Bændablaðið - 25.08.2022, Síða 56

56 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. ágúst 2022
Við kynnumst hér þeim eðalhjónum
Hafdísi Brynju og Róberti, en þau
búa á Hvalshöfða í Hrútafirði.
Býli: Hvalshöfði í Hrútafirði.
Staðsett í sveit: Húnaþingi vestra.
Ábúendur: Róbert Júlíusson og Hafdís
Brynja Þorsteinsdóttir.
Fjölskyldustærð (og gæludýra): Við
eigum 5 uppkomin börn og 8 barnabörn
(allt strákar). Við erum með rúmlega
170 ær og venjulega 6 til 8 hrúta og
allt eru þetta nú hálfgerð gæludýr.
Við vorum lengi með tvo hunda en
eftir að þau hurfu höfum við ekki
fundið neinn til að fylla þeirra skarð
enda leitun að heimskari og geðbetri
hundi en hann Teitur okkar var.
Gerð bús og stærð jarðar? Sauðfjárbú,
670 ha að stærð.
Hvernig gengur hefðbundinn
vinnudagur fyrir sig á bænum,
skemmtilegustu/leiðinlegustu
bústörfin? Yfir vetrartímann, þegar
féð er komið á hús fer Róbert í húsin
um hálf átta en Hafdís fer í vinnuna
í Grunnskóla Húnaþings vestra þar
sem hún er umsjónarmaður námsvers.
Eftir gegningarnar fer Róbert í
Skólabúðirnar á Reykjum þar sem
hann er húsvörður. Um fjögurleytið
förum við svo bæði til gegninga og
gefum okkur góðan tíma í þetta.
Róbert er heldur vinsælli hjá
dömunum þar sem hann sinnir
félagslegum tengslum með
krikaklóri og klappi auk þess sem
hann tekur lagið fyrir þær meðan
hann rakar yfir krærnar. Húsin
eru gömul með trégrindagólfi
sem vill safnast á, ef hey slæðist
niður, en okkur finnst mikilvægt
að hafa húsin snyrtileg fyrir bæði
dýr og menn.
Frúin á nú líka sínar vinkonur
þarna en stundum slettist
aðeins upp á vinskapinn því
hún sinnir leiðinlegu verkunum
eins og bólusetningum og
ormalyfsgjöf.
Krakkarnir okkar koma svo
og hjálpa til í haustsmalamennsk-
unum og Júlíus, næstelsti sonurinn,
hefur ótrúlega gaman af því að moka
út úr fjárhúsunum á haustin. Einnig
hafa þeir bræður, hann og Þorsteinn,
lagað girðingarnar á vorin, sem er
þvílíkur munur.
Skemmtilegustu bústörfin er
vafalaust sauðburðurinn, sérstaklega
þegar vel gengur eins og í vor þrátt fyrir
kalt vor. Og leiðinlegast er að senda
gömlu ærnar í sláturhúsið.
Eftirminnilegasta atvikið við
bústörfin? Eftirminnilegasta atvikið
er sennilega þegar Hafdís var einu sinni
sem oftar að vatna fyrripart vetrar og leit
niður fyrir sig í krónni og sá hreyfingu í
kjallaranum. Við nánari athugun kom í
ljós að þetta var kollótt kind sem líklega
var búin að ralla þarna í að minnsta
kosti viku ef ekki lengur – en einhvern
tíma um það leyti þurfti að taka upp
grind í gólfinu til að gera við og þó við
vitum ekki hvernig það gerðist þá hefur
blessunin farið þarna ofan í.
Hún var bara vel haldin því kjallarinn
var tómur og það slæðist alltaf hey
þarna niður, þannig að hún hafði færi á
að labba á milli króa og éta slæðinginn.
Kindin hlaut nafnið Gordjöss, vísun í
lagið hans Páls Óskars, og varð langlíf
afurðakind.
Hvað er alltaf til í ísskápnum?
Vinsælasti maturinn? Í ísskápnum er
alltaf til skyr, rjómi, smjörvi og ostur
... af því það er alltaf það sem Hafdísi
dettur í hug að vanti ef hún skýst í búð
eftir vinnu. Það hefur meira að segja
komið fyrir að það sé vandræðalega
mikið magn af þessum vörum fyrir tvær
manneskjur. En uppáhaldsmaturinn er
að sjálfsögðu íslenskt lambalæri og bara
annað lambakjöt því það eiginlega getur
ekki klikkað.
Uppáhaldstæki? Uppáhaldstækin eru
nú bara þau sem virka skammlaust
þegar þarf að nota þau!
