjörn og Þórarinn virð-
ast hafa keypt flakið saman á uppboði en síðan ekki orðið alveg
sammála um hvernig skipta bæri. Um ástæðu deilunnar um
kjölsvínið kemur eftirfarandi fram í dóminum:
,,fjégirnd hefur knúð þá til yfirgangs og hvor þeirra fram-
fylgir svo freklega sínum meinta rjétti, sem hann ítrast getur,
svo sem komið hefur fram um áðurnefnt kjölsvín og stefn-
ispart“.
Af þessu má ljóst vera að fégirndin er búin að fylgja okkur
mannabörnum býsna lengi. Nú lyktir málsins virðast hafa orðið
þær að prófasturinn Halldór Björnsson á Presthólum var hreins-
aður af áburði Sigurbjarnar um stuld á kjalsvíni úr flaki Idu.
Aftur á móti var honum gert að greiða 10 kr. sekt vegna ósæmi-
legs ritháttar í varnarskjali sínu í héraði.
Þá er spurningin, af hverju er þessi burðarbiti nefndur kjal-
svín? Illa gekk að fá svar. Ég hélt að nafnið tengdist með ein-
hverjum hætti okkar velþekkta húsdýri
svíni en við eftirgrennslan kom í ljós að
svo er ekki en svar fékkst ekki fyrr en
leitað var til Riksarkivet í Kaupmanna-
höfn. Þar kom fram að uppruni orðsins
væri norska orðið svill sem í áranna rás
breyttist í orðið syld sem þýðir funda-
ment eða undirstaða með uppruna í
orðinu bjælke, bræt, sem svarar til
orðsins kølsvin eða undirstaða sem virð-
ist rökrétt heiti þessa burðarbita tréskipa.
Niðurstaðan er því klár og kvitt. Títt-
nefnt orð hefur augljóslega ekkert með
orðið svín að gera og þar af leiðandi ekki
lengur við hæfi að senda nýliða með mat handa kjölsvíninu.
Helgi Laxdal
Hvað er kjölsvín,
hvaðan kemur nafnið?
Teikning af kjölsvíni.
Fingraförin af en ...
Hinn alræmdi glæpamaður, John Dillinger, hélt sig
hafa fundið upp skothelda aðferð til að forðast
handtöku lögreglunnar. Fingraför hans voru til í
opinberum skrám svo hann ákvað að eyða frumút-
gáfunni með því að dýfa fingrum sínum í sýru.
Dillinger lét ekki sitja við orðin tóm en hafði ekki
annað upp úr krafsinu en ómældar þjáningar. Það
kom nefnilega í ljós þegar fingurnir voru grónir
sára sinna eftir sýrubaðið að fingraför hans voru
nákvæmlega hin sömu og áður.