Bændablaðið - 25.08.2022, Qupperneq 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. ágúst 2022
Í þessum pistli verður rætt um
arfgerðargreiningar haustið 2022
ásamt fleiri atriðum sem tengjast
því stóra verkefni sem fram undan
er – að rækta upp riðuþolna stofna.
Ræktunaráherslur
Til lengri tíma verður markmiðið
að gera stofninn ónæman fyrir
riðuveiki með því að rækta upp fé
með verndandi arfgerðir og útrýma
áhættuarfgerðinni. Mikilvægt er að
allir spili með í þessu stóra verkefni.
Þetta er hins vegar langhlaup.
Uppspretturnar eru fáar af
verndandi arfgerðum og því
mikilvægt að fara ekki of geyst í
að innleiða þær í stofninn í heild.
Það er mikilvægt að passa vel upp á
erfðafjölbreytileikann í stofninum –
það er t.d. ekki æskilegt að hrúturinn
Gimsteinn frá Þernunesi verði faðir,
afi eða langafi allra ásettra hrúta í
landinu á aðeins örfáum árum. Hins
vegar eru þau bú sem eru á mestu
áhættusvæðunum gagnvart riðuveiki
hvött til þess að setja ræktun gegn
riðu í fyrsta sæti þó það þýði
mikla aukningu skyldleikaræktar
í ákveðnum hjörðum og eftirgjöf
í öðrum ræktunareiginleikum
tímabundið.
Hin alþjóðlega viðurkennda
verndandi arfgerð ARR hefur
enn sem komið er bara fundist
á Þernunesi. Arfgerðin T137,
sem vonir eru bundnar við sem
verndandi arfgerð, hefur þó sem
betur fer fundist á 8 búum. Þar
sem framboð þessara arfgerða er
takmarkað er hvatt til þess að velja
einnig markvisst fyrir lítið næmu
arfgerðinni (AHQ), sem virðist veita
mikla vernd og einnig að fjölga
gripum með C151 og N138.
Rannsóknir eru nú í gangi
þar sem m.a. verður prófað að
bera saman næmni mismunandi
arfgerða með svo kölluðu PMCA
prófi. Þessi rannsókn, sem fer fram
á tilraunastofu í Frakklandi, mun
væntanlega skila fyrstu niðurstöðum
fyrir fengitíma og verða áherslur
á ákveðnar arfgerðir endurmetnar
eftir því sem upplýsingar berast. Þá
verður kynbótaskipulagið í heild
endurskoðað á næstunni byggt á þeim
rannsóknum sem eru í farvatninu.
Má þar nefna bæði erfðarannsókn
sem unnin verður við Háskólann
í Gießen og rannsóknir RML þar
sem beitt verður hermilíkunum til
að skoða hvernig best sé staðið að
framgangi ræktunarstarfsins á næstu
árum m.t.t. innleiðingu verndandi
arfgerða og áhrifa á aðra eiginleika.
Leyfi til hrútakaupa
MAST hefur nú gefið út tilkynningu
(sjá frétt á heimasíðu MAST, 22.
ágúst 2022 ) þar sem fram kemur
að hægt er að sækja um flutning á
gripum með arfgerðirnar ARR og
T137 yfir varnarlínur.
Til að stuðla að því að bú sem eru
í mestri áhættu gegn riðu geti byggt
upp þolna stofna sem hraðast, hefur
MAST skilgreint hvaða svæði teljast
í mestri hættu og bú á þeim svæðum
mun þá hafa mestan forgang að
því að fá leyfi til kaupa á vernd-
andi gripum.
Ljóst er að í haust er framboðið
ákaflega takmarkað en engu að
síður mikilvægt að allir gripir
sem vitað er að beri þessar
arfgerðir nýtist til framræktunar.
Áhugasamir eru hvattir til að kynna
sér málið t.d. á heimasíðu MAST
og RML en ítarlegri upplýsingar
eru væntanlegar um hvaða bú
munu fá söluleyfi á þessa gripi.
Umsóknir verða síðan afgreiddar
12. september.