Hvað er skemmtilegast að gera þegar
ekki er verið að vinna? Efst á blaði
samvera með krökkunum okkar og
þeirra fjölskyldum. Það er líka gaman
að ferðast þó við gerum of lítið af því.
Svo er það bara oft þannig í sveitinni að
skilin milli vinnu og frítíma eru óljós
enda á lífið að vera leikur, er það ekki?
LÍF&LYST – BÆRINN OKKAR
MATARKRÓKURINN
Reykur er sérstaklega áhrifarík leið
til að „krydda“ mat. Matur með
miklu reykbragði sem við þekkjum
helst hér á fróni.
Eins og; hangikjöt, hamborgar-
hryggur, reyktur lax og auðvitað
beikon eru allt dæmi um kaldreyktar
afurðir. Þar sem reykurinn í bland við
salt var og er notaður til að varðveita
matinn. Það vildi bara svo skemmtilega
til að hann bragðaðist einstaklega vel
eftir að búið var að elda hann.
Heitreyking er þegar maturinn er
beinlínis eldaður umvafinn reyk til
bragðauka en varðveitir hann svo til
ekkert umfram hefðbundna matseld.
Í Bandaríkjunum fellur heitreykingin
undir svokallað barbecue. BBQ hefur
svolítið týnst í þýðingunni sem grill á
íslensku. En grill og barbíkjú er svotil
sitthvor endinn á eldiviðnum. Að grilla
er að elda mat yfir kolum eða gasi við
frekar háan hita tiltölulega snöggt en
að skella í barbíkjú er að elda matinn
lengi við lágan hita og mikinn reyk.
Beint frá Ameríku
Mikil hefð er fyrir slíkri eldamennsku
í BNA og á annað hvert ríki um
suðurmiðbik þeirra sína eigin útgáfu.
Texas er ekki það sama og Kansas og
hvað þá Karólína. Við hér á Íslandi
eigum okkar eigin útgáfu af þess háttar
eldamennsku, moðsuðuna. Hún var
nokkuð algeng fyrir og um þarsíðustu
aldamót. Eiginlega allt þar til Rafha
eldavélarnar komu til sögunnar.
Þá voru seigu bitarnir soðnir í marga
klukkutíma einangraðir með moði.
En þar sem fæstir eiga moð, eða vita
yfir höfuð hvað það er, byggjum við á
reynslu kanans og hægeldum svínabóg
í nóg af reyk.
Reykurinn og bógurinn
Áður en við byrjum er best að láta
alla vita að þetta tekur á bilinu sex
til átta klukkutíma þannig að ef það
á að borða klukkan 19 þá er eins gott
að stilla klukku. En alla vega, svona
gerum við þetta:
Byrja að flá grísinn, skera skinnið
ofan af bógnum, passa að taka ekki
alla fituna sem er undir skinninu burt.
Hún mun mýkjast upp og bráðna ofan
í kjötið og þannig verður til sjálfvirkt
svínavökvunarkerfi. Gott er að byrja á
að smyrja kjötið upp úr sinnepi. Hvaða
sinnep er notað skiptir kannski ekki
öllu máli en gult, amerískt sinnep er
klassíska valið. Sinnepið gerir það að
verkum að kryddblandan festist vel
við kjötið. Þá er bara að nudda bóginn
upp úr kryddinu, sykrinum og saltinu
og skella herlegheitunum á grillið.
Gott að hafa í huga að ef hitinn er of
nálægt matnum þá er gott að minnka
eða jafnvel sleppa sykrinum alveg úr
kryddblöndunni.
Hitastigið skiptir miklu máli. Best
er að halda honum á bilinu 100-120
gráður og reyna að láta hann ekki
fara yfir 150 í lengri tíma. Lokið er
nauðsynlegt að hafa niðri og ætti bara
að opnast til að bæta á reykinn. Þannig
er kjötið reykt í þrjá, fjóra tíma.
Álið er málið
Eftir þessa klukkutíma af reyk
þarf að taka kjötið af grillinu og
vefja því inn í álpappír. Jafnvel
fyrst í góðan smjörpappír sem er
án allra plastefna og svo í álið.
Herlegheitunum er svo hægt að henda
aftur út á grillið eða, af því að kjötið
er búið að fá í sig allan þann reyk
sem það fær, skutla kjötbögglinum
beinustu leið inn í bakaraofn. Stilla
á 150-170 gráður og elda þangað
til að kjötið fellur af beininu og
auðvelt er að rífa það í sundur.
Tekur yfirleitt aðra þrjá, fjóra tíma.
