Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2014, Page 32

32 – Sjómannablaðið Víkingur
Í
atvinnusögu má finna mörg dæmi þess að athafnir, dirfska
og frumkvæði eins manns marki tímamót. Þannig var á
verslunarstaðnum á Skutulsfjarðareyri við Djúp, þar sem
síðar hét Ísafjarðarkaupstaður. Skutulsfirðingar höfðu að
sönnu róið til fiskjar öldum saman eins og nágrannar þeirra í
öðrum byggðarlögum við Ísafjarðardjúp. Úr Skutulsfirði var
hins vegar langt að róa á fengsæl mið og þess vegna reru
bændur úr Skutulsfirði löngum úr Bolungarvík á vetrar- og
vorvertíð. Eina umtalsverða undantekningin voru hákarlaróðr-
ar – hákarlalegur – í þær fóru Skutulsfirðingar jafnan úr
heimavör, oftast á áttæringum eða stærri skipum.
Á 4. áratug 19. aldar varð breyting í þessum efnum. Þá hófst
atburðarás sem leiddi til þess að verslunarstaðurinn á Skutuls-
fjarðareyri varð á fáeinum áratugum einn öflugasti útgerðar-
staður landsins og þar reis blómlegur kaupstaður, sem um alda-
mótin 1900 var hinn annar stærsti á Íslandi.
Árið 1827 urðu þau tíðindi í ísfirskri verslunarsögu að af-
komendur Ólafs Thorlacius á Bíldudal seldu verslun sína í svo-
nefndum Hæstakaupstað á Skutulsfjarðareyri. Kaupandinn var
kornungur maður, Jens Jacob Benedictsen. Hann var 21 árs að
aldri, er hér var komið sögu, sonur Boga Benediktssonar á
Staðarfelli í Dölum, sem verið hafði verslunarstjóri á Bíldudal
og fjárhaldsmaður sona Ólafs Thorlacius kaupmanns eftir að
hann lést af slysförum í Kaupmannahöfn árið 1815. Bogi var
stórefnaður maður, sagður „fjárgæzlumaður mikill“, og af mörg-
um talinn ríkastur allra Íslendinga um sína daga. Auðæfi hans
voru, eins og flestra velmegandi Íslendinga um hans daga, öðru
fremur bundin í jarðeignum. Hann var mikill fræðaþulur og í
sögunni er hann líkast til þekktastur fyrir hið mikla ritverk sitt,
Sýslumannaævir.
Jens Jacob Benedictsen var stórhuga og hugðist efla útveg
verslunarinnar í Hæstakaupstað með nýjum aðferðum. Hann
fluttist til Ísafjarðar haustið 1827 og sá strax í hendi sér, að með
aukinni sjósókn og útgerð þilskipa til hákarla- og handfæra-
veiða mætti auka til muna saltfiskverkun og framleiðslu á há-
karlalýsi. Eftirspurn eftir þessum afurðum var mikil á þessum
tíma og verð á þeim hækkaði stöðugt á erlendum mörkuðum.
Vorið 1831 lét Jens Benedictsen til skarar skríða. Þá sendi
hann til Ísafjarðar frá Danmörku fiskijagt, sem bar nafnið Jens
Peter den Gamle og var 8½ verslunarlest að stærð (u.þ.b. 26
smálestir). Skipið var strax sent til veiða og 14. júlí skrifaði
helsti keppinautur Jens, Paus verslunarstjóri M. W. Sass í
Neðstakaupstað, húsbónda sínum í Kaupmannahöfn: „Enn sem
komið er, getur Benedictsen ekki hrósað sér af hagnaðinum af
fiskijagt sinni; tilkostnaðurinn af henni er alltof mikill. Á henni
eru 9 menn, 5 Danir og 4 íslenskir fiskimenn. Íslendingarnir
fjórir hafa hver um sig 10-12 spesíur á mánuði og fá að auki
kaffi og brennivín 3-4 sinnum á dag. Fram til þessa hafa þeir
alleinasta aflað 250 þorska, um það bil 7 skippunda í blautfiski,
og 28 tunnur hafa þeir fengið af hákarlslifur, sem gerir um það
bil 19 tunnur lýsis.“
Þegar leið á sumarið virðist útgerðin hafa gengið betur og
30. september skrifaði Paus: „Í síðustu tveim veiðiferðum hefur
fiskijagt hr. B[enedictsen] gengið mjög bærilega við hákarla-
veiðarnar, og telur hann sig nú geta greitt kostnað af úthaldinu
og eygir jafnvel svolítinn hagnað. Hann segist hafa fengið 90-
100 tunnur lýsis úr afla jagtarinnar.“
Jens Peter den Gamle var fyrsta þilskipið, sem gert var út frá
Ísafirði, og markaði þannig upphaf mikillar sögu. Jens Jacob
Benedictsen byggði á fáum árum upp umfangsmikinn atvinnu-
rekstur á Íslandi og í Danmörku. Hann eignaðist verslanir í
Keflavík og Vestmannaeyjum og gerði á báðum stöðum út skip
og báta til fiskveiða auk þess sem hann átti kaupskip í förum
sem fluttu varning á milli landa fyrir verslanir hans.
Ísafjörður um aldamótin 1900. Mynd: Frederick W.W. Howell/Cornell University Library
Jón Þ. Þór
Fyrsti íslenski skipakóngurinn