Arkitektúr og skipulag - 01.04.1988, Síða 6

AÐ MÓTA ÍSLENSKT
99 Gestur Ólafsson
stundaði nám í arkitekt-
úr og skipulagsfræðum í
Englandi og síðar fram-
haldsnám í skipulags-
fræðum í Bandaríkjun-
um. Hann stofnaði
Teiknistofuna Garða-
stræti 17 og rak hana
um árabil. Hann hefur
verið framkvæmdastjóri
Samtaka sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu og
forstöðumaður
Skipulagsstofu höfuð-
borgarsvæðisins síðast
liðin sjö ár, en rekur nú
eigin ráðgjafarstarfsemi
í Kópavogi. Gestur hef-
ur kennt skipulagsfræði
við Háskóla íslands
undanfarin tólf ár.
Hann er fyrrverandi
formaður Lífs og
Lands. ((
Um langt árabil hefur fagleg umræða um
arkitektúr og skipulag hér á landi verið
mjög takmörkuð, og nær eingöngu bundin
við greinar í dagblöðum. Fyrir um það bil
þrjátíu árum var þó gerð tilraun til að
mynda grundvöll fyrir slíka umræðu með
ritinu Byggingarlistin, sem gefið var út af
Arkitektafélagi (slands. Af því riti voru þó
einungis gefin út fjögur tölublöð. Engu að
síður var þar komið á framfæri mjög at-
hyglisverðu efni og sýnt fram á hve mikil-
vægt er að fjallað sé um þessi mál af
þekkingu i þjóðfélagi sem er í jafnörri
breytingu og íslenskt þjóðfélag. Afleiðingin
af því að svo til engin fagleg umræða hefur
átt sér stað um arkitektúr og skipulag hér á
landi, er meðal annars sú að sárafáir vita
hvað góð byggingarlist og umhverfi er eða
getur verið. Þetta er ekki einungis spurs-
mál um smekk heldur þekkirigu.
Á þessari öld hafa átt sér stað grundvallar-
breytingar á íslensku þjóðfélagi. íslenskt
þjóðfélag er ekki lengur dreifbýlisþjóðfé-
lag. Á örfáum áratugum hafa (slendingar
flust úr sveitum í þéttbýli. Þannig búa nú
innan við 10% þjóðarinnar í dreifbýli. Fyrir
einum mannsaldri voru flestir (slendingar
fæddir í sveit og höfðu alist þar upp. Nú er
mikill meirihluti bæði fæddur og elst upp í
þéttbýli sem hefur verið hannað og byggt
af okkur sjálfum. Þessi þróun hefur engan
veginn verið þrautalaus. Við höfum þurft
að læra að skipuleggja þéttbýli og hanna
hús á mun skemmri tíma en nokkur þeirra
menningarþjóða sem við viljum bera okkur
saman við. Sumt af því sem við höfum
gert í þessum efnum síðasta mannsaldur-
inn hefur óneitanlega tekist vel - annað
getum við gert miklu betur. Það má líka
leiða rök að því, að ef innlendur vettvangur
hefði verið til fyrir málefnalega umræðu og
skoðanaskipti um arkitektúr og skipulag á
þessu tímabili, þá hefðum við hugsanlega
getað komist hjá mörgum glappaskotum.
Því hefur löngum verið haldið fram að í
þéttbýli mótum við sjálf okkar umhverfi, en
síðan taki umhverfið við og móti okkur.
Þótt þetta sé að sumu leyti rétt er það þó
mikil alhæfing, því þeir eru ansi fáir sem
hafa heimild til að hafa afgerandi áhrif á
þetta umhverfi. Það heyrir t.d. til undan-
tekninga ef börn eru spurð álits á því
hvernig leikvelli þau vilji. Sama máli gegnir
um húsnæði og umhverfi fyrir láglaunafólk
og aldraða.
Því fer einnig fjarri að tiltæk þekking sé
alltaf notuð til þess að móta umhverfi okk-
ar eins og best verður á kosið. Auðvitað
eigum við að nota alla tiltæka þekkingu til
að móta byggt umhverfi á (slandi, og auð-
vitað eigum við að gera miklar kröfur til
bygginga og umhverfis og þeirra manna
sem hafa menntun og getu til að annast
slík störf. Það að þeir hafa sérhæft sig á
þessum sviðum gerir okkur líka kleift að
gera miklar kröfur til þessara manna.
I þjóðfélagi sem er í jafnörri breytingu og
íslenskt þjóðfélag er nauðsynlegt að ræða,
skilgreina og endurmeta hugtök og hug-
myndir aftur og aftur. Án slíkrar umræðu
erum við að miklu leyti strönduð. Hér á
landi er fjölmörgum spurningum um arki-
tektúr og skipulag ósvarað. Hvaða hug-
myndir gerum við okkur t.d. um hús eða
byggingar, og hvaða tilgangi eiga þær að
þjóna? Er nóg að byggingar séu ódýrar og
veiti okkur skjól fyrir veðri og vindum, eða
viljum við gera aðrar og meiri kröfur til
þeirra? Á íslensk byggingarlist að elta
stöðugt erlendar tískusveiflur og vera hálf-
gert Bíldudalsafbrigði af því sem er gert í
Kaliforníu, eða er rétt að hún taki meira tillit
til íslenskrar menningar, veðurfars og að-
stæðna hér á landi?
Hafa byggingar hér á landi verið of alvar-
legar? Eigum við að reyna að draga úr
þessum alvöruþunga og gefa þeim léttara
yfirbragð? Á fólk sem horfir á lögreglu-
stöðvar, skóla, bíó, kirkjur, sjúkrahús,
hraðfrystihús, alþingishús, sjónvarpshús,
banka og þjóðarbókhlöður að sjá það strax
á húsinu hvað þar er um að vera? Eða er
allt í lagi að þessar byggingar hafi svipað
útlit, ef bara er hægt að nota þær á mis-
munandi hátt? Hvernig viljum við hanna
kirkjur, skóla og bensínstöðvar á íslandi í
dag, hvar viljum við velja þeim stað og
hvers vegna? Er allt í lagi að þessar at-
hafnir séu í sömu byggingunni, eða viljum
við einhverra hluta vegna aðskilja þessar
athafnir og velja þeim sérstakan stað, form
og útlit?
Eiga byggingar að vera fallegar, eða er allt
í lagi að þær séu Ijótar. Er það bara álita-
qnál hvað er fallegt og Ijótt í þessum efn-
um? Er allt í lagi að atvinnuhúsnæði sé