Það þýðir ekkert að mæla hita af því
við erum að elda þangað til kjötið
verður mjúkt en ekki ákveðið heitt.
Gott að hvíla kjötið í um hálftíma
áður en það er svo tætt niður með
tveimur göfflum eða hitaþolnum
höndum. Ekki endilega vegna þess
að það þarf á hvíldinni að halda eins
og góð nautasteik. Það er einfaldlega
of heitt til þess að rífa það. Passa upp
á að inni í bögglinum er safi sem að
lekið hefur úr kjötinu í hitanum. Þessi
safi er gulls ígildi til að velta kjötinu
upp úr þegar búið er að rífa það niður.
Hrásalat, maískorn, bakaðar
kartöflur eða léttsteikt grænkál er
frábært sem meðlæti. Þeir sem telja að
barbecuesósa úr búðinni geri þennan
rétt betri, geri það á eigin ábyrgð.
Tækin
Í henni Ameríku brúka atvinnumenn
jafnt sem alvöru áhugamenn sérstaka
reykofna hvar eldurinn er aðskilinn
kjötinu. Fæstir hér eiga slíkan grip
en flestir eiga annaðhvort sæmilegt
gasgrill eða kolaknúið kúlugrill.
Hvort tveggja er hægt að nota
með góðum árangri.
Gasgrill: Notast er við óbeinan
hita þannig að einungis er kveikt á
einum brennara og hitanum haldið
eins langt frá kjötinu og hægt er.
Harðviðarkubbum eða spæni
komið fyrir í álpappír eða þar til
gerðum reykboxum sem er sett beint
yfir eldinn, undir grindina, þannig að
þeir gefi frá sér reyk. Ef eldur kviknar
í viðnum er gott að slökkva í bálinu
með vatni.
Grillkúla: Það þarf líka að notast
við óbeinan hita á kolagrilli þannig
að lok er nauðsynlegt. Hægt að hafa
kolin til hliðar og bæta jafnt og þétt á
reykinn bæði kolum og harðviði eða
brúka ormaaðferðina svoköllaðu.
Þá er kolum raðað í tvöfalda röð
eftir ytra byrði grillsins og heitum
kolum hellt í annan endann sem svo
aftur kveikir í restinni eins og um
hálfgerðan kolakveikiþráð sé að ræða.
Harðviðarkubbunum er svo komið
fyrir með reglulegu millibili ofan á
orminum þannig að hann reyki en
kveiki ekki í öllum herlegheitunum
í einu.
Þar sem er reykur, er bragð
Haraldur Jónasson
haradlur@gmail.com
Best að hafa bóginn af stærri gerðinni þannig að það verði afgangur í samlokur.
Þessi er svona nokkurn veginn eins góð og þær gerast afgangssamlokurnar.
Hita slatta af kjöti, skella á súrum gúrkum og svo sósu búna til úr amerísku
sinnepi, safa af súrum gúrkum og sterkri eldpiparsósu. (Þegar vel tekst til
við heitreykingu myndast lag af rauðleitu kjöti yst á bógnum. Þetta kallar
atvinnumaðurinn reykhringinn.) Myndir / Hari
Hvalshöfði
Það er nauðsynlegt að notast við harðvið þegar verið
er að reykja mat. Tegundir eins og t.d. Hikkorí, Mosquit
eða eik. Þegar verið er að reykja ekki mikið lengur en fjóra tíma skiptir
ekki öllu máli hvaða harðviður er notaður en það þarf að vera harðviður. Á
Íslandi vex enginn harðviður, en birki er hægt að nota ef ekkert annað finnst.
Barrtré hvers konar virka ekki. Í þeim er harpix og alls konar annað jukk
sem sótar og það er ekki eitthvað sem er gott á bragðið. Það má örugglega
prufa sig áfram með taðreyk ef stemning er fyrir því á heimilinu. Vonandi
þarf ekki að taka það fram að viðurinn þarf að vera ómeðhöndlaður af lakki,
olíum og límefnum. Þannig að ekki reykja matinn upp úr parketi.
Reykurinn
3 hlutar salt
3 hlutar púðursykur
2 hlutar paprikuduft
2 hlutar laukduft
1 hluti hvítlauksduft
1 hluti pipar
1 hluti kóríanderduft
1 hluti cumminduft
Kryddblandan
Hjónin Haddý og Róbert í essinu sínu ...
Júlíus er hér ákaflega myndrænn. Þorsteinn tilbúinn í slaginn! Hér fyrir miðju má sjá dótturdóttur
Gordjöss, hana Rögnu Ragnars.