Þá er rétt að geta þess í þessu
samhengi, að sæðingastöðvarnar
hafa fengið „grænt ljós“ á flutning
hrúta inn á stöðvarnar og vilyrði fyrir
kaupum á ARR og T137 hrútum sem
bjóða á upp á í vetur.
Arfgerðargreiningar haustið 2022
– best að panta sem allra fyrst!
Grundvallaratriði í því er að
vita hvaða arfgerðir væntanlegir
ásetningsgripir bera er að sýnataka
sé markviss og víðtæk. Því eru í
raun allir sauðfjárbændur hvattir
til þess að arfgerðargreina a.m.k.
ásetningshrútana. Síðan er það val
hvers og eins hvað menn taka stór
skref í þessu, þ.e.a.s. hvort gimbrar
og ær séu einnig greindar.
Sumir hafa þegar látið greina
hluta af sínum fjárstofni og geta því
útfrá þeim niðurstöðum áttað sig á
því hvaða arfgerðir lömbin bera. Í
þessu sambandi má benda á nýjan
möguleika í Fjárvís (undir „yfirlit“
– ekki sjáanlegt hjá þeim sem
hafa bara hjarðbókaraðgang) sem
heitir „arfgerðarspá“ og ætti þetta
verkfæri t.d. að hjálpa bændum að
átta sig á hvaða lömb er hægt er að
reikna út spá fyrir með 100% öryggi
út frá niðurstöðum foreldra og hvaða
lömb væri áhugavert að láta greina.
Í haust er hægt að panta
arfgerðargreiningar á príongeninu í
gegnum RML. Tveir greiningaraðilar
eru í boði, Agrobiogen í Þýskalandi
og Matís í Reykjavík, en með því
móti er verið að stuðla að því að hægt
verði að skila bændum niðurstöðum
(í Fjárvís.is) áður en sláturtíð lýkur.
Bæði fyrirtækin munu greina þau
6 sæti sem talin eru að hafi áhrif á
næmi sauðfjár fyrir riðuveiki. Hver
arfgerðargreining með efniskostnaði
mun kosta í haust 3.000 krónur
(+ vsk.) óháð greiningaraðila. Ef
bændur vilja að sýnin séu tekin þá
bætist við kostnaður samkvæmt
gjaldskrá RML. Arfgerðargreiningar
er nú hægt er að panta í gegnum
heimasíðu RML og þeir sem panta
fyrir 25. ágúst verða í forgangi með
að komast að í greiningu og síðan
verður horft til þess í hvaða röð menn
hafa pantað ef þarf að forgangsraða.
Nokkur atriði sem vert er
að hafa í huga
• Þegar talað er um að gripur sé
arfblendinn fyrir ákveðinni arfgerð
t.d. fyrir áhættuarfgerð og hlutlausri
arfgerð (VRQ/ARQ), eru helmings
líkur að sá gripur gefi frá sér
áhættuarfgerð og helmingslíkur að
hann gefi hlutlausa arfgerð.
• Þegar talað er um arfhreina gripi,
þá hefur viðkomandi gripur fengið
umrædda arfgerð frá báðum foreldrum
sínum og mun í öllum tilfellum skila
henni frá sér til sinna afkvæma. Til
dæmis ef hrútur væri arfhreinn fyrir
hinni verndandi arfgerð ARR (ARR/
ARR) fá öll afkvæmi hans ARR frá
honum og verða því a.m.k. arfblendin
fyrir verndandi arfgerð. Mjög praktískt
er fyrir þá sem ætla að innleiða lítið
næmar og verndandi arfgerðir af
sem mestum hraða að koma sér upp
arfhreinum hrútum með þær arfgerðir.
• Þá er mikilvægt að vera með það
á hreinu að arfgerðir hoppa ekki
yfir kynslóðir. Ef hrútur hefur verið
greindur hlutlaus mun hann ekki
skila öðru en hlutlausu arfgerðinni
til afkvæma sinna og þá skiptir engu
þó á bakvið hann standi gripir með
áhættuarfgerð, verndandi arfgerð eða
lítið næma arfgerð.
