Arkitektúr og skipulag - 01.06.1989, Blaðsíða 60

HUSAGERÐANORÐURSLOÐUM
HÖF: EINAR ÞORSTEINN ÁSGEIRSSON, hðnnuður.
Einn af þeim þáttum, sem geta haft áhrif á húsagerð, er
umhverfið, sem húsunum er ætlað að vera í. Eg segi
geta haft vegna þess, að það er engan veginn sjálfgefið
að íhugmyndaheimi hönnuðarins sé þessi þátturmikilvægur,
jafnvel er hann ekki fyrir hendi.
Eins og allir vita sem hafa verið við nám á arkitektaskólum, er
þjálfunin í fagurfræðilegum sjónarmiðum eða leik form-anna
meginuppistaða námsins. En við þá meginuppistöðu tengjast
síðan allir hinir þættimir, sem nauðsynlegt er að kunna skil á,
þegar hanna skal byggingu.
Allt er þetta nú gott og blessað, já og nauðsylegt að vissu
marki. En hins vegar má gagnrýna þær tískusveiflur form-
anna, sem tröllríða arkitektúrdeildunum hverju sinni, þannig
að útskrifaðir nemendur telja oftast sinn formaleik stóra-
sannleik, jafnvel alla starfsævi sína. Þeir sleppa aldrei úr
viðjum „teikni-heimsins“ þar sem engin veður ríkjaog iðjagræn
tré skreyta hvern krók og kima.
Sannleikurinn er auðvitað sá, að hönnuðurinn verður að halda
áfram að læra alla sína ævi og jafnvel byrja upp á nýtt í
formhugsun, ef umhverfið sem hann hannar fyrir krefst þess.
Húsagerð á norðurslóðum krefst meira af hönnuðum en
húsagerð við Miðjarðarhafið til dæmis. Það er að segja ef
hönnuðurinn vill í raun og veru aðlaga form sín aðstæðum:
Vinna með náttúrunni en ekki móti henni. Og hvar sem er í
heiminum þarf hann aldrei að leita langt að arfleifðinni, því að
hvar sem er standa byggingar fortíðarinnar, sem ávallt hafa að
geyma margar lágtæknilausnir sem eru í fullu gildi enn í dag.
Sameining þeirra við hátæknimöguleika nútímans ætti að geta
gert mögulega húsagerð, já ef menn vilja vera hátíðlegir:
húsagerðarlist, sem ekki bara ber einkenni um-hverfis síns
heldur er betri samtenging fólksins, sem húsin notar, við land
sitt. Leiðimar em margvíslegar og væntanlega niðurstöðumar
fjölskrúðugar: Eina sem til þarf er skilningur á því hvað
húsagerð(arlist) er í raun og vem.
Þau sjónarmið, sem undirritaður hefur haft í gerð húsa fyrir
norðurslóðir, em í stómm dráttum þau ofannefndu. Þróunin
hefur verið hægfara síðustu átta árin, en jöfn og er engan
veginn á lokastigi. Til að forðast misskilning er rétt að taka
strax fram að hér er alls ekki um að ræða formræna stefnu í
arkitektúr (formin geta verið hvemig sem er), enda þótt
megináhersla hafi verið lögð á hvolfþök (á alþýðumáli:
kúluhús). Miklu frekar er hér á ferðinni hugmyndafræðileg
stefna er nú um stundir virðist beinast í átt til vistfræði, en gæti
þess vegna verið eitthvað allt annað frá seinni tíma bæjar-
dyrum séð.
Fyrir 20 árum, er undirritaður lauk námi í húsagerðarlist, ríkti
oftrú á steinsteypu á Islandi. Og ekki nóg með það: bygging-
artæknin var öll í höndum hugmyndafræðilegrar alþýðutrúar,
stefnumótun þeirra, sem þekkinguna höfðu, var nánast engin.
Sem dæmi um þetta getum við tekið einangrun steinhúsanna:
Hún var sett innan á útveggina. Allir sem eitthvað höfðu lært
um húsagerðarlist vissu vel að þetta var rangt. En það var eins
og þegjandi samkomulag um það hjá byggingaraðilum að
svona væri þetta best á Islandi. Undirritaður vakti þegar máls
á þessu á opinberum vettvangi og lagði auk þess til að einangra
rétt öll þau hús að utan sem hann kom nálægt. Oftast við litlar
undirtektir. En þó kom það fyrir að slíkt heppnaðist, þannig að
staðfesting fékkst á því að sama eðlisfræði gildir á íslandi og
úti í hinum stóra heimi.
Nú mætti ætla að fjölmiðlamir hefðu haft einhvem áhuga á
slíkum niðurstöðum, úr því að mötunin kom ekki frá þeim er
þekkinguna höfðu, sem vissulega gætu haft geysimikil áhrif á
þjóðhagslega afkomu íslensku þjóðarinnar. En nei, þetta var
of stórt mál til þess, e.t.v. hagsmunamál einhvers fjáraflahóps-
ins. En hitt er augljóst að alkalítímabil íslenskrar
húsagerðarlistar, sem enginn vill taka afleiðingunum af, hefði
mátt varast með einangruninni á réttum stað: Utan á
burðarveggjunum.
Nú kann einhver að spyrja: Hvað er nú? Er ekki einangrunin
innan á steinsteypuveggjunum? Það má vel vera og kannski í
samræmi við fortíðarhyggju landans almennt. En þetta er eins
og með fleira: Hver fær þá arkitekta, sem hann á skilið.
Það er ekki von til þess, að þeir sem ekki sinna svo einfaldri
hugsun eins og að leiðrétta byggingareðlisfræðilega útfærslu
á húsum sínum, sem færði viðskiptavinum hreinan fjárhags-
legan gróða, geti skilið hugsun eins og þá, að umhverfi geti
haft áhrif á húsagerð lands á norðurslóðum. Og sennilega er
einmitt þetta ástæðan fyrir fátækt íslenskrar húsagerðarlistar.
En lítum nú stuttlega á tilraunir undirritaðs með byggingar
fyrir norðurslóðir. Fyrstu húsin voru gerð með bandarískri
tækni og grunnmyndarlausnir voru einnig mjög svipaðar og
þær er tíðkast vestra. Mjög fljótlega (1972) kom þó upp sú
hugmynd að tengja þessi nær geimferðalöguðu burðarform
við lágtæknilausnir íslenska bóndabæjarins. T.d. með notkun
torfhleðslu utan á húsin og jafnvel einnig að einhverju leyti
innan í þeim. En eftir nokkra nýþróun byggingatækninnar á
árunum 1982-84 var gerð útfærsla sem sameinaði þetta tvennt:
Nýja evrópska byggingartækni og torf á ytra byrði. Þetta er
sumarhús þeirra Gústafs og Bjargar við Apavatn sem reist var
1984. Tveim árum seinna mótaðist síðan garðbýlishús þeirra
58
ARKITEKTUR OG SKIPULAG