Borgfirðingabók - 01.12.2004, Blaðsíða 17

Borgfirðingabók 2004
15
Islensk alþýðumenntun í skuggsjá
Borgarþarðar 1750-1920
Hér er ætlunin að rekja nokkra þætti í sögu alþýðumenntun-
ar á Islandi. *Eg takmarka umfjöllunina við tímabilið frá mið-
biki 18. aldar og laust fram yfír aldamótin 1900, en þetta er það
tímabil sem ég þekki best af eigin rannsóknum. Eg læt þannig
upplýsinguna marka upphafið og stofnun hinna íýrstu skóla í
upphafi 20. aldar endapunktinn. Oðrum þræði mun ég fjalla
um efnið almennt, en að hinu leytinu dreg ég dæmi af persón-
um, atburðum og ferlum í Borgarfirði. jafnframt mun ég víkja
að alþýðumenningu tímabilsins eftir því sem tilefni gefst til.
Hverjir teljast til alþýðu ?
A tungu okkar, gagnstætt því sem gerist hjá grannþjóðum,
eru hugtökin menntun og menning af sömu rót. Engilsaxar tala
um education annars vegar og culture hins vegar, danskir um
uddannelse og kultur. Rótin í íslensku hugtökunum minnir á að
menntun og menning er það sem gerir menn að mönnum -
þessum merkilegu verum sem eru hvorttveggja í senn, mótað-
ar af menningunni og skapa hana og umbreyta í tímans rás.
En hvað er þá að segja um hugtakið alþýða sem kemur fýrir
í fýrirsögninni (alþýðumenntun)? Orðið alþýða er fornt í