Staða arfgerðargreininga úr
átaksverkefninu frá í vetur
Nánast er búið að greina öll sýnin
sem tekin voru í vetur í gegnum
átaksverkefni RML og er megnið
af niðurstöðunum aðgengilegar
bændum inn í Fjárvís. Enn vantar
þó niðurstöður fyrir þau sýni sem
þurfti að endurgreina úr síðustu
þremur pökkunum sem voru greindir
en það náðist ekki fyrir sumarleyfi
hjá greiningaraðilanum. Þetta eru
sýni sem fóru út til Þýskalands
seinnipartinn í maí og júní.
Þessar allra síðustu niðurstöður
munu væntanlega skila sér á næstu
dögum. Betur verður gerð grein fyrir
uppgjöri á þessu verkefni þegar allar
niðurstöður liggja fyrir. Eins er eftir
að yfirfara allar villur í innlestri og
koma þeim niðurstöðum inn í kerfið.
Í þessum þriðja hluta greina
um starfsemi RML mun ég gera
rekstrar- og umhverfissviði skil.
Fagsviðið er
annað tveggja
fagsviða RML, en
eins og kom fram
í síðustu grein þá
er það einungis
til hagræðingar
st jórnunarlega
séð, verkefnin
eru iðulega unnin
þvert á svið.
Á rekstrar- og umhverfissviði
snúa stærstu verkefnin
að margvíslegum sviðum
landbúnaðar sem tengjast landinu
og rekstrarumhverfi búsins. Þar
má nefna jarðrækt, garðyrkju,
loftslagsmál, landnýtingu hvers
konar, fóðrun, skipulagsmál,
bútækni, rekstur og umhverfismál.
Rekstrarráðgjöf RML byggir
á áætlanagerð vegna jarðakaupa,
framkvæmda, og ættliðaskipta.
Á hverju ári eru gerðar á þriðja
hundrað áætlana sem nýtast til að
mynda inn í fjármálastofnanir eða
vegna umsókna um verkefnastyrki
eða fjárfestingarstuðning. Þessi
vinna byggir á þeirri víðtæku
þekkingu og reynslu á landbúnaði
sem ráðunautar RML búa yfir.
Frá árinu 2016 hefur starfsfólk
RML unnið að verkefnum tengdum
afkomu bænda, fyrst í sauðfjárrækt
en nú einnig í mjólkurframleiðslu
og nautakjötseldi og sambærilegt
verkefni í garðyrkju er að
hefjast. Verkefnin byggja á
bókhaldsgögnum bænda og gefa því
góða mynd af stöðu einstakra búa
en einnig verður til rekstrargrunnur
sem nýtist við afkomuvöktun og
hagsmunagæslu fyrir viðkomandi
búgrein. Verkefnin hafa margsannað
gildi sitt varðandi upplýsingagjöf
vegna stöðu einstaka greinar
en ekki síður til þess að bæta
rekstrarvitund bænda. Verkefnin
hafa verið rekin af RML með styrk
frá þróunarsjóðum viðkomandi
greina fyrir utan sauðfjárræktina en
á síðasta ári var gert samkomulag
um rekstur verkefnisins til þriggja
ára við matvælaráðueytið. Sífellt er
leitað eftir því að fá fleiri bændur
til þess að taka þátt. Ég hvet því
áhugasama um þátttöku til að hafa
samband við RML eða skrá sig á
rml@rml.is
Áherslur stjórnvalda í
loftslags- málum og alþjóðlegar
skuldbindingar gera þær kröfur til
landbúnaðarins að losun minnki á
næstu árum en ekki er gert ráð fyrir
minnkun framleiðslu. Einstaka
búgreinar hafa sett sér markmið
um kolefnishlutleysi.
Til að þessum markmiðum verði
náð þarf að vinna markvisst að
bættri skráningu, auka þekkingu
og setja upp aðgerðaráætlanir sem
byggja á aðstæðum hvers bús. Á
síðustu árum hefur markvisst
verið unnið að þekkingaröflun
innan RML á þessum málaflokki.
