Tímarit lögfræðinga - 01.04.2017, Page 76

74
að vinna lagafrumvarp þessa efnis. Það var lagt fram á Alþingi 2.
desember 2015 og hlaut skjóta afgreiðslu. Í framhaldi af fyrstu umræðu
var því vísað til allsherjar- og menntamálanefndar sem kallaði eftir
umsögnum fjölmargra sem láta sig málefnið varða.7 Frumvarpið
var afgreitt úr nefndinni 8. mars 2016 án þess að gerðar væru á því
efnislegar breytingar.8 Frumvarpið var síðan samþykkt 18. mars 2016
og varð að lögum nr. 23/2016, um breytingu á almennum hegningarlögum,
nr. 19/1940 (Samningur Evrópuráðsins um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi
gegn konum og heimilisofbeldi). Lögin tóku gildi 5. apríl 2016.
Í þessari grein er rakinn aðdragandi og forsendur ákvæðis um
ofbeldi í nánum samböndum, sjónarmiðin að baki því, tilgangur þess
og markmið, auk þess sem gerð er grein fyrir efni þess. Rakin er þróun
innlendrar löggjafar á þessu sviði fram til þess að ákvæðið var lögfest.
Fjallað er um hliðstæð ákvæði í sænskri og norskri löggjöf, en íslenska
ákvæðið tekur mið af samsvarandi ákvæði í norskum hegningarlögum.
Þá er horft til íslenskrar dómaframkvæmdar í málum, þar sem sakfellt
hefur verið fyrir ofbeldi í nánum samböndum, og skoðað sérstaklega
hvort hin nánu tengsl hafi haft þýðingu við ákvörðun refsingar. Þótt
dómar þessir hafi fallið fyrir gildistöku laga nr. 23/2016 geta þeir haft
þýðingu fyrir túlkun og framkvæmd laganna.
Áður en lengra er haldið þykir rétt að víkja stuttlega að notkun orða.
Í texta 4. gr. laga nr. 23/2016, sbr. nú 218. gr. b almennra hegningarlaga
nr. 19/1940 (hgl.), kemur hvorki fyrir orðasambandið „ofbeldi í
nánum samböndum“ né orðið „heimilisofbeldi“. Í greinargerð, sem
fylgdi frumvarpi því er varð að lögum nr. 23/2016, er aðallega notað
orðasambandið „ofbeldi í nánum samböndum“ til að lýsa þeirri
háttsemi sem 218. gr. b leggur refsingu við. Iðulega fylgir orðið
„heimilisofbeldi“ strax á eftir innan sviga.9 Í þessari grein er að jafnaði
notað orðasambandið „ofbeldi í nánum samböndum“ þar sem það þykir
lýsa háttseminni betur en orðið „heimilisofbeldi“ sem er fullþröngrar
merkingar sé tekið mið af efnisinntaki 218. gr.b. Nánar er vikið að
þessari notkun orða síðar í greininni og hvernig hún hefur þróast.
7 Samtals níu efnislegar umsagnir bárust. Frá Barnaheillum, Barnaverndarstofu, Héraðs-
saksóknara, Jafnréttisstofu, Lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu, Lögreglustjóranum á
Suðurnesjum, Lögreglustjórafélagi Íslands, Mannréttindaskrifstofu Íslands og Umboðs-
manni barna, sbr. 401. mál, 145. löggjafarþing (2015–2016).
8 Álit allsherjar- og menntamálanefndar með breytingartillögu er að finna á þskj. 987,
401. mál, 145. löggjafarþing (2015–2016).
9 Til nánari skýringar má nefna sem dæmi heiti 3. kafla greinargerðarinnar: Ofbeldi í
nánum samböndum (heimilisofbeldi).