Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Síða 62

60
5. NIÐURSTÖÐUR
5.1 Samantekt
Svo sem nánar er útlistað í inngangi þá er ætlunin með grein þessari að
fjalla um ákvörðun um eignarnám, þann undanfara sem slík ákvörðun
á að lögum og þau margþættu skilyrði sem þurfa að vera uppfyllt til
þess að menn verði sviptir eignarréttindum sínum að gættum þeim
„girðingum“ sem 2. málsliður 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrár setur. Í
greininni er eignarnámsferlið greint í þrjá þætti: eignarnámsákvörðun,
bótaákvörðun og framkvæmd eignarnáms. Sjónum hefur verið beint
að fyrsta þættinum og um margt þeim þýðingarmesta þar sem að
áskilnaðurinn um almenningsþörf og lagaheimild hefur verið í
forgrunni.
Í öðrum kafla er fjallað um hvað teljist til eignarnáms. Svo sem
þar kemur fram er í greininni lagt til grundvallar að hugtakið feli í sér
þá aðstöðu að maður sé sviptur eignarréttindum sínum á grundvelli
sérstakrar lagaheimildar í þágu almannahagsmuna gegn greiðslu bóta.
Með því að byggja á þeim þrengri skilningi varð þó ekki undan því
vikist að fjalla um aðrar bótaskyldar eignarskerðingar, sem og þær
almennu takmarkanir á eignarrétti sem menn þurfa að þola bótalaust
enda gegnir sú umfjöllun þýðingarmiklu hlutverki við afmörkun
eignarnámshugtaksins. Er nánar fjallað um þetta í kaflanum en
jafnframt vikið að því að inntak þeirra eignarréttinda sem eignarnám
tekur til getur verið mismunandi. Loks eru reifuð sjónarmið sem lúta
að því hvort eignarnám feli jafnan í sér varanlega og óafturkræfa
yfirfærslu þeirra eignarréttinda sem það tekur til.
Skilyrðin um almenningsþörf og lagaheimild eru svo tekin til
nánari skoðunar í þriðja kafla auk þess sem fjallað er um endur-
skoðunarvald dómstóla, sem á liðnum áratugum hefur þróast á þann
veg að þeir telja sig ekki aðeins bæra til þess að endurskoða sérhvern þátt
stjórn valdsákvörðunar um beitingu eignarnáms heldur taka jafnframt
til skoðunar efnislegt mat löggjafans að tilteknu marki, sbr. t.d. dóm
Hæstaréttar frá 15. nóvember 2012 í máli nr. 60/2012 (Hverfisgata). Þá er í
kaflanum fjallað nánar um merkingu hugtaksins almenningsþörf og
hvort almennir og þá eftir atvikum víðtækir samfélagslegir hagsmunir
verði jafnan að búa að baki framkvæmd, svo sem þannig að eignarnám
geti ekki átt sér stað í því skyni að tryggja einstaklingsbundna hags-
muni. Þeirri spurningu er svarað neitandi og er sú ályktun meðal
annars byggð á dómum Hæstaréttar frá 15. október 2015 í máli nr. 306/2015
(umferðarréttur við Laugaveg II) og 15. nóvember 2015 í máli nr. 173/2015
(Hestamannafélagið Funi). Þá er í kaflanum fjallað nánar um þann mun