Í dag rekur RML í samvinnu við
Landgræðsluna og Skógræktina
verkefnið Loftslags- vænan
landbúnað. Verkefnið hófst árið
2020 í sauðfjárrækt en 2021 komu
nautgripabændur einnig inn.
Markmiðið með Loftslagsvænum
landbúnaði er að þátttakendur fái
heildstæða ráðgjöf og fræðslu
um það hvernig draga megi úr
losun gróðurhúsalofttegunda frá
landbúnaði og vegna landnýtingar
og vinna að þeim markmiðum með
áætlanagerð og eftirfylgni með
henni. Fyrir liggur að stækka þarf
verkefnið verulega eða sambærilegt
ráðgjafarverkefni til allra búgreina
eigi markmið um losun að nást.
Jarðræktarráðgjöfin snýst að
mestu um áburðarráðgjöf/áætlanir
og greiningu á fóðuröflunarkostnaði
en einnig skipulag endurræktunar
og jarðvinnslu, val á tækjum,
tegundum og yrkjum og
jarðvinnslutækni. Ráðgjöfin
byggir á einstaklings- ráðgjöf en
í nokkur ár hefur verið boðið upp
á verkefnið Sprotann.
Í Sprotanum er boðið upp á
heildstæða jarðræktarráðgjöf og
hefur þátttaka vaxið jafnt og þétt
í gegnum árin en nánar má sjá
hér https://www.rml.is/is/radgjof/
nautgriparaekt/radgjafarpakkar/
sprotinn-jardraektarradgjof
Undirstaða jarðræktarráðgjafar
og hvers konar áætlanagerðar í
jarðrækt er í gegnum Jörð.is sem
er forrit í eigu Bændasamtakanna
en RML rekur og hefur umsjón
með. Á þessu ári var gerður
samningur á milli RML og
matvælaráðuneytisins um eflingu
jarðræktarráðgjafar. Markmið
verkefnis er að hvetja til aukinnar
sýnatöku á jaðvegi, heyi og
búfjáráburði ásamt því að auka
verulega áburðaráætlanagerð.
Við höfum einnig verið að styrkja
ráðgjöf í jarðrækt á grundvelli
þessa samnings með því að ráða inn
starfsfólk til að sinna verkefnum
á sviðið jarðræktar, ásamt því
að innleiða nýja aðferðarfræði
við ráðgjöf í samstarfi við
finnska sérfræðinga. Garðyrkjan
hefur í mörg ár flutt inn erlenda
ráðunauta en ráðunautar RML eru
umsjónarmenn verkefnisins ásamt
því að fylgja erlendu ráðunautunum
í heimsóknir til bænda. Ráðunautar
í ylrækt, blómarækt og útiræktun
koma hér á hverju ári til að styrkja
ráðgjöfina en mikla sérhæfingu
þarf innan hverrar greinar
garðyrkjunnar sem erfitt yrði að
manna hér á landi. En með þessu
hefur byggst upp sérfræðiþekking
hjá starfsfólki RML sem nýtist við
ráðgjöf til garðyrkjunnar.
Á rekstrar- og umhverfissviði
eru einnig fleiri verkefni unnin
en hér eru upptalin í stuttri grein
en upplýsingar um ráðgjöf má sjá
á heimasíðu okkar, WWW.rml.
is, ásamt því að ráðunautar RML
eru ávallt til viðtals hvort sem um
er að ræða í gegnum síma eða á
starfsstöðvum RML.
Karvel Karvelsson,
framkvæmdastjóri RML
Karvel
Karvelsson,
Starfsemi RML
– Þriðji hluti
Um ræktun gegn riðu
– Hagnýtar upplýsingar fyrir haustið
Eyþór Einarsson
ráðunautur búfjárræktar-
og þjónustusviðs
ee@rml.is
Vinsamlega hafið samband við Björgvin Guðjónsson, búfræðing
og löggiltan fasteignasala í síma 510-3500 og 615-1020
eða á netfangið bjorgvin@eignatorg.is
Skipholt 50b, 105 Reykjavík
Vegna aukinnar eftirspurnar óskum
við eftir bújörðum á söluskrá