Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Side 45

43
almenningsþörf samkvæmt áskilnaði 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar.
Í kjölfarið fór Landsnet þess á leit við matsnefnd eignarnámsbóta
að heimiluð yrði umráðataka hins eignarnumda lands samkvæmt
undantekningarreglu 14. gr. laga um framkvæmd eignarnáms, áður
en fram færi mat á fjárhæð eignarnámsbóta. Krafa um umráðatöku
var studd sömu rökum og áður var getið um að framkvæmdin væri í
almannaþágu. Um lagaskilyrði þessa segir Hæstiréttur:
„Í 1. mgr. 14. gr. laga nr. 11/1973 kemur fram að matsnefnd eignarnámsbóta
geti heimilað eignarnema að taka umráð þess verðmætis sem eignarnám
beinist að og ráðast í þær framkvæmdir sem eru tilefni eignarnámsins þótt
mati sé ekki lokið. Af orðalagi ákvæðisins og lögskýringargögnum leiðir
að við það er miðað að þessarar heimildar sé fyrst og fremst neytt þegar
eignarnema er tímans vegna af sérstökum ástæðum mikil nauðsyn á að fá
fljótt umráð eignarnumins verðmætis og honum yrði verulegt óhagræði
af því að bíða eftir ákvörðun bóta. Er samkvæmt þessu ljóst að hagsmunir
eignarnema af því almennt séð að fá fljótt umráð hins eignarnumda geta ekki
skipt máli þegar metið er hvort skilyrðum 1. mgr. 14. gr. laganna sé fullnægt.
Meira þarf til að koma svo sem sérstakar aðstæður sem geta valdið seinkun
framkvæmda eða gert þær óhagkvæmari en gengið var út frá í upphafi og
tengjast veðurfari eða öðrum ytri aðstæðum í náttúrunni. [...]
Eignarnemi sem óskar þess að neyta heimildar samkvæmt 14. gr. laga nr.
11/1973 þarf að beina erindi um slíkt til matsnefndar eignarnámsbóta og
færa þar fram rök fyrir því að fullnægt sé lagaskilyrðum til að verða við
beiðni hans. Metur nefndin það síðan á grundvelli framkominna gagna
hvort lagaskilyrðum sé fullnægt til að verða við beiðninni og ber nefndinni
í því sambandi að líta til þess að um undantekningarákvæði er að ræða. Þarf
samkvæmt þessu að vera hafið yfir vafa að fullnægt sé þeim skilyrðum sem að
lögum eru sett fyrir því að vikið verði frá meginreglu 13. gr. laga nr. 11/1973.
Eins og í hinum áfrýjaða dómi greinir nægir eignarnema í þessu sambandi
almennt ekki að vísa til þess að eignarnám þjóni almannahagsmunum þannig
að fullnægt sé áskilnaði 72. gr. stjórnarskrárinnar um almenningsþörf, heldur
verður hann að færa að því rök að tafarlaus umráðataka sé nauðsynleg.“73
[áherslubreyting höfunda]

Af dóminum má hafa nokkra leiðbeiningu við mat á tímasetningu sem
þætti í eignarnámsákvörðun, enda þótt málið hafi varðað beitingu
undantekningarreglu 14. gr. laga um framkvæmd eignarnáms. Af
áherslum í dóminum er skýrt að gera verður greinarmun á því hvort
eignarnám teljist nauðsynlegt annars vegar og því hvort til staðar sé
brýn þörf til umráðatöku hins vegar. Dómurinn sýnir glögglega að
73 Hæstiréttur hafnaði umráðatökukröfunni og snéri þannig við héraðsdómi sem hafði
staðfest niðurstöðu matsnefndar eignarnámsbóta öndverðs